غبارروبی از تاریخ با جادوی سینما

مرور فیلم و سریال هایی که سراغ ناگفته ها رفته اند.

گزارش را که بخوانید احتمالا می گویید بعضی از اتفاقات که به آن ها اشاره شده، به لطف فیلم و سریال در ذهن ها نمانده و شرح شان در تاریخ آمده است. حرف درستی است اما وجه غالب درباره 10 فیلم و سریالی که در ادامه ملاحظه خواهید کرد این است که یا بخش تاریکی از تاریک را روشن کرده اند و یا باعث شفاف تر شدن برخی وقایع تاریخی و نیز آدم ها شده اند. بهانه این نوشتار اکران «یتیم خانه ایران» و موفقیت «سیانور» است.

یتیم خانه ایران/1395

کارگردان: ابوالقاسم طالبی

به چه پرداخته: داستان فیلم در زمان پادشاهی احمد شاه قاجار می گذرد؛ او به فرنگ رفته و انگلیسی ها برای استفاده از امکانات کشور وارد ایران شده اند تا موقعیت شان در جنگ اول جهانی مستحکم باشد.نتیجه این اشغالگری ، قحطی سراسری و گسترش بیماری است که بیش از ۹ میلیون نفر از مردم  را سبب می شود.

چرا مهم است: درباره این اتفاق تاکنون حرفی به گستردگی «یتیم خانه ایران» زده نشده. پس وقتی یک فیلم به بخشی از تاریخ معاصر و رنجی که بر مردم سرزمین مان گذشته ورود می کند، ارزشمند و واجد تحسین است.

نتیجه چه شده؟ «یتیم خانه ایران» در خلق فضای پر از رعب و مرگ موفق بوده اما آن چه به فیلم لطمه می زند ریتم کند و کشدار است.

سیانور/1395

کارگردان: بهروز شعیبی

به چه پرداخته: فیلم «سیانور» روایت مبارزات سازمان مجاهدان خلق ایران در دهه پنجاه است که به خاطر اختلاف عقیده اعضا دچار انشعاب شده. از طریق فیلم چگونگی تغییر مسیر مجید شریف واقفی و مرتضی صمدیه لباف، دو نفر از اعضای شورای مرکزی سازمان از ایدئولوژی مارکسیستی به ایدئولوژی اسلامی نشان داده می شود.

چرا مهم است: سازمان مجاهدان خلق، برای مبارزه بار حکومت پهلوی تشکیل شد اما فعالیت تخریبی این سازمان بعد از پیروزی انقلاب تداوم یافت.آن چه در «سیانور» ویژه است، پرداختن به مرام فکری و زندگی شخصی مجید شریف واقفی است.

نتیجه چه شده؟ «سیانور» در بازنمایی قصه گروهک مجاهدین موفق است و توانسته دو قطبی مجاهد- منافق را که در تاویل های سیاسی از این گروهک می شود، نشان دهد. وانگهی،مخاطب از طریق این فیلم با شمایل نسبتا واقعی از شهید واقفی دست می یابد.

مزار شریف /1393

کارگردان: عبدالحسن برزیده

به چه پرداخته: فیلم «مزار شریف» داستان کشتار دیپلمات‌های ایرانی در کنسولگری ایران در شهر مزار شریف افغانستان توسط طالبان است(سال 77) که منجر به شهادت ۱۰ تن از کارکنان کنسولگری ایران شد. در این میان یک دیپلمات به نام شاهسوندی به شکل معجزه آسایی موفق به فرار از مهلکه می شود.

چرا مهم است: «مزار شریف» درباره یکی از مهمترین اتفاقات سیاسی پس از انقلاب است که سینما باید خیلی زودتر به آن واکنش نشان می داد. درست مثل هالیوود که خیلی زود به مسائل استراتژیک ایالت متحده وورد  می کند.

نتیجه چه شده؟ برغم همه تلاش هایی که شده «مزار شریف» از نظر سینمایی اثری موفق نیست ولی توانسته واقعه را به شکل تصویری در تاریخ ثبت کند.

چ/1392

کارگردان: ابراهیم حاتمی کیا

به چه پرداخته: فیلم برشی است از 72 ساعت حضور دکتر چمران در پاوه. این شهر سال 58 بخاطر جدایی طلب ها ناامن شده بود و هر آن خطر جدایی اش از کشور می رفت.

چرا مهم است: درباره غائله پاوه زیاد گفته و نوشته شده اما جای اثری سینمایی که بتواند مخاطبان گسترده را درگیر کند خالی بود.غائله پاوه، حضور چمران ، مقاومت شهید وصالی و گروه دستمال سرخ ها باید در قاب سینما قرار می گرفت تا بخش مهمی از تاریخ معاصر و آدم هایش به شکل تصویری هم ماندگار بمانند.

نتیجه چه شده؟ درباره کیفیت «چ» دیدگاه ها متفاوت است اما نمی توان منکر توانایی حاتمی کیا در خلق شمایلی متفاوت از چمران و نیز روایت داستانی مهیج از شهید وصالی و اتفاقات پاوه شد.

استرداد/1390

کارگردان: علی غفاری

به چه پرداخته: «استرداد» که در لغت به معنای بازگشت و بازپس گرفتن چیزی است به موضوع غرامت جنگی می پردازد که قرار بود توسط انگلستان امریکا و شوروی برای جنگ جهانی دوم به ایران داده شود و مربوط به مقطع زمانی 1332 است.

چرا مهم است: فیلم یک مهم را به یاد می آورد که حقی از کشورمان نادیده گرفته شده بود. نکته مهم تر این که «استرداد» اگرچه که تاریخی است اما تاریخ مصرف ندارد و می توان به همه دوره ها  تعمیمش داد!

نتیجه چه شده؟ رمزگشایی از این واقعه تاریخی با تمهیدات قابل قبول دراماتیکی انجام شده که هم وفاداری به تاریخ محفوظ بماند و هم مقتضیات سینمایی قصه فدای مواد خام تاریخی آن نشود. استفاده از عنصر غافلگیری نقطه اتکا دیگر فیلمم است که مخاطب را با خود تا آخر همراه می کند.

نردبام آسمان /1388

کارگردان: محمد حسین لطیفی

به چه پرداخته: داستان سریال زندگی‌ غیاث الدین جمشید کاشانی ریاضیدان برجسته، منجم ،‌کاشف عدد پی و فیلسوف قرن نهم هجری است.

چرا مهم است: تا پیش از «نردبام آسمان» کمتر کسی نام غیاث الدین جمشید کاشانی را شنیده بود! بعد از این سریال قاطبه مردم متوجه شدند که غیاث الدین فیلسوف،ریاضیدان، منجم،‌کاشف عدد پی و وضع کننده کسرهای اعشاری که خدمات زیادی به علم کرده است.

نتیجه چه شده؟سریال«نردبام آسمان» برخی کلیشه های سریال های تاریخی مثل نوع بیان پرطمطراق دیالوگ را کنار گذاشت و با ریتمی نسبتا خوب داستان غیاث الدین را روایت کرد. نتیجه آن که سریال در جذب بیننده موفق بود و توانست زندگی دراماتیک این دانشمند را به تصویر بکشد و خدماتی که در علم داشته را نشان دهد.

11 دقیقه و سی ثانیه/1387

کارگردان: بهروز افخمی

به چه پرداخته: روایت گروهی از خبرنگاران تلویزیونی است که برای ضبط پیام حضرت امام(ره) درخصوص شروع جنگ تحمیلی در شهریور سال 59 راهی جماران می شوند.داستان این تله فیلم با توجه خاطرات کارگردان و همکارانش در تلویزیون و در روزهای آغازین جنگ تحمیلی شکل گرفته است.

چرا مهم است: درباره اتفاقات ابتدای انقلاب فیلم و سریال زیاده ساخته شده اما اثری که حال و هوای آن زمان و حس موجود در جامعه را بیان کند کم سراغ داریم. بهروز افخمی سعی کرده در خاطره نگاری صرف نماند در این فیلم حال و هوای ایران بعد از انقلاب که حالا درگیر جنگ شده را منتقل کند.

نتیجه چه شده؟ فیلم به شکل تله ساخته شده و اولین بار در جشنواره بیست و هفتم فجر رونمایی شد. نظر غالب این است که 11 دقیقه و سی ثانیه توانسته در انتقال مفهوم مورد نظر موفق عمل کند.

روزگار قریب /1386

کارگردان: کیانوش عیاری

به چه پرداخته: سریال «روزگار قریب» روایتی از زندگی دکتر محمد قریب. او از اولین پزشکان متخصص طب اطفال ایران و بنیان‌گذار طب نوین اطفال در ایران و از بنیان گذاران بیمارستان مرکز طبی کودکان بوده است.

چرا مهم است: پرداختن به زندگی دکتر قریب هم ادای دینی است به خدمات او و هم نقبی است بر بخشی از تاریخ معاصر و رنجی که مردم کشیده اند.

نتیجه چه شده؟ در میان پزشکان، به ویژه متخصصین اطفال از زندگی دکتر قریب، نقل های فراوانی است. حتی مردم عادی جامعه هم نام مرحوم قریب را شنیده بودند، اما باید پذیرفت که پس از ساخت روزگار قریب، حتی جو حاکم بر دانشجویان پزشکی نیز تغییر کرد. سرانجام در قالب روایتی تصویری از پزشک شمایلی ارائه شد مایه مباهات ایرانی ها است.

دلشدگان/1370

کارگردان: علی حاتمی

به چه پرداخته: فیلم از روی داستانی واقعی در زمان قاجار ساخته شده است که در آن گروهی از نوازندگان سازهای ایرانی به تفلیس سفر می‌کنند. هدف از این سفر که در دوران احمد شاه قاجار انجام می شود پر کردن صفحه از ردیف‌های موسیقی ایرانی است.

چرا مهم است:مشقاتی که یک گروه برای حفظ ردیف های موسیقی تحمل کرده اند، برای هنردوستان ارزشمند است تا بدانند این گنجینه با چه مصائبی به یادگار مانده است.

نتیجه چه شده؟ «دلشدگان» بخوبی توانسته حق مطلب را درباره این گروه و سختی هایی که تحمل کرده اند نشان دهد. فیلم روایتی عاشقانه دارد و به دل مخاطب ملودرام دوست می شیند. بیشتر از همه باب طبع موسیقی دوستان است که در آن به وفور تصنیف های استاد شجریان شنیده می شود.

کلنل/ 1369

کارگردان : نورالدین یادآور نیک‌روش

به چه پرداخته: فیلم برشی است از مبارزات كلنل محمدتقی خان پسیان. او از مخالفان پهلوی بود که قیام خود علیه دولت قوام‌السلطنه را در دوران حاكمیت رضاخان آغاز كرد و تمامی مراكز اداری، دولتی، نظامی و انتظامی استان خراسان را به تصرف درآورد. قوام السلطنه نیز درصدد سركوب پسیان برآمد، از آن سو قوچانی ها علیه پسیان شدند. اوکم کم نیروهایش را از دست داد تا این كه به محاصره افتاد و توسط چند نفر سرش از بدن جدا شد.

چرا مهم است: درباره محمدتقی خان پسیان در تاریخ آمده اما آن قدر بین عوام شهره نیست و باید فیلمی درباره اش ساخته می شد.

نتیجه چه شده؟«کلنل» فیلمی ضعیف است که نتوانسته حق مطلب را درباره محمدتقی خان پسیان ادا کند.