چالش پیش روی امام کاظم علیه السلام

یکی از چالش های پیش روی حضرت امام کاظم علیه السلام، رویارویی های سیاسی با خلفای عباسی بود که به شدت از رابطه خویشاوندی با پیامبر(صلی الله علیه و آله) در مقاصد سیاسی بهره می بردند.

رابطه خاندان عباسی با پیامبر از سویی و دورویی ها و بازی های سیاسی که با اهل بیت پیامبر اکرم داشتند، از سویی دیگر، باعث شد که دوران امام کاظم (علیه السلام) دورانی دشوار از لحاظ سیاسی باشد. اگر عصر هارون الرشید را در تاریخ پس از اسلام به عنوان عصر اوج تمدن نظام خلافت سلطنتی برشماریم، به بیراهه نرفته ایم. حکومت هایی که به نام خلافت شورایی در اسلام شکل گرفت و در نهایت به نظام خلافت سلطنتی رسید، اوج و حضیض های بسیاری را به خود دید ولی با این همه می توان بطور قطع گفت که عصر هارون الرشید اوج این اقتدار و تثبیت نظام خلافت سلطنتی بوده است. البته اگر به صورت کلان بنگریم عصری که با منصور داونیقی آغاز می شود و به مأمون عباسی ختم می گردد عصر طلایی خلافت سلطنتی و به نوعی عصر طلایی تمدن اسلامی با تفسیر سنی آن است.

امام کاظم علیه السلام و هارون الرشید

بخش مهمی از روایات تاریخی در رابطه با حیات امام کاظم (علیه السلام)، پیرامون سختگیریهای هارون نسبت به آن حضرت وارد شده است، این روایات را ما در سه قسمت بیان می کنیم: 1- روایاتی که اشاره به برخورد بین امام و هارون داشته و در آن نکته و مطلب جالبی نیز وجود دارد. 2 - حوادثی که مربوط به دستگیری و زندانی شدن آن بزرگوار می شود. 3 - روایات مربوط به شهادت آن حضرت. قبل از همه، لازم به یادآوری است که هارون از سال 170 ه. ق بر سر کار آمده و تا سال 193 ه. ق، زمام قدرت را در دست داشت او در این مدت درگیریهای مختلفی با علویان داشته و در موارد متعددی به ایذاء و کشتار آنها اقدام کرده است که در این مختصر مجال بیان تفصیلی آنها نیست، اخبار این قتل و کشتارها را«ابوالفرج اصفهانی» در«مقاتل الطالبیین» و نیز برخی از آنها را «طبری» در کتاب خود آورده است، بطور کلی می توان گفت اِعمال فشارهای رشید نسبت به شیعیان قابل قیاس با دوره های پیشین نبوده و از لحاظ گستردگی و شدّت باید با دوره های نظیر دوران متوکّل مقایسه شود،

البته بعید نیست که هارون در مواردی سهل گیریهائی هم نسبت به مخالفین خود بالاخص علویین از خود نشان داده باشد، ولی متأسفانه بدلیل آنکه تاریخ دقیق برخوردهای بین امام کاظم (علیه السلام) و هارون مشخص نیست، نمی توان آنها را در یک سیر تاریخی منظم بیان کرد.

امام کاظم علیه السلام و منصور

امام کاظم (علیه السلام) حدود ده سال نخست از دوران امامت خود را در حکومت منصور گذراند. امام (علیه السلام) در تمامی این ده سال و همچنین پیش از آن، شاهد جنایتها و ستمگریهای دستگاه خلافت نسبت به شیعیان و خاندانش بود و قلب مقدسش با مشاهده این محنتها و شنیدن این حوادث دردناک همواره متأثر و اندوهناک بود ولی برای حفظ مصلحت اسلام، در برابر این فشارها و مصیبتها بردباری نشان داده، خشم خود را فرو می برد.
امام (علیه السلام) هر چند در هیچ یک از قیامهای علویان و غیر علویان که در این مقطع بر ضد حکومت ظلم و ستم منصور انجام شد شرکت نداشت - چون به بی نتیجه بودن و شکست آنها واقف بود - ولی عملاً موضع مخالف خود را در برابر سیاستهای ضداسلامی دستگاه حکومت نشان می داد. به عنوان نمونه، منصور در مراسم جشن نوروزی از امام (علیه السلام) خواست در مجلس جشن دربار شرکت کند و به عنوان نماینده او هدایای درباریان، فرماندهان نظامی و اشراف و بزرگان را که به عنوان عیدی برای خلیفه می آورند بگیرد. امام (علیه السلام) که می دانست این مسئله بهانه است و منصور در ورای آن اهداف سیاسی دیگری را تعقیب می کند، درخواست او را رد کرد و فرمود: (من در میان روایات رسیده از جدم رسول خدا خبری که مؤید عید نوروز باشد نیافتم....) امام وقتی با اصرار فراوان منصور مواجه شد ناچار پذیرفت. ولی با قرائت شعری در مصیبت جدش امام حسین (علیه السلام) که پیرمردی آن را به عنوان هدیه نوروزی برای آن حضرت آورده بود مجلس را دگرگون ساخت و بزم جشن و سرور عباسیان را به محفل عزا و سوگواری برای حسین بن علی (علیه السلام) تبدیل کرد.

بر این اساس در می یابیم که دوران سیاسی امام کاظم(علیه السلام) در مواجه به خصوص با حاکمیت منصور دوانیقی به چه شکل بوده است و اهداف سیاسی خاندان بنی عباس چگونه بوده است.