تبیان، دستیار زندگی
سپهدار رشتی روز ٢٢ آذر ماه سال ١٢٩٩ سپهدار رشتی كه در چهارم آبان گذشته از طرف احمدشاه به رئیس الوزرایی منصوب شده، كابینه خود را معرفی كرد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سپهدار رشتی چه کسی بود؟

سپهدار رشتی روز ٢٢ آذر ماه سال ١٢٩٩ سپهدار رشتی كه در چهارم آبان گذشته از طرف احمدشاه به رئیس الوزرایی منصوب شده، كابینه خود را معرفی كرد.

فرآوری: فهیمه السادات آقامیری-بخش تاریخ ایران و جهان تبیان
سپهدار رشتی چه کسی بود؟

فتح الله، یکی از نامداران ثروتمند گیلان

فتح الله، یکی از نامداران ثروتمند گیلان، فرزند حاج میرزا محمدعلی امشه ای معروف به حاجی خان در سال  (1234 ه . ش) به دنیا آمد و پس از اتمام تحصیلات در حد سطح، همچون پسرعمویش صادق خان اکبر محتشم الملک (سردار معتمد بعدی) وارد تشکیلات عریض و طویل عموی متمول و متنفذ خود اکبر خان بیگلربیگی (مالک و حاکم مشهور دوره ناصری و اجاره دار گمرکات شمال ایران) گردید.

او و صادق خان خیلی زود مورد توجه اکبر خان قرار گرفتند و به نامزدی دو دختر او درآمدند. لیکن هنوز این نامزدی به ازدواج نینجامیده بود که اکبر خان در سال 1307 ه. ق بدرود حیات گفت و فتح الله خان با هدف حفظ دارایی بیگلربیگی در خانواده، ترجیح داد بجای دخترعمو با بیوه جوان عموی خود ازدواج کند. از قضا دختری که نامزد فتح الله خان بود، اندکی بعد درگذشت و تمامی ثروت اکبر خان به تنها دختر و بیوه ی او و در واقع به فتح الله خان و صادق خان رسید.

فتح الله خان در همان سال 1307 ه ٍ. ق با درجه امیر تومانی و عنوان بیگلربیگی اجاره دار گمرکات شمال ایران شد و بر جای عموی خود نشست و به تدریج ملقب به سالار افخم، سالار اعظم و سردار منصور شد.

فتح الله خان سردار منصور مقارن با انقلاب مشروطیت برای اداره تلگراف خانه راهی پایتخت و در آنجا با آزادی خواهان و مشروطه طلبان آشنا شد و به آنان پیوست.

در سال 1318 ه ٍ. ق سرویس پستی به مبلغ زیادی به فتح الله خان اجاره داده شد، و او به عنوان وزیر پست انتخاب شد. پس از شروع به کار دولت مشروطه، او از جنبش قانونخواهی حمایت کرد و یک روز پس از برکناری از سمت وزیر پست و تلگراف در سال 1326 ه ٍ. ق دو هفته پیش از به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی، به فرمان محمدعلی شاه قاجار به کلات در خراسان تبعید شد. ولی چندی بعد که عمو زادگانش؛ میرزا کریم خان رشتی، عبدالحسین خان معزالسلطان (سردار محیی)، عمیدالسلطان و... با همکاری دیگر مشروطه خواهان انقلاب محرم 1327 ه. ق رشت را به راه انداختند و پس از آن قزوین و تهران را فتح کردند، او نیز قدرت یافت و به عضویت کمیسیون 28 نفره سران مشروطه درآمد و دوباره به وزارت پست و تلگراف منصوب شد.

عین الدوله پس از دریافت فرمان، وزیران خود را به شاه و مجلس به شرح زیر معرفی کرد: عین الدوله رییس الوزرا و وزیر جنگ، عبدالحسین میرزا فرمانفرما وزیر داخله، حاج محتشم السلطنه وزیر امور خارجه، امیرنظام همدانی (قره گوزلو) وزیر مالیه، سردار منصور رشتی وزیر عدلیه، میرزا اسمعیل خان مودب السلطنه (دکتر اسمعیل مرزبان) وزیر پست و تلگراف و فوائد عامه و تجارت، و میرزا ابراهیم خان  حکیم الملک وزیر علوم و اوقاف.

او پس از آن در کابینه های اول، دوم و سوم محمدولی خان تنکابنی سپهدار اعظم در سمت خود ابقاء شد و در کابینه چهارم او به سمت وزارت عدلیه منصوب گردید .

سردار منصور در سال 1333 ه ٍ. ق به ترتیب در کابینه های عین الدوله و فرمانفرما وزیر عدلیه و وزیر پست و تلگراف شد و همچنین در این سال از طرف اهالی طوالش و کرگانرود به نمایندگی دوره سوم مجلس شورای ملی برگزیده شد که به جهت تصدی پست دولتی از پذیرفتن آن خودداری کرد. در سال 1334 ه ٍ. ق که محمدولی خان تنکابنی با لقب سپهسالار اعظم مجدداً رئیس الوزراء شد، فتح الله خان هم با لقب سپهدار اعظم مجدداً وزیر پست و تلگراف شد. به همین خاطر در تاریخ، محمدولی خان به سپهدار تنکابنی و فتح الله خان به سپهدار رشتی نامبردارند.

او از سال 1336 ه ٍ. ق (1295 ه ٍ. ش) در سه کابینه وثوق الدوله وزیر داخله و وزیر جنگ شد. تا اینکه در آبان 1299 ه ٍ. ش (1339 ه ٍ. ق) فرمان ریاست الوزرایی به نام او صادر شد. لیکن کابینه او پس از سه ماه با وقوع کودتای رضا خان میرپنج (سردار سپه و رضا شاه بعدی) سقوط کرد.

رضاخان به محض تصرف تهران، در اولین انتصاب، کلنل کاظم خان را به فرمانداری نظامی تهران منصوب کرد. در این روز نیروهای قزاق تمامی زندانیان را آزاد کردند ولی در عوض موج  تازه ای از بازداشت ناراضیان و شخصیت های سیاسی اعم از حکومتی، نمایندگان مجلس و غیره آغاز شد. تمام وزرای کابینه سپهدار به غیر از خود او بازداشت شدند. همزمان احمدشاه و محمدحسن میرزا (ولیعهد) به کاخ فرح آباد گریختند و سپهدار رشتی (نخست وزیر) به سفارت انگلستان در تهران پناهنده شد.

سپهدار رشتی در سال های 1300 تا 1304 ه ٍ. ش نمایندگی رشت را در ادوار چهارم و پنجم مجلس شورای ملی بر عهده داشت، ولی پس از انقراض قاجاریه و روی کار آمدن سلسله ی پهلوی از فعالیت سیاسی کناره گرفت.

او عاقبت در سال 1317 ه ٍ. ش در تهران چشم از جهان فروبست و در گورستان ابن بابویه در آرام گاه خانوادگی به خاک سپرده شد


منابع: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، مجله گیله وا ، سایت تاریخ ایرانی