سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه دوم
اهداف جلسه:
1- تقسیم بندی سلول های بنیادی2- جمع آوری سلول های بنیادی خون ساز
1-2) تقسیم بندی سلول های بنیادی
سلول های بنیادی براساس خصوصیات و ویژگی به سه دسته سلول های بنیادی جنینی، سلول های بنیادی بالغ و سلول های بنیادی خون بند ناف تقسیم می شوند.سلول های بنیادی جنینی:
از توده سلول داخلی جنین 14 تا 16 روزه گرفته می شود و قادر است سلول ها و بافت های یک فرد کامل را بسازد.
کشت یاخته های بنیادی جنینی:
جنین 3 تا 5 روزه را بلاستوسیست می نامند. یک بلاستوسیست توده ای متشکل از 100 یاخته و یا بیشتر است. یاخته های بنیادی، یاخته های درونی بلاستوسیست هستند که در نهایت به هر یاخته، بافت و اندام درون بدن تبدیل می شوند.
رشد یاخته های بنیادی در محیط آزمایشگاه را اصطلاحا کشت یاخته ای می نامند. درواقع جدا کردن یاخته های بنیادی جنینی از طریق انتقال سطح داخلی بلاستوسیست به یک ظرف کشت آزمایشگاهی پلاستیکی که شامل یک بستر تغذیه ای به نام محیط کشت می باشد انجام می گیرد. تقسیم و ازدیاد یاخته ها بر روی سطح این ظرف انجام می گیرد.سطح داخلی این ظرف معمولا به وسیله یاخته های پوست جنین موش پوشیده شده است. این یاخته ها قادر به تقسیم شدن نیستند. به این لایه پوشاننده یاخته ای در اصطلاح لایه تغذیه ای گفته می شود. دلیل استفاده از این یاخته ها فراهم آوردن یک سطح طبیعی به منظور چسبیدن یاخته های بنیادی به آن و عدم جدا شدنشان است. در ضمن یاخته های این لایه مواد مغذی را به داخل محیط کشت رها می کنند.
پس از چند روز یاخته های کشت داده شده شروع به رشد و تقسیم شدن در این محیط می کنند. هنگامی که این عمل انجام گرفت یاخته های کشت داده شده که زیاد شده اند را از این محیط برداشته و به محیط های تازه کشت منتقل می کنند. روند کشت مجدد یاخته ها بارها و بارها به مدت چند ماه تکرار می شود. بعد از 6 ماه یا بیشتر 30 یاخته اولیه تبدیل به هزار میلیون یاخته بنیادی جنینی می شوند. یاخته هایی را که در این دوره 6 ماه و در این محیط کشت مخصوص تقسیم شده و در عین حال تمایز نیابند را پرتوان می نامند.
سلول های بنیادی بالغ:
به سلول هایی که پس از تولد در بافت های مختلف فرد وجود دارند سلول های بنیادی بالغ گفته می شوند. سلول های بنیادی خون ساز مستقر در مغز استخوان، مغز، کبد و سایر بافت ها از این دسته می باشند که قدرت تمایز به برخی از بافت ها را دارا می باشند. اغلب سلول های بنیادی بزرگ سال چند توان یا تک توان هستند. یاخته های بنیادی خون ساز، یاخته های بنیادی عصبی و یاخته های بنیادی مزانشیمی مثال هایی از یاخته های بنیادی بزرگ سال هستند.
سلول های بنیادی خون بند ناف:
پس از تولد نوزاد، خون باقی مانده در بند ناف و جفت که غنی از سلول هلی بنیادی است به عنوان یک زباله دور ریخته می شود. در حالی که این خون حاوی سلول های بنیادی و سلول های خون ساز است که می تواند برای درمان بیماری ها استفاده شود.
سلول های بنیادی سرطان:
در یک بافت سرطانی علاوه بر سلول های عادی سرطانی که بافت اصلی تومور را شکل می دهند، تعداد کمی سلول های بنیادی سرطانی وجود دارد که در واقع منشا اصلی سرطان می باشند. تحقیقات جدید نشان می دهند، که این تعداد کم سلول در یک توده سرطانی نقش کلیدی را در تکثیر سلول ها بازی می کنند. درواقع سلول بنیادی سرطان سلول های سرطانی هستند که در تومورها و یا سرطان های خون یافت می شوند و ویژگی های مربوط به سلول های بنیادی عادی را دارند، یعنی مانند سلول های بنیادی توانایی تبدیل شدن به همه ی انواع سلولی که در اندام میزبان یافت می شود را دارند. به علاوه این سلول ها مانند سلول های بنیادی عادی قادرند شبیه خود را به وجود آورند (خودنوسازی).
به طور کلی سلول های بنیادی سرطانی، توموراز هستند.
تقسیم یاخته های بنیادی:
ویژگی عمومی همه یاخته های بنیادی، خودنوسازی آن ها از طریق تقسیم میتوز ایت. به این صورت که یکی از دو سلول دختر حاصل از تقسیم هریک از سلول های بنیادی، همانند سلول مادر باقی می ماند و دیگری وارد مسیر تمایز می شود.
سلول های بنیادی خون ساز:
این سلول ها را می توان از سه منبع مختلف جمع آوری و جدا کرد:
الف) مغز استخوان
ب) خون محیطی
ج) خون بند ناف
2-2) جمع آوری سلول های بنیادی خون ساز
جمع آوری سلول های بنیادی خون ساز از مغز استخوان:امروزه، استفاده از این روش محدود به موارد محدودی می باشد. در این روش، سلول های بنیادی به طور مستقیم، از مغز استخوان گرفته می شوند. این کار، تحت بیهوشی عمومی یا موضعی انجام شده و معمولا از مغز استخوان لگن استفاده می شود. این اقدام در حدود دو ساعت طول می کشد و اهدا کننده به طور معمول، می تواند همان روز و یا حداکثر روز بعد بیمارستان را ترک کند و پس از 2 تا 3 روز فعالیت عادی خود را از سر بگیرد. ممکن است سلول های بنیادی موجود در مغز استخوان در آزمایشکاه جداسازی گردند. باید توجه داشت که در این روش، مغز استخوان طبیعی در بدن فرد اهدا کننده، به سرعت شروع به رشد دوباره کرده و جایگزین مغز استخوان اهدا شده می گردد.
زمان بهبود پس از اهدا سلول های بنیادی خون ساز در افراد بالغ، بستگی به فرد اهدا کننده و نوع اهدا دارد، اما به طور معمول طی چند روز ( یک روز تا حداکثر یک هفته) پس از اهدا، فرد قادر به انجام فعالیت های طبیعی خود و بازگشت به کار می باشد.
بروز بیماری های جدیدی که یا به درمان های رایج پاسخ نمی دادند و یا اصلا درمانی برای آن ها وجود نداشت، محققان را بر آن داشت تا با استفاده از پیشرفت های پزشکی درمان های موثری بر پایه این سلول ها برای بیماری های صعب العلاج ارائه کنند.
جمع آوری سلول های بنیادی خون ساز از خون محیطی:
امروزه رایج ترین روش جمع آوری سلول های بنیادی خون ساز محسوب می شود. طی فرایندی به نام آفرزیس، خون از بازوی فرد وارد دستکاه خاصی شده که گلبول های سفید وی را جدا و سپس گلبول های قرمز و پلاسما را به بدن وی باز می گرداند. برای افزایش میزان سلول های بنیادی در خون چند روز قبل از آفرزیس دارویی به نام عامل محرک کلونی گرانولوسیتی به صورت زیر جلدی به اهدا کننده تزریق می شود.
مطالب مرتبط:
سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه اولسلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه دوم
سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه سوم
سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه چهارم
سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه پنجم
سلول های بنیادی بند ناف و کاربرد آن در درمان بیماری ها – جلسه ششم
بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان
تهیه و تنظیم: اعظم اژدری
