همراه جابر در زیارت اربعین

تاریخ، اولین زائر قبر مطهر حضرت امام حسین علیه السلام را جابربن عبدالله انصاری می داند. در این زیارت عطیّه کوفی وی را همراهی کرده است.

نهضت حسینی از زوایای گوناگون مانند بررسی شرایط سیاسی اجتماعی آن روز و موشکافی جریانات بستر ساز قیام ، نقش آفرینی بی نظیر سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام ، وفاداری یاران ، نقش اهل بیت پس از شهادت ، تأثیرگذاری امام زین العابدین علیه السلام و زینب کبری علیهاالسلام در تداوم نهضت و در انتها نقش شیعیان و پیروان حضرت امیر المومنین علی علیه السلام که سال ها پس از ایشان به یاوری ائمه پرداختند، قابل تحلیل و بررسی است. یکی از شخصیت های کمتر شناخته شده در تاریخ پس از شهادت امام حسین علیه السلام که با اربعین و زیارت ایشان گره خورده است، عطیه کوفی است.

عطیه کوفی که بود؟

عطیّه بن سعد جناده عوفی که اصالتا اهل کوفه و از پیروان راستی امام علی علیه السلام  و از راویان فضائل ایشان است. کنیه وی ابوالحسن و حدود سال 36 هجری به دنیا آمده است.
وی در یکی از خاندان های معروف عرب به دنیا آمد. خانواده وی  از قبیله بنی عوف بن إِمْرُؤُ الْقَیْس شمرده می شد و در بین قبایل عرب شأن و منزلتی خاص داشت. او جزء شخصیت های برجسته علمی جهان اسلام است و وی نزد اهل سنت بسیار مورد تکریم قرار دارد. آثار علمی نیز از خویش برجای گذاشته است که می توان به تفسیر پنج جلدی قرآن که دانشمندان اهل تسنن از این تفسیر بهره های فراوان برده اند و آثار او نزد علمای اهل سنت معتبر است و بزرگانی چون طبری، خطیب بغدادی از آثار این دانشور بزرگ بهره فراوان بردند، خطبه فدک حضرت زهرا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا و زیارت اربعین اشاره کرد. وی به همراه  جابر بن عبدالله انصاری، صحابی بزرگ پیامبر اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم در اربعین شهادت امام حسین صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْه قرار حضور داشته است. وی از بزرگان حدیث و ناقل روایات بوده و نقش بسیار مهمی در تاریخ اسلام و به خصوص شیعه دارد.(1)

ابعاد شخصیت سیاسی عَطِیَّه

زبان گویای ولایت علوی عَطِیَّه، که پرورش یافته مکتب تشیع راستین بود، آموخته هایش را با زبانی گویا برای جامعه اسلامِی و تاریخ بیان کرد و به یادگار گذاشت. آن بزرگوار به شیوه ای زیبا به دفاع از حریم ولایت علوی پرداخت. بدین جهت نامش در سند بسیاری از روایاتی که منزلت و فضایل حضرت علی صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْه را بیان می کند، دیده می شود عَطِیَّه از کسانی است که حدیث غدیر خم را به دورترین نقاط بلاد اسلامی رساند.

دومین موضوعی که نقش عطیه کوفی را در تاریخ پررنگ تر می کند، حضور وی در زیارت اربعین امام حسین علیه السلام به عنوان اولین زائر ایشان است. زمانی که یزید بن معاویه ریختن خون سیدالشهداء و اصحابش را افتخار می دانست و شیعیان آن حضرت در خفقان شدید به سر می بردند، بازمانده یاران پیامبر اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم به زیارت تربت امام صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْه شتافت.
پس از شهادت امام حسین علیه السلام اولین کسانی که به زیارت امام حسین نائل شدند جابر بن عبدالله انصاری و عطیه کوفی بودند. وی به همراه  عَطِیَّه عوفی خود را به کربلا رساند. این دو بزرگمرد در اربعین شهادت اباعبدالله الحسین صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْه و اصحابش در سرزمین مقدس کربلا حضور یافتند و این افتخار را به دست آوردند که از اولین زائران حرم حسینی شوند. بعد از شهادت امام حسین صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْه یزید کسی را مانع ظلم و فساد خود نمی دید و تمام سعی خودش را به کار برد تا با خفه کردن صدای هر مخالفی قیام عاشورا را امری عادی و غیر الهی جلوه دهد. بدین سبب، نگرش جامعه به نهضت امام حسین صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْه در ابتدا نگرشی همراه با بی تفاوتی گاه اعتراض آمیز بود.(2)

همکاری با سعیدبن جبیر

بعد از آنکه با عبدالرحمن بن محمد اشعث در قیام علیه حجاج بن یوسف شرکت کرد، کم کم موضع سیاسی وی به شکلی علنی گردید تا جایی که وی بدون هیچ ترسی برای تحریک نیروهای خودمی گفت: آنها را بکشید که در حکومت ستم می کنند و از دین بیرون شده اند و بر مردم ظلم می کنند و نماز را از بین برده اند. بعدها این جنگ به نام دیرجماجم معروف شد. کینه ورزی معاویه ای علیه محبین و تابعین حضرت امام علی علیه السلام، باعث می شد هر کس را که مخالف است، بی هیچ مکثی از بین ببرد. حجاج به خوبی می دانست که اگر این دو زنده بمانند دیگر مجالی برای وی در هیچ جای بلاد اسلامی نخواهد بود.(3)

فعالیت های سیاسی عطیه

فعالیت های سیاسی عطیه کوفی در تاریخ اسلام، مقدمه بسیاری از اتفاقات شد. وی در زمان حکومت جبار عبدالملک مروان، پنجمین خلیفه اموی، در مقابل حجاج بن یوسف ثقفی که دستانش به خون شیعیان علوی آغشته بود، ایستاد و بر حقانیت شیعه پافشاری کرده و هر زمانی به اثبات و اقدام به نفع شیعه و علیه خاندان اموی می کرد. در زمان فرمانروایی این ستمگر اموی در کوفه قیامهای متعددی شکل گرفت که یکی از آنها قیام عبدالرحمن بن محمد بن اشعث در سال 80 ه. ق بود. این نهضت از خراسان آغاز شد. عبدالرحمن، بعد از چندین بار درگیری بالشکر حجاج، سر انجام در سال 83 در بصره دستگیر شد. باید دانست که عده ای از بزرگان و دانشمندان شیعه و قاریان عراق مانند سعید بن جبیر و ابراهیم نخعی و عَطِیَّه عوفی، در رکاب عبد الرحمن بودند. وقتی عبدالرحمن شکست خورد، عَطِیَّه به سمت فارس گریخت. حجاج در فرمانی، محمد بن قاسم ثقفی به فرماندار فارس نوشت عَطِیَّه را دستگیر کرده، او را وادار سازد به حضرت علی صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْه ناسزا بگوید و اگر امتناع ورزید چهارصد تازیانه بر وی زده، موی سر را بتراشند.(4)
به دلیل حضور در فعالیت های سیاسی در زمان حکومت امویان، وی به ناچار به فارس تبعید شد و سال ها در آن جا زندگی کرد اما در انتهای عمر با موافقت عمر بن هبیره حاکم عراق به کوفه آمد و این یاور مخلص اهل بیت صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِم در سال 111 هجری قمری به سرای جاودانگی شتافت.(5)

پی نوشت ها:
(1).سَفینَه البِحَار، ج 6، ص 294 - رَیْحَانَه الاَدَب، ج 4، ص 218
(2).بحار الاَنْوار، ج 68، ص 130
(3). نقش فرهنگی و سیاسی سعیدبن جبیر در تاریخ اسلام، ص18
(4).تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 277 و 278
(5).عطیه عوفی الگوی مقاومت، فرهنگ كوثر، خرداد 1378، شماره 27