برای کسانی که چشمان «دوربین» دارند!

حازم، بر رفتار آنی خود كنترل و نظارت دارد. حضرت امام علی علیه السلام، در خطبه 181 در این خصوص می فرمایند: «ثَمَرِهِ التَّفْرِیطِ الندامه وَ ثَمَرِهِ الْحَزْمُ السلامه؛ حاصل كوته فكری پشیمانی و حاصل دوراندیشی سلامت است.»

حزم یکی از حالات نفس انسانی است. وقتی سخن از حزم در شخص می شود به حالتی گفته می شود که بیانگر تدبر و تفکر در موضوعی است. در فارسی حزم را می توان به «دور اندیشی» تعبیر کرد. پس انسان حازم کسی است که در موضوع، اندیشه می کند ولی این اندیشه  تنها محدود به خود موضوع نیست، بلکه لوازم قریب و بعید آن را نیز در نظر دارد. به این معنا که همه جوانب موضوع و پیامدها واقعی و احتمالی آن را می سنجد.

از این رو حازم را دوراندیش گفته اند که به دور دست ها از احتمالات و پیامدها و بازتاب یک عمل می نگرد. امیر مومنان علی علیه السلام، حزم را توجه داشتن به فرجام و عاقبت کارها تعریف می کند و می فرماید:« الحزم النظر فی العواقب و مشاوره ذوی العقول. دوراندیشی توجه داشتن به فرجام کارها و مشورت کردن با خردمندان است.»

خصوصیات افراد حازم و دوراندیش

کنترل رفتار دارند

حازم، بر رفتار آنی خود كنترل و نظارت دارد. حضرت امام علی علیه السلام، در خطبه 181 در این خصوص می فرمایند: «ثَمَرِهِ التَّفْرِیطِ الندامه وَ ثَمَرِهِ الْحَزْمُ السلامه؛ حاصل كوته فكری پشیمانی و حاصل دور اندیشی سلامت است.» یا در سخنی دیگر چنین فرموده اند: « أَصْلُ الْعَزْمِ الْحَزْمِ وَ ثَمَرَتُهُ الظُّفُرِ؛ ریشه تصمیم دور اندیشی یا قاطعیت است و میوه آن كامیابی».

آینده نگر هستند

دوراندیشان، عواقب و پیامدهای تصمیماتی را كه می گیرند، مورد نظر قرار می دهند: «الظَّفَرُ بِالْحَزْمِ وَ الْحَزْمُ باجاله الرای وَ الرای بِتَحْصِینِ الاسرار" پیروزی با دور اندیشی به دست می آید و دور اندیشی با سنجیدن و رایزنی و رایزنی با بردباری. یعنی نوعی تلقی دوراندیشانه نسبت به آینده خود دارند. برای آن طرح، برنامه و اهداف دراز مدت دارند. امیر مومنان علی علیه السلام، می فرمایند: " الظَّفَرُ بِالْحَزْمِ وَ الْحَزْمُ بِالتَّجَارِبِ " پیروزی با دور اندیشی به دست می آید ودور اندیشی با تجارب.

فرصت را غنیمت می شمارند

دوراندیشان، بخشش به هنگام دارند. هرچند که اهل احتیاط هستند، ولی دم را غنیمت می شمارند و می دانند که فرصت ها چون باد گذرا هستند و می آیند و می روند و اگر استفاده نکنند، شاید دیگر امکان عمل نباشد. از این رو اهل بخشش برای فردای قیامت خویشند:« الحازم من جاد بما فی یده و لم یوخر عمل یومه الی غده؛ دوراندیش کسی است که از آنچه در دست دارد می بخشد و کار امروزش را به فردا نمی اندازد.»

با هوای نفس مبارزه می کنند

اهل جهاد اکبر، یعنی همان مبارزه با هواهای نفسانی اند، مولای متقیان در این باره می فرماید:« ان الحازم من شغل نفسه بجهاد نفسه فاصلحها و حبسها عن اهویتها و لذاتها فملکها و ان للعاقل بنفسه عن الدنیا و ما فیها و اهلها شغلا؛ دوراندیش کسی است که نفس خود را به جهاد و مبارزه باهواهای نفسانی مشغول سازد و آن را اصلاح کند و نفس را از نیل به خواسته ها و لذت هایش باز دارد و زمان آن را در دست گیرد.»

اهداف و آرزوهایشان هماهنگ است

دوراندیشان، بین آرزوها و اهدافشان نوعی هماهنگی ایجاد می كنند . این هماهنگی آنها را ترغیب كرده ، تا برای یك زندگی خوب كه عبارت است از زندگی ثابت و استوار ، سامان مند ، منسجم و با حداقل تعارضات، بكوشند .«اذا اقْتَرَنَ الْعَزْمِ بِالْحَزْمِ كَمَلَتْ السعاده؛ هر گاه تصمیم و دور اندیشی قرین هم شوند، خوشبختی كامل می شود.»

دشمن دوراندیشی را بشناسیم

یكی از آفت های مهم در زندگی هر فردی غفلت است که دشمن دوراندیشی است. امام علی علیه السلام، می فرمایند: " الغفله ضِدَّ الْحَزْمِ "؛ غفلت ضد دور اندیشی است.

و همچنین یكی از آفت های مهم دور اندیشی گذشتن وقت و یا كار از كار گذشتن است كه امیر المومنان علیه السلام، در این خصوص می فرمایند: "آفه الْحَزْمُ فَوْتَ الامر "؛ آفت دوراندیشی و احتیاط كار از كار گذشتن است.

کلام پایانی

دوراندیشی نشانه عقل سلیم انسانی است، و با آن میتوان آینده ای که در گروِ انتخاب و عمل و برنامه امروز ماست، آباد کرد. حضرات معصومین علیهم السلام راه را برای ما روشن کرده اند، اگر آینده را تباه کنیم، خودمان مسئول هستیم. آنچه در این مجال بیان شد تنها گوشه ای از ویژگی های دوراندیشی است.

منابع:
- نهج البلاغه ، خطبه 181، حكمت 48.
- غررالحكم و دررالکلم، ح 3273؛ ح 6362؛ ح 5592؛ ح 4067؛ ح1031؛ ح ١٩١٥.
محمدی ری شهری، میزان الحكمه ج 1، ص 182؛ ج3، ص 59 ؛ ج 7 . ص 90 و ص 35.