کفر، نشانه اختیار است؟
دلایل فراوانی می توان بر اختیار ارائه کرد. عمده دلایل مختار بودن انسان به سه دسته تقسیم می شود دلایل عقلی، دلایل فطری و وجدانی و دلایل نقلی. بهترین راه برای روشن شدن بحث بررسی آیات قرآن یا همان دلایل نقلی است. دسته ای از آیات انسان را به خاطر کفر توبیخ و مورد مواخذه قرار می دهد که این حود دلیل محکمی بر عدم جبر و وجود اختیار است.
گناه و اختیار
آیاتی که انسان ها را به خاطر کفر و گناه توبیخ می کنند در قرآن خیلی زیاد است. از جمله می فرماید:
" کیف تکفرون بالله ، چگونه به خدا کفر می ورزید ؟ " در حالی که خلاف وجدان و خلاف فطرت و خلاف عقلتان است.
در جای دیگر می فرماید :
" و ما منع الناس أن یومنوا إذجاءهم الهدی ، چه چیز باعث شد که با اینکه هدایت برای مومنین آمد مردم از ایمان منع شدند و از ایمان باز ماندند؟ به عبارت دیگر" و ما منع الناس أن یومنوا " ، هنگامی که هدایت برای مومنین آمد از ایمان آوردن کسی آنها را منع نکرد. اصلاً ایمان آمده بود که اینها ایمان بیاورند.
خدا پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را فرستاد که اینها را راهنمایی بکند. بنابراین خدا جلوی ایمان آوردن کسی را نگرفته آنها با سوء اختیار خودشان کافر شدند.
" و ماذا علیهم لو ءامنوا بالله و الیوم الآخر " ، اگر به خدا و روز قیامت ایمان می آوردند دیگر چه چیز و چه مواخذه ای بر آن ها وجود داشت؟ دیگر مواخذه نمی شدند. پس خودشان با سوء اختیارشان ایمان نیاوردند و حالا مواخذه می شوند.
خداوند متعال به ابلیس می گوید: " ما منژ أن تسجد ، چه چیز تو را از سجده کردن منع کرد؟ چرا سجده نکردی؟
" فما لهم عن التذکرة معرضین آنها را چه می شود که از تذکر و از یادآوری اعراض می کنند؟ " چرا وقتی پیامبران به آنها تذکر می دهند اینها رو بر می گردانند؟
" لم تلبسون الحق با لباطل، چرا حق را با باطل در هم می آمیزید و اینها را با هم مشتبه می کنید؟ "
" لم تصدّون عن سبیل الله ، چرا جلوی راه خدا را می گیرید و سد راه حق می شوید؟ "
دلایلی بسیار روشن
دسته دیگری از آیات که بر اختیار داشتن انسان یا بر تهدید دلالت دارد آنقدر روشن هستند که هر انسان منصفی که این آیات را می خواند یقین می کند که انسان موجود مختاری است.
از جمله در سوره مبارکه کهف آمده " فمن شاء فلیومن و من شاء فلیکفر ، هر کس می خواهد ایمان بیاورد و هر کس می خواهد کفر بورزد. یعنی آزاد و مختار هستند می توانند مومن بشوند ، می توانند کافر بشوند.
" اعملوا ماشئتم هر کار می خواهید بکنید" .
" لمن شاء منکم أن یتقدم أویتأخر ، برای شماست هر کس می خواهد جلو بیفتد، هر کس می خواهد عقب بیفتد دست خودش هست " . هر طور که می خواهند عمل کنند یا در این راه به سوی خدا سبقت بگیرند، یا اگر می خواهند عقب بمانند ، به اختیار خودشان است.
" فمن شاء ذکره ، هر کس بخواهد متذکر می شود و به یاد می آورد.
" فمن شاء آتخذ إلی ربه سبیلا ،هر کس بخواهد می تواند به سوی پروردگارش یک راهی را اتخاذ بکند ". راه وجود دارد منتها به اراده خودش . دلش بخواهد می تواند در راه خدا باشد. دلش نخواهد می تواند به این راه وارد نشود.
" فمن شاء اتخذ إلی ربه مآبا ، هر کس بخواهد می تواند بازگشتگاه خودش را به سوی پروردگارش قرار بدهد ". می تواند بر گردد به سوی خدا راه بسته نیست.
" إنا هدیناه السبیل إمّا شاکراً و إمّا کفورا " ما راه را به او نشان دادیم یا شاکر خواهد بود و یا کفران نعمت خواهد کرد.
خلاصه سخن
در مجموع از برخی آیات قرآن که انسان را به خاطر کفر ورزیدنش عقاب و مواخذه می کند چنین فهمیده می شود که از منظر قرآن ، انسان موجود مختاری است .
منبع: پاسخ به سوالات اعتقادی استاد محمدی موجود در سایت رادیو معارف