سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه چهارم

اهداف جلسه:

1- بانک خون بند ناف
2- انواع بانک های خون بند ناف
3- بیماری هایی که با خون بند ناف درمان شده اند
4- افق های درمانی

1-4) بانک خون بند ناف
امروزه در اغلب کشورهای توسعه یافته بانک خون بند ناف وجود دارد که خون بند ناف نوزاد را به جای دور ریختن ذخیره نموده و در آینده برای خود و سایر بیماران استفاده می شود، والدین قبل از تولد نوزاد در این بانک ثبت نام می کنند. بلافاصله بعد از زایمان بند ناف از نوزاد جدا می شود و توسط یک سوزن خون از بند ناف و جفت جمع آوری و به کیسه های خون منتقل می شود، سپس خون بند ناف منجمد و در بانک نگهداری می شود تا چنان چه نوزاد در بزرگ سالی به بیماری هایی نظیر سرطان خون مبتلا شد از آن برای درمان استفاده شود.
در ایران سالانه حدود 11هزار متقاضی ذخیره سازی خون بند ناف وجود دارد. براساس آخرین آمار بیش از 780 هزار نمونه در 134 بانک خصوصی در سراسر دنیا ذخیره سازی شده و در کشور ما نیز بیش از 55 هزار نمونه در بانک خون بند ناف رویان ذخیره شده است. در بانک خون موسسه رویان نتایج آزمایش های HLA بیش از 33 هزار نمونه ثبت شده است.

2-4) انواع بانک های خون بند ناف
باتوجه به کاربردی بودن سلول های بنیادی خون بند ناف و نیز توجه به این مساله که در بیمارستان ها این خون به عنوان یک زباله بیولوژیک دور ریخته می شود، تفکر استفاده و بازیافت این خون شکل گرفت و به این ترتیب اولین بانک خون بند ناف با هدف ذخیره سازی و تامین سلول های بنیادی بند ناف جهت پیوند در فرانسه و سپس در سراسر جهان تاسیس شد.
بانک خون بند ناف عمومی موظف به پاسخگویی به نیاز جمعیت مردم است. انگیزه ها برای ذخیره کردن خون بند ناف از فردی به فرد دیگر متغیر است. گاهی والدین یک نیاز فوری به پیوند سلول های بنیادی برای درمان بیماری یکی از افراد خانواده، خواهر و برادر یا اقوام نزدیک دارند و این انگیزه ای برای ذخیره سازی است و عده ای نیز خون بند ناف را برای استفاده عموم مردم و افراد دیگر برای پیوند اهدا می کنند و دسته ای نیز برای کارهای تحقیقاتی همکاری می کنند. براین اساس بانک های خونی بند ناف به سه دسته تقسیم می شوند:
الف) بانک خون بند ناف عمومی: نمونه هایی که به طور خیرخواهانه برای اهدا به دیگران یا برای تحقیقات کاربرد دارند، نگه داری می کنند. البته گاهی ممکن است بعضی بانک های عمومی برای خانواده هایی که یک بیماری ناشناخته شده قابل درمان با سلول بنیادی دارند، خون نوزاد را برای مدت کوتاهی فقط برای همان خانواده نگه داری کنند. در بین نمونه ها آن هایی که استانداردها را دارا نباشند برای کارهای تحقیقاتی به کار گرفته می شود.
ب) بانک خون بند ناف خصوصی: این خون را فقط برای خود نوزاد یا خانواده او نگه داری می کنند و در قبال مراحل نگه داری، جمع آوری و ذخیره سازی از خانواده نوزاد هزینه دریافت می کنند.
ج) بانک خون بند ناف ترکیبی: در آینده در صورت انصراف والدین در بخش خصوصی نمونه خون آن خانواده با رضایت شخصی آن ها برای استفاده عمومی به بخش عمومی انتقال می یابد.

3-4) بیماری هایی که با خون بند ناف درمان شده اند
امروزه ثابت شده است که سلول های بنیادی قادر به درمان محدوده وسیعی از بیماری های مزمن و حاد هستند و تحقیقات زیادی در زمینه استفاده از سلول های بنیادی در درمان بیماری هایی چون پارکینسون، بیماری های قلبی، کبدی، دیابت، دیستروفی عضلانی، آسیب های نخاعی و سکته در حال انجام است.
فهرستی از بیماری هایی که با استفاده از سلول های بنیادی خون بند ناف قابل درمان هستند به شرح ذیل می باشد:
الف) اختلالات سلول های بنیادی: کم خونی آپلاستیک، کم خونی فانکونی، هموگلوبینوری حمله ای شبانه (PNH)
ب) لوسمی حاد: AML، ALL، لوسمی تمایز نیافته حاد
ج) لوسمی مزمن : CML
د) بیماری های نقص در تولید لنفوسیت ها: لنفوم غیر هوچکین، لنفوم هوچکین
ر) ناهنجاری های ارثی گلبول های قرمز: بتا، تالاسمی ماژور، کم خونی سلولی داسی شکل
ز) اختلالات سیستم ایمنی مادرزادی: سندرم کاستمن، نقص چسبندگی لکوسیتی، سندرم دی جرج 
م) نقص ارثی پلاکتی: ترومبوسیتوپنی مادرزادی
ن) اختلالات پلاسماسل: مولتی پل میلوما، لوسمی پلاسماسل
و) بیماری های ارثی: سندرم لش نیهان، هیپوپلازی غضروف
ه) سایر بیماری ها: بیماری آلزایمر، دیابت، پارکینسون، صدمان نخاعی، سکته های قلبی و مغزی، بیماری های کبدی، دیستروفی عضلانی

4-4) افق های درمانی
در بیماری هایی که در آن سلول ها دچار خزان یاخته ای غیرعادی شده یا به مرور زمان دچار نقص در کارکرد می شوند یا با حمله سیستم ایمنی از بین می روند، استفاده از سلول های بنیادی افق های درمانی تازه ای را محقق خواهد کرد.
آلزایمر: در نتیجه تجمع پروتئین tau در داخل سلول های عصبی و تجمع پروتئین بتا-آمیلوئید در خارج سلول ها، توانایی آن ها در انتقال پیام عصبی کاهش یافته و بیمار با مشکلات حافظه و سایر مشکلات عصبی مرتبط رو به رو خواهد شد. در مراحل مختلف این بیماری تعداد زیادی از سلول های دیگر دچار خزان یاخته ای می شوند. با جایگزین شدن سلول های عصبی از بین رفته، بهبود قابل ملاحظه ای در وضعیت این بیماران انتظار می رود. از هر 10 نفر 1 نفر افراد بالای 65 سال و 5 نفر افراد بالای 85 سال از این بیماری رنج می برند.
جراحات نخاعی: آسیب های نخاعی سالانه بالغ بر 750000 نفر در ایالات متحده را دربرمی گیرد.

بازسازی استخوان: امیدی برای درمان مبتلایان به اوستئوپروزیز پارکینسون

MS: بیماری اتواییمون و پیش رونده مربوط به سیستم عصبی مرکزی است که سالانه تعداد بسیاری را دچار می سازد.
پارکینسون: در این بیماری نورون های سازنده دوپامین در قسمت توده سیاه مغز از بین می روند. با جایگزین کردن سلول ها می تواند به بهبودی بیمار کمک کرد.

دیابت نوع یک: سلول های β در جزایر لانگرهانس پانکراس مورد حمله سیستم ایمنی قرار گرفته و از بین می روند، در نتیجه توانایی بدن در تولید انسولین از بین رفته و در صورت عدم تزریق خارجی، بیمار زنده نخواهد ماند. با بازسازی و جایگزینی این سلول ها مشکلات بیماران دیابتی حل خواهد شد.

سکته مغزی: در اثر ایجاد لخته خونی و در نتیجه از بین رفتن بخشی از بافت مغز به علت نرسیدن اکسیژن اتفاق می افتد.
بیماران قلبی: توصیه می شود برای افرادی که در مراحل وخیم بیماری قلبی بوده و در انتظار دریافت قلب پیوندی به سر می برند، درکنار تجویز داروهای سرکوب کننده دستگاه ایمنی، از روش پیوند یاخته های بند ناف به عنوان یک روش کمکی استفاده کرد.
بیماران کبدی: درحال حاضر اگر بیماری دچار سرطان کبد باشد، جراح مجبور است برای جلوگیری از انتشار سرطان به بخش های دیگر بدن، بخش سرطانی کبد را نابود کنند. برای این منظور معمولا طی دو عمل جراحی هم زمان، خون ناحیه سرطانی کبد را قطع می کنند تا بافت آن را بازسازی کنند.

درمان قرنیه: هم اکنون پروژه استفاده از سلول های بنیادی جهت درمان قرنیه چشم در پژوهشگاه رویان در حال پیگیری می باشد.
ترمیم ساییدگی زانو: یکی از رایج ترین شیوه های درمانی بااستفاده از سلول های بنیادی درمان و ترمیم ساییدگی زانو است که در ایران نیز انجام می شود. این درمان درصد موفقیت بالایی دارد و نیاز بیمار را به پیگیری دیگر شیوه های درمانی از بین می برد.

مطالب مرتبط:

سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه اول
سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه دوم
سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه سوم
سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه چهارم
سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه پنجم
سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه ششم

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان
تهیه و تنظیم: اعظم اژدری