مروری بر مبارزات آیت الله گلپایگانی با رژیم پهلوی

پخش پیام آیت الله گلپایگانی در آن شرایط خفقان، اعجاب همگان را برانگیخت و در فرصتی كوتاه بازتاب گسترده ای داشت. اهمیت این موضوع آنقدر بود كه حاج سید احمد آقا فرزند امام(ره) در تماس با فرزند آیت الله گلپایگانی گفته بودند امام(ره) این اعلامیه را بالای سرشان نصب كرده اند و ...

آیت الله سیدمحمرضا گلپایگانی یكی  از استوانه های  انقلاب  و نظام  جمهوری  اسلامی  بشمار می آمد كه به فرموده مقام معظم رهبری "در دوران  اختناق  و در مقابله  با حوادث  سهمگین  سالهای  تبعید امام خمینی (ره) مواردی  پیش  آمد كه  صدای  این  مرد بزرگ ، تنها صدای  تهدیدكننده ای  بود كه  از حوزه  علمیه  قم  برخاست ; و به  نهضت  شور و توان  بخشید."

آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی از فقهای بنام و مراجع عظام صد ساله  اخیر شیعیان بوده اند. وی در زمان آیت الله العظمی بروجردی از علمای مطرح آن روزگار بود كه پس از ارتحال او جزء چهار مرجع تقلید در حوزه  علمیه  قم قرار گرفت. با توجه به سابقه  علمی و فعالیت های اجتماعی آیت الله گلپایگانی و نفوذ بیش از پیش در قاطبه  مردم چهره  محبوبی داشت. آیت الله گلپایگانی به سامان دهی طلاب و روحانیون برای امر تبلیغ پرداخته و حتی هر هفته این روند در دورترین نقاط از شهرها هم اجرا می شد. در آن ایام رسیدگی به وضعیت مدرسه فیضیه به عهده او بود و مدیریت فیضیه از جانب وی منصوب می شد. با شروع نهضت اسلامی و انقلابی امام خمینی(ره)، آیت الله گلپایگانی از اولین افراد و علمایی بود كه به اعتراض علیه رژیم منحوس پهلوی پرداخته و با بیانیه ها و اعلامیه های خود در پیشبرد نهضت و آگاه سازی مردم نقش قابل توجهی داشت كه در ادامه به آن اشاره می شود.

همراهی با امام(ره) در مخالفت با لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی

در مهر ماه سال 1341 در تعطیلی مجلسین، هیات دولت لایحه  انجمن های ایالتی و ولایتی را به تصویب رساند كه طی آن تحلیف به قرآن مجید ، شرط مرد بودن برای منتخبین و قید اسلام از شرایط این قانون حذف شده بود. آیت الله گلپایگانی همگام با بقیه مراجع طی تلگرافی به محمدرضا پهلوی تصویبنامه را مغایر با قوانین شرع دانسته و مصوبات آن را موجب نگرانی و سوء انعكاس خواند.

پس از آن كه محمدرضا پهلوی در جواب این امر را به نخست وزیر اسدالله علم احاله كرد، آیت الله گلپایگانی بلافاصله در تلگراف دیگری به علم، خواستار حذف صریح این قیدها در مصوبه ی مذكور شد. پس از مدت طولانی بی توجهی دولت به اعتراضات مراجع و مطالبات مردمی، آیت الله گلپایگانی در تلگراف دیگری به محمدرضا پهلوی بار دیگر تعلل دولت در دادن جوابیه و لغو این مصوبه را مورد تأسف دانست.

وی در تلگراف دوم خود به نخست وزیر با بیان قاطع تر و جسورانه تر اقدام به تهدید علم كرده و با الفاظی چون " به شما تذكر می دهم"  در بخشی از اعلامیه ی خود بیان می كند: " دولت شما چه تصویبنامه را لغو نماید، چه ننماید، خودبه خود آن تصویبنامه از نظر ملت مسلمان ملغی است" نهایتا با پیگیری وی و مراجع وقت و نیز روشنگری های امام خمینی(ره) پس از مكاتبات و بیان اعتراضات، دولت مجبور به لغو این تصویبنامه شد.

مخالفت با اصلاحات مد نظر امریكا و تحریم شركت در رفراندوم

در پی ناكامی دولت علم در تصویب لایحه ی انجمن های ایالتی و ولایتی، این بار در بهمن ماه سال 1341 پروژه انقلاب سفید كلید خورد. این به اصطلاح انقلاب كه امریكا نیز بر پیاده شدن هر چه سریع تر آن تاكید می كرد بر شش اصل استوار بود: الغای رژیم ارباب و رعیتی، ملی كردن جنگل ها، فروش سهام كارخانه های دولتی، سهیم كردن كارگران در منافع تولیدی وصنعتی، لایحه ی اصلاحی قانون انتخابات، ایجاد سپاه دانش.

در این واقعه وی به این امر بسنده نكرده و طی اقدامی روز نیمه ی شعبان خواستار تعطیلی بازار قم و عدم رفت و آمد مردم شد. ماجرا از این قرار بود كه رژیم پهلوی با برگزاری رفراندوم قلابی كه سعی در انحراف افكار عمومی داشت، با فرستادن عده ای از تهران به قم برای سوءاستفاده از جشن و سرور مردم در ایام نیمه شعبان، در نظر داشت شادمانی مردم را در جهت اجرای رفراندوم و خوشحالی از انقلاب سفید نشان دهد. به همین جهت آیت الله گلپایگانی در اقدامی هوشمندانه دستور به تعطیلی بازار داد و این عده كه حركت خود را ناكام دیدند صبح نیمه شعبان فوراً از قم خارج شدند. آیت الله گلپایگانی بلافاصله در نزدیكی ظهر طی اطلاعیه ای با تشكر از مردم و بازاریان خواستار برگزاری ادامه جشن های نیمه شعبان در قم شد.

سوءقصد به جان آیت الله گلپایگانی در فاجعه فیضیه

پیش از آغاز عید سال 42، امام خمینی(ره) در 22 اسفند 1341 نوروز 42 را عزای عمومی اعلام كرده و از مراجع تقلید نیز خواسته بودند تا با ایشان همراهی كنند. در نامه امام(ره) به علما و روحانیون آمده بود: «خدمت ذی شرافت حضرات علمای اعلام و حجج اسلام دامت بركاتهم؛ أَعظَمَ اللّه تَعَالَی أُجُورَكُم؛ چنانچه اطلاع دارید دستگاه حاكمه می  خواهد با تمام كوشش به هَدمِ احكام ضروری اسلام قیام؛ و به دنبال آن مطالبی است كه اسلام را به خطر می  اندازد. لذا اینجانب عید نوروز را به عنوان عزا و تسلیت به امام عصر عجل  اللّه تعالی فرجه جلوس می  كنم و به مردم اعلام خطر می  نمایم. مقتضی است حضرات آقایان نیز همین رویه را اتخاذ فرمایند تا ملت مسلمان از مصیبت های وارده بر اسلام و مسلمین اطلاع حاصل نمایند. والسلام علیكم و رحمة اللّه  و بركاته. روح  للّه  الموسوی الخمینی»

با فرارسیدن نوروز سال 42 به دلیل حوادث پیش آمده در سال قبل و سالروز شهادت امام صادق(ع) در روز دوم فروردین، مراجع عظام تقلید طی بیانیه هایی اعلام كردند ملت امسال عید ندارد و آیت الله گلپایگانی هم مانند سایر مراجع جلوس عیدانه نداشت. در روز شهادت امام صادق (ع) مراسم سوگواری مختلفی در بیت مراجع تقلید با حضور مردم و طلاب و روحانیون برقرار بود. یكی از مهم ترین این مراسم ها به دعوت آیت الله گلپایگانی در مدرسه ی فیضیه برگزار شد.

با توجه به تحركات دستگاه سركوب رژیم ستم شاهی از شب های قبل، اطرافیان آیت الله گلپایگانی وی را از وخیم بودن شرایط و احتمال آشوب و بلوا مطلع می سازند كه او در پاسخ قاطعانه می گوید: " ما مردم را دعوت كرده ایم خودمان هم باید برویم.... هر چه می خواهد بشود"

در خلال مراسم عوامل رژیم كه با لباس مبدل حضور داشتند سعی در به هم زدن برنامه داشته و نتیجتاً ماجرای تلخی را در تاریخ رقم زدند. در طول این جریان سوء قصدی هم به جان آیت الله گلپایگانی شد كه با اجتماع طلبه ها و ایجاد حائل انسانی بین وی و مأموران در یكی از حجره های فیضیه، او سالم می ماند اما پس از این فاجعه دچار ناراحتی روحی شده و مدتی را بستری بود.

پس از این جریان حضرت آیت الله گلپایگانی در جواب به پیام آیت الله میلانی نسبت به این حادثه مطالب مهمی را بیان داشت كه در بخشی از آن آمده بود: «هرچه تعداد شهدا و مجروحین بیشتر باشد افتخار و سربلندی روحانیت بیشتر است... اما متأسفانه در گوش هیأت حاكمه كلامی كه تأثیر نمی كند كلام روحانیت و كلام ملت مسلمان است... اگر فاجعه  مدرسه  فیضیه و فجایع دیگر بدتر از آن هم انجام شود اما مردم ایران و مسلمانان جهان آگاه و هوشیارند وبه این استقامت و وحدت كلمه  روحانیت بسیاراهمیت می دهند.»

اعتراض به دستگیری امام در خرداد 42

در عاشورای سال 1342 امام خمینی(ره) پس از سخنرانی آتشین علیه محمدرضا پهلوی و رژیم پهلوی در سحرگاه 15 خرداد دستگیری شدند. با دستگیری امام (ره) و انتقال ایشان به تهران برگ جدیدی از تاریخ مبارزات نهضت اسلامی رقم خورد. در طی این حركت مراجع و علما در منزل آیت الله گلپایگانی جلسه ای منعقد كردند و پس از تنظیم اعلامیه ای در تقبیح این عمل شنیع و اعتراض به دولت، همگی به اتفاق هم بین انبوه مردم به سمت حرم حضرت معصومه(س) روانه شدند.

همزمان با دستگیری حضرت امام(ره)، آیت الله گلپایگانی همگام با بقیه ی مراجع و علما به این موضوع واكنش نشان دادهو طی بیانیه ای نوشت: «مصادر امور مطمئن باشند كه اگر به بازداشت جمعی علما و مراجع هم اقدام كنند فتاوا و احكام آنان همچنان نافذ و بر هر مسلمانی واجب الاتباع است و حریم احكام شرعیه مقامی نیست كه بتوان با زور و تهدید در آن نفوذ كرد.»

وی در همین زمان درباره پیوستگی دین و سیاست گفت: «ما برای حفظ استقلال مملكت شیعه و حمایت از دین همه گونه مصیبت را استقبال می كنیم و به آن ها كه می گویند روحانیت نباید در سیاست دخالت كند اعلام می كنم دین ما اسلام است و سیاست ما سیاست اسلامی است  و مسلمان از سیاست و نظارت در امور كشور نمی تواند بركنار بماند تا چه رسد به فقها و مجتهدین كه دارای مقام زعامت شیعه و نیابت عامه هستند.» وی با هوشیاری خود در مهاجرت علما به تهران جهت اقدام برای آزادی امام خمینی(ره)، از عزیمت به تهران خودداری كرده و این امر را برنامه ی ساواك و رژیم برای جلوگیری از ادامه ی حركت اعتراضی می دانست.

احضار وزیر وقت دربار پهلوی در پی تبعید امام(ره)

اعتراض شدید حضرت امام خمینی(ره) در ماجرای تصویب طرح مصونیت به مستشاران آمریكایی و سخنرانی روشنگرانه ی ایشان موجبات دستگیری مجدد و تبعید ایشان به تركیه را فراهم كرد. در این هنگام آیت الله گلپایگانی هم ضمن انتقاد شدید از دولت و رژیم پهلوی، وزیر وقت دربار پهلوی را به قم احضار كرده و مراتب اعتراض خود را به وی ابلاغ كرد. وی همچنین در نامه ای به حضرت امام خمینی(ره) آرزوی بازگشت ایشان به وطن را كرده و از این مصیبت اظهار تأسف نمود.

ادامه مبارزه با رژیم پهلوی در دوران تبعید امام(ره)

آیت الله گلپایگانی در غیاب امام(ره) سعی در حفظ بیداری مردم و تداوم نهضت اسلامی داشت و در شرایط گوناگون از طرفی سعی در هدایت جریان داخلی در مسیر صحیح  به پشتوانه ی امام(ره) نمود و از  جهت دیگر به مبارزه علیه تفكرات انحرافی از نهضت اسلامی در سطح مراجع پرداخت. از جمله حوادثی كه می توان به اقدام قاطعانه او اشاره كرد بحث طرح آزمون گیری اوقاف از طلاب حوزه های علمیه موسوم به آزمون فرهنگ بود كه با ایستادگی وی - علی رغم همكاری برخی مانند شریعتمداری- با شكست مواجه شد. آیت الله گلپایگانی در جمع طلاب خطاب به آن ها گفت: «من به هیچیك از شما اجازه نمی دهم كه در امتحان فرهنگ شركت كنید و اگر كسی شركت نماید شهریه اش قطع خواهد شد و از نظر ما روحانی محسوب نمی شود.»

به واقع آیت الله گلپایگانی در مقام مرجعیت از شجاعت خاصی در مقابل دستگاه سفاك شاهنشاهی برخوردار بود و همین روحیه ، رژیم را نسبت به او حساس كرده بود. در جریان ولیعهدی فرزند محمدرضا، فرستاده ی دربار از وی پیام تبریكی نسبت به این موضوع درخواست می كند، او در پاسخی كوبنده و شجاعانه اظهار می دارد: «خواسته ی شما درست بدان می ماند كه یزید به امام زین العابدین(ع) بگوید اكنون كه پدرت امام حسین(ع) را كشتم بیا و برای این جریان تبریك بگو.»  و از او می خواهد عین این عبارات را به دربار برساند.

هجوم ماموران رژیم پهلوی به منزل آیت الله گلپایگانی

مبارزات آیت الله گلپایگانی در سال های منتهی به انقلاب اسلامی نیز همچنان ادامه داشت تا جایی كه وی در واكنش به فاجعه ی 17 شهریور در نامه ای خطاب به رئیس مجلس شورای ملی خواستار عدم رأی اعتماد به دولت شد. اقدامات و مواضع وی تا آن جا به رژیم شاه سخت گذشت كه ماموران رژیم در 19 اردیبهشت 1357 در ایام سوگواری حضرت زهرا(سلام ا..علیها) به خانه وی هجوم برده و ضمن وارد كردن خسارت به منزل او، طلاب را مورد ضرب و شتم قرار داده و با بكار بردن گاز اشك آور موجب بروز عارضه  قلبی برای آیت الله گلپایگانی شدند. اما آیت الله گلپایگانی در این باره طی بیانیه ای این چنین اراده ی قوی خود را در راه نهضت به رخ نظام ستمشاهی كشید كه : «اگر خیال می كنند با هجوم به خانه ی علما و مدارس دینی و دانشگاه ها می توانند جامعه ی روحانیت و ملت را از راهی كه بر حسب وظیفه ی شرعی پیش گرفته اند و به اهداف نامشروع خود برسند، سخت در اشتباهند.»

بالاخره در مسیر مبارزه یكی از شاهكارهای آیت الله گلپایگانی پیام وی به ازهاری در تاریخ 27 آبان 57 بود كه وی بر  حسب وظیفه شرعی به سران و افسران ارتش تذكر می دهد تا با فكری صحیح،  تصمیمی درست  و منطقی اتخاذ كنند. آیت الله گلپایگانی با بیان اینكه سلب آزادی های فردی و اجتماعی، ایجاد اختناق، سانسور و كشتار موجب بقاء حكومت استبدادی نشده و ملت را آرام نكرده و روحانیت را از انجام وظیفه  باز نخواهد داشت، با آن ها اتمام حجت می كند كه حفظ سلطنت، خواسته ملت و به مصلحت مملكت نبوده و مجوزی برای اقدامات خشونت بار نیست. مردم به چیزی جز پایان حكومت استبدادی و برقراری نظام اسلامی راضی نخواهند شد.

پخش این پیام در آن شرایط خفقان، اعجاب همگان را برانگیخت و در فرصتی كوتاه بازتاب گسترده ای داشت. اهمیت این موضوع آنقدر بود كه حاج سید احمد آقا فرزند امام(ره) در تماس با فرزند آیت الله گلپایگانی گفته بودند امام(ره) این اعلامیه را بالای سرشان نصب كرده و فرمودند " از طرف من چندین مرتبه دست آقای گلپایگانی را ببوسید."