تبیان، دستیار زندگی
از دیگر شاهکارهای معماری دست ساز ایرانی ساختن بناهایی در ارتفاعات بلند است که کاری دشوار بوده است. در عین حال ظرافت های معماری و محاسبات دقیق در زمانی که وسایل امروزی وجود نداشته و درجایی که حتی راهی برای گذر نیست چیزی است که باعث شگفت زدگی و تعجب بینندگا
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مقبره «لَوَند» ، باز شکاری محبوب شاه عباس

از دیگر شاهکارهای معماری دست ساز ایرانی ساختن بناهایی در ارتفاعات بلند است که کاری دشوار بوده است. در عین حال ظرافت های معماری و محاسبات دقیق در زمانی که وسایل امروزی وجود نداشته و درجایی که حتی راهی برای گذر نیست چیزی است که باعث شگفت زدگی و تعجب بینندگان می گردد.بنای گنبد باز که مقبره باز شکاری شاه عباس اول به نام «لَوَند» است ، یکی از این مکان ها است.

فرآوری: علیرضا عابدینی - بخش گردشگری تبیان
لوند

گردنه ها و پیچ و خم های مسیر رسیدن به نطنز را که رد می کنید، منظره این شهر از دور نمایان می شود. دراولین نگاه ، چیزی که توجه شما را جلب می کند، بنایی است که دارای چندین روزنه است و بر بالای یکی از کوه های رشته کوه کرکس در جنوب غربی نطنز قرار دارد. فاصله جاده آسفالته تا گنبد ٢/٥ کیلومتر است. با پایان گرفتن دره ها، کوه آغاز مى گردد و پس از بالا رفتن بخشى از کوه، منظره کامل گنبد به خوبى نمایان مى گردد.
اخیرا توسط یکی از اهالی نطنز راه مشخصی برای بالا رفتن از کوه مشخص و علامت گذاری شده است تا کسانی که می خواهند از این بنا دیدن کنند، مسیر را گم نکنند. در واقع این مسیر کوتاهترین مسیر رسیدن به قله و طول آن 900 کیلومتر است. پس از رسیدن به قله از این مسیر ، نمای شهر نطنز را هم از بالا می توانید مشاهده کنید.

مشخصات ظاهری

بنا شامل یک گنبد آجری 8 ضلعی است که بر روی تخت گاهی دایره مانند از سنگ لاشه به قطر تقریبی 10 متر و بلندی 80 سانتی متر الی 3 متر، بر قله کوهی که بلندی آن از سطح اطراف در حدود 2هزار متر است، قرار گرفته است.
اجراى این بناى ظریف با ابعاد کاملاً موزون و مناسب، آن هم در یک محوطه بسیار محدود و راهى بسیار مشکل، به راستى یکى از عجایب هنرى است. آنچه مایه شگفتی است این است که این ساختمان هشت ضلعى که قطر دایره محیطى آن 10 متر است، حتى محوطه هموارى در اختیار نداشته و تعدادى از پایه ها بر روى قطعه سنگ هاى پایین تر به طورى قرار گرفته که عبور در اطراف آن، عملاً امکان پذیر نیست.

لوند

لبه پرتگاه تا دیوارهای گنبد در حدود 1 متر فاصله دارد و ابعاد هر یک از اضلاع هشت ضلعی این بنا که از آجر و ملات گچ ساخته شده، 3 متر و قطر پی 1.8 متر است.هر یک از درگاه های 8 گانه آن به طول 100 و عرض 80 و بلندی 180 سانتی متر است و به فاصله 30 سانتی متر بالای هر درگاه دریچه هائی به بلندی 90 سانتی متر تعبیه شده و هر درگاه و دریچه بالای آن از سمت خارج به ایوانی کوچک به طول 2 و عرض 1 و بلندی 3 متر ختم می شود و کف ایوانها را نیز با آجر مفروش شده است.درگاه گوشه شمال غربی ساختمان ، دارای پلکانی با 11 پله مارپیچ است که به سمت بالا می رود و در سقف محوطه داخلی گنبد، دریچه مدوری وجود دارد که از آنجا نمای داخلی ساقه و پوشش خارجی گنبد که به طور پیچ دار از شمال شرقی به طرف جنوب غربی کشیده شده، پیداست. گچ برى داخل ساختمان نیز ساده، ولى در عین حال با ظرافت بسیار اجرا شده است.
دیوارها که در حد اعلای تناسب معماری شکل گرفته اند ، بهترین شکل مقاومت در برابر زلزله را دارا بوده و تاکنون در مقابل زلزله و طوفان های سهمگین کوه کرکس برجای مانده اند و شگفت آور این است که در سطح مقطع این دیوارها چنان صرفه جوئی به کار رفته که با محاسبات پیشرفته امروزی نمی توان کمترین تغییری در آن داد و یا صرفه جوئی بیشتری ایجاد کرد.

وجه تسمیه و ماجرای ساختن گنبد باز

درباره ساختن این گنبد و وجه تسمیه آن داستانهایی بین مردم رواج دارد که بخشی از آن مربوط به افسانه ها و بخش دیگر داستان حقیقی آن است و ما هر دو داستان را برای شما نقل می کنیم.

داستان حقیقی

در کتاب «زندگانی شاه عباس اول» تألیف نصرالله فلسفی به وجه تسمیه این مکان این طور اشاره شده است که شاه عباس برای شکار حیوانات بیشتر به گیلان و مازندران و گرگان و خراسان و برای شکار پرندگان ، به اطراف اصفهان و کاشان مثل لنجان و نطنز می رفت.شاه به شکار پرندگان علاقه زیادی داشت و صید پرندگان بیشتر به وسیله بازهای شکاری صورت می گرفت و همه سال حکام ولایات از هرجا بازهای شکاری فراوان برای او می فرستادند.گاهی نیزفرستادگان مخصوصش از کشورهای بیگانه مانند روسیه و ترکستان بازهای شکاری جَلد و چابک به ایران می آوردند.
یکی از بازهای شکاری شاه عباس بازی بود معروف به باز «لَوَند» و این باز را به علت جَلدی و چالاکی اش به این نام می خوانده است.شاه عباس صفوی، این باز بی باک چابک را از سایر بازها بیشتر دوست داشت و بر حسب اتفاق، در سال 1001 هجری قمری، هنگامی که از اصفهان به قزوین می رفت، باز لوند در نزدیکی نطنز مرد و شاه به علت علاقه فراوانی که به این باز داشت فرمان داد تا برفراز کوهی برجی به یادگار آن بنا کردند و این برج که هنوز پا برجا است به گنبد باز معروف است.
لازم به یادآوری است که نگارنده کتاب زندگانی «شاه عباس اول»، موضوع باز لوند را از کتاب «نقاوه الآثار ذکرالاخیار» محمود ابن هدایت الله افوشته ای نطنزی، مورخ بزرگ زمان شاه عباس آورده است.

لوند

داستان افسانه ای

در مورد ساختن این بنا ، داستان های افسانه ای نیزبین مردم رواج دارد که به مرور زمان جنبه افسانه آمیز آن بر حقیقت پیشی گرفته است و معروفترین آنها به شرح زیر است.
روزی شاه عباس ضمن شكار در پیرامون این كوه به چشمه آبی برخورد می کند و چون آهنگ آشامیدن آب توسط باز شكاری او با پر زدن های ممتد ظرف آب را از دست شاه می اندازد و این عمل چند بار تكرار میگردد ، شاه غضبناك شده و باز را می كشد ولی پس از آنكه خشمش فرو می نشیند از كرده خود پشیمان میگردد ، به ویژه اینكه همراهان او شاه را آگاه می کنند كه در سرچشمه آب ماری مهیب یا به گفته مردم اژدهایی هولناك ضمن آشامیدن آب آن را به زهر خود آلوده کرده بوده است و شاه برای جبران آن دستور می دهد برای بازی كه جان خود را در راه زنده ماندن او از دست داده است ، برفراز كوهی بلند آرامگاهی بنا کنند و می گویند مصالح مورد نیاز بوسیله بز كه در بالا رفتن از كوه از چالاكی خاصی برخوردار است ، حمل شده است.
افسانه سخن گنبد باز به مرور زمان سینه به سینه نقل و هركس به هنگام بازگویی آن به سلیقه خود شاخ و برگی بر آن افزوده ولی حقیقت امرهمان چیزی است که بازگو کردیم.
گنبد باز شکاری به شماره 644 در تاریخ بیست و دوم فروردین سال 1346 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.


منابع: تسنیم ، ویستا ، مرکز اسناد و مدارک میراث فرهنگی