کاهش جرایم با تشکیل پرونده شخصیت برای مجرمان

هر انسانی دارای یک شخصیت منحصر به فرد است که از فردی به فرد دیگر متمایز است؛ مجرمین نیز تحت تأثیر عوامل مختلف مرتکب جرم شده اند که شخصیت مجرمانه آنها را تشکیل داده است.

بخش حقوق تبیان

شخصیت، مجموعه ای از ویژگی های ظاهری و غیر ظاهری رفتار یک فرد است که ثبات و جلوه بیشتری دارد و تا حد ی قابل پیش بینی است.
تشکیل پروند ه شخصیت یکی از دستاورد های جرم شناسی نوین در حقوق کیفری در راستای کمک به اجتماعی شدن مجرم است که در قوانین کیفری جدید نیز نمود پید ا کرد ه است. پروند ه شخصیت به پرونده ای اطلاق می شود كه در كنار پرونده كیفری تشكیل می شود و مشتمل بر اطلاعاتی از وضعیت عمومی و خاص مجرم مانند شرایط روانی، خانوادگی، تحصیلی و اجتماعی است و در آن، جنبه های انسانی و اجتماعی جرم با مطالعه گذشته خانوادگی، تحصیلی، حرفه ای، روانی و فیزیولوژیكی مباشر آن و نیز انگیزه ارتكاب جرم و به طور كلی حالت عمومی بزهكار بررسی می شود . روشن است كه در این رابطه، جرم شناسی با بهره گیری از كمک سایر علوم همچون روانشناسی، روانپزشكی و جامعه شناسی در بررسی انگیز ه های بزهكار گام های باارزشی برداشته است. مجید ابهری، متخصص علوم رفتاری و آسیب شناس اجتماعی با بیان اینکه د ر نظام های قضایی پیشرفته دنیا، برای پیشگیری از وقوع جرم یا کنترل و مقابله با جرایم مختلف، سیستم قضایی به ایجاد پروند ه رفتاری، هویتی و شخصیتی برای افراد اقدام می کند، می گوید : د ر این پرونده ها سوابق خانواد گی، دوران کودکی، شکست ها و ناکامی ها، وضعیت خانوادگی از نظر رابطه والدین، تعداد خواهر و برادر، سوابق بزهکاری والدین یا هویت قضایی اعضای خانواد ه منعکس می شود . وی می افزاید : د ر صورتی که که یک نفر مرتکب جرم شد ، با توجه به پروند ه شخصیت او می توان به علل ارتکاب جرم پی برد و از تکرار جرم توسط او در آیند ه جلوگیری به عمل آورد . این آسیب شناس اجتماعی با بیان اینکه د ر کشور ما گاه فردی تا 14 مرتبه مرتکب جرم شد ه و زندان برایش تبدیل به هتل می شود ، ادامه می د هد : این در حالی است که اگر پرونده شخصیت برای بزهکاران تشکیل شود ، می توان تعداد دفعات جرم، علل ارتکاب جرم مجدد ، مجازات های تعیین شد ه و تاثیر مجازات ها را بررسی کرد که مهمترین نتیجه آن، جامعه پذیر کردن بزهکاران بعد از تحمل کیفر است. وی اضافه می کند : اگر چنین اقد امی صورت گیرد ، زندانی پس از آزادی، جامعه پذیر شده و کمتر به چرخه بزهکاری بازمی گردد . ابهری اظهار می کند : البته اگر در نظام کلی جامعه، برای دانش آموزان از زمان ورود به مدرسه، پروند ه رفتاری تشکیل و روند رشد و پیشرفت رفتار آنها، در آن منعکس شود ، می توان به سادگی افراد مستعد بزهکاری را شناسایی و پیشگیری های اولیه، ثانویه و ثالثیه را به نحو احسن اجرا کرد و د ر کنار پیشگیری های فرهنگی و اجتماعی، پیشگیری های وضعی را نیز به اجرا درآورد .

تاکید قانونگذار بر تشکیل پروند ه شخصیت

بر اساس ماد ه 203 قانون آیین دادرسی کیفری، «در جرایمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات، قطع عضو، حبس ابد یا تعزیر درجه چهار و بالاتر است و همچنین در جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی که میزان دیه آنها ثلث دیه کامل مجنیٌ علیه یا بیش از آن است، بازپرس مکلف است در حین انجام تحقیقات، دستور تشکیل پرونده شخصیت متهم را به واحد مدد کاری اجتماعی صادر کند . این پرونده که به صورت مجزا از پروند ه عمل مجرمانه تشکیل می شود ، حاوی مطالب زیر است:
الف- گزارش مدد کار اجتماعی د ر خصوص وضع مادی، خانوادگی و اجتماعی متهم. ب- گزارش پزشکی و روان پزشکی»
همچنین بر اساس بند ج ماد ه 279 این قانون، یکی از موارد ی که د ر کیفرخواست قید می شود ، خلاصه پروند ه شخصیت یا وضعیت روانی متهم است. قانونگذار در مواد ی از قانون مجازات اسلامی، به طور ضمنی به موضوع تشکیل پرونده شخصیت پرداخته که یکی از مواد آن، ماده 18 است که می گوید : «تعزیر مجازاتی است كه مشمول عنوان حد ، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتكاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حكومتی تعیین و اعمال می شود . نوع، مقدار، كیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احكام تعزیر به موجب قانون تعیین می شود. دادگاه در صدور حكم تعزیری، با رعایت مقررات قانونی، موارد زیر را مورد توجه قرار می د هد : الف- انگیزه مرتكب و وضعیت ذهنی و روانی وی حین ارتكاب جرم. ب- شیوه ارتكاب جرم، گستره نقض وظیفه و نتایج زیان بار آن. پ- اقد امات مرتكب پس از ارتكاب جرم. ت- سوابق و وضعیت فردی، خانواد گی و اجتماعی مرتكب و تأثیر تعزیر بر وی.» با توجه به این ماده باید گفت که موارد ی از قبیل سوابق و وضعیت فردی، خانواد گی و اجتماعی مرتكب و نیز وضعیت ذهنی و روانی وی حین ارتكاب جرم، از جمله موضوعاتی است که در تشکیل پروند ه شخصیت، مورد توجه قرار د ارد .

مواد 47 و 64 آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب 1384 نیز موضوع پرونده شخصیت را مورد توجه قرار د اد ه است. بر اساس ماد ه 47 این آیین نامه، «واحد پذیرش و تشخیص، محلی است برای پذیرش، بررسی و شناخت شخصیت محکومان و متهمان که زیر نظر مسئول مربوط انجام وظیفه می کند .» همچنین طبق ماد ه 64 این قنون، «محکومان حد اکثر د و ماه در قسمت پذیرش و تشخیص تحت آزمایش های پزشکی، روان پزشکی، آزمون های روان شناسی و شناخت شخصیت و استعد اد قرار گرفته و میزان سلامت جسمی و روانی، معلومات و اطلاعات مذهبی، علمی و فنی آنان در جهت شناخت شخصیت بررسی و تعیین می شود . مد د کاران اجتماعی طبق فرم های تنظیمی که بر اساس موازین اسلامی از سوی سازمان تهیه می شود ، در مورد پیشینه زندگی تحقیقات لازم به عمل آورد ه، گزارش کاملی از گذشته محکوم یا متهم از د وران طفولیت تا زمان تنظیم گزارش د ر محیط های مختلف خانوادگی، تحصیلی، محلی و حرفه ای را با اظهارنظر خود تهیه می کنند .»

تشکیل پروند ه شخصیت برای اطفال مجرم

یکی از رویکرد های اصلاحی د ر قانون آیین دادرسی کیفری جدید ، توجه به اصول روانشناسی و تربیتی در محاکمه و مجازات و اصلاح طفل خطاکار است. د ر ماد ه 286 این قانون تاکید شده است که علاوه بر جرایم مهم که مجازات آنها اعدام، قصاص، قطع عضو یا حبس ابد است، در جرایم تعزیری د رجه پنج و شش نیز، تشکیل پرونده شخصیت در مورد اطفال و نوجوانان توسط داد سرا یا د اد گاه اطفال و نوجوانان الزامی است. با توجه به شرایط خاص اطفال و نوجوانان و ضرورت اصلاح رفتارهای مجرمانه آنها، قانونگذار بر حضور مشاوران در داد گاه تاکید د اشته است و بر این اساس، د ر ماد ه 298 قانون جدید آمده است که «د اد گاه اطفال و نوجوانان با حضور یک قاضی و د و مشاور تشکیل می شود .» بر اساس ماد ه 410 قانون آیین دادرسی کیفری، مشاوران داد گاه باید دارای شرایط ویژه ای باشند که بر این اساس، «مشاوران داد گاه اطفال و نوجوانان از بین متخصصان علوم تربیتی، روانشناسی، جرم شناسی، مدد کاری اجتماعی، د انشگاهیان و فرهنگیان آشنا به مسایل روانشناختی و تربیتی کود کان و نوجوانان اعم از شاغل و بازنشسته انتخاب می شوند .» باید تاکید کرد که الزام به تشکیل پروند ه شخصیت و حضور مددکاران اجتماعی در کنار قضات، اقد ام مفیدی خواهد بود تا دفعات جرم، علل ارتکاب جرم مجدد و مجازات های تعیین شده بررسی شود و پس از تحمل مجازات و آزاد ی فرد بزهکار، جامعه نیز بتواند حضور چنین فرد ی را پذیرا باشد و از این طریق، او نیز مجددا مرتکب جرم نشود.

منبع: روزنامه حمایت