راز غار قلعه جوق؛ نیایشگاه یا پناهگاه شاهکان کوچک؟
در داخل کشور ایران بناهای دست کندی زیادی وجود دارد که بعضی از آنها به دلیل تاریخی بودن اهمیتی مضاعف دارند و بعضی از آنها تاریخ سر به مهری دارند که هنوز راز آنها فاش نشده و ما نمی دانیم که نیاکان ما چرا آنها را به این شکل طراحی کرده اند و از آنها چه استفاده ای می کرده اند. راز هایی که اگر روزی فاش شوند ، گوشه ای دیگر از غنای فرهنگی و هویت ما را بازگو خواهند کرد. یکی از این رازهای سر به مهر ، راز غار قلعه جوق است.
فرآوری: علیرضا عابدینی- بخش گردشگری تبیان
غار قلعه جوق
غار قلعه جوق یک غار دست کند است که معماری داخل سنگ آن یک هنرمندی تمام عیار و برگرفته از ذوق و هنر و تسلط بر محاسبات هندسی و ریاضی و فن سنگ بری است . مهندسی غار بسیار عجیب و پیشرفته است ، به طوری که فضا و حجم اتاق ها با هم کاملا قرینه است و این هنر حجاران ایرانی را نشان می دهد.این غار در دیواره عمودی یک دره زیبا به نام فردجام و در ارتفاع 20 متری از کف دره قرار دارد. نام غار از روستای قلعه جوق که در ابتدای این دره قرار دارد گرفته شده است. در گذشته پلکانی چوبی ورود به غار را ممکن می کرد که امروزه از آن خبری نیست و اکنون دسترسی به درون غار بدون استفاده از وسایل فنی امکان پذیرنیست.
غار قلعه جوق کجاست؟
غار قلعه جوق در 96 کیلومتری شرق همدان و 38کیلومتری شهرستان فامنین و در منتهی الیه جنوب غربی روستایی به نام قلعه جوق و در فاصله 1610 متری آن قرار دارد.
اهمیت تاریخی
زمان دقیق حفر و ساخت این غار مشخص نیست ، ولی به احتمال قوی تاریخ ساخت آن به دوره مادها و به احتمالی دیگر نیز به دوره هخامنشی می رسد. روى دیوار غار خطوط مختلف و نقوش نامفهومى دیده مى شود که فقط تاریخ 1168 هجرى قمری (دوره افشاریه) به خوبى خوانده مى شود. همچنین شایع است که بوعلی سینا مدتی در این غار زندانی بوده است و ابونصر امام همدانی، طاهربن محمد بن ابوالحسین نوه عبدالرحمن امام معروف همدان در این غار وفات یافت و جنازه اش به همدان منتقل شد و در آنجا دفن گردید.
غار قلعه جوق
ویژگی های غار
غار دارای سه مدخل است که مدخل وسط ورودی غار است. این مدخل حفره ای به قطر نیم متر تا هفتاد و پنج سانتی متر است که امکان خروج دو نفر از آن وجود ندارد. در گذشته ساکنین غار از طریق نردبان ریسمانی به غار وارد می شده اند که جای بستن ریسمان هنوز در کف غار دیده می شود. پشت دهانه صفحه ای به ابعاد 100*70 و ارتفاع یک متر در سنگ کنده شده است و در بالای آن یک چاه تنوره ای استوانه ای شکل به ارتفاع یک متر قرار دارد. برای عبور از این تنوره و داخل شدن به راهروی اصلی باید با استفاده از جایی که در بدنه صفه برای دست ها کنده شده و قرار دادن پاها در جایی که برای قرار دادن پاها در دو طرف دیوار کنده شده وارد تنوره شد و با استفاده از چند جای پای کنده شده دیگر از آن خارج شده و وارد صفه دوم شد که یک متر بالاتر از کف راهروی اصلی قرار دارد. تنوره را به شکلی ساخته اند که اگر یک نفر با چماق در دهانه آن بایستد ، می تواند از ورود هر فرد دیگری جلوگیری کند.
مدخل سمت چپ غار به مدخل اصلی ورودی غار متصل است و صفه نسبتا بزرگی دارد که احتمالا محل دیده بانی و کنترل دره و کوههای اطراف بوده است.مدخل سمت راست از دو مدخل دیگر بزرگتر است و از آن نور زیادی تا اعماق غار نفوذ می کند و نقش نورگیر دارد.
در دو طرف راهروی اصلی غار که 17 متر طول و 2 متر ارتفاع دارد ، تعداد15 اتاق با اشکال و اندازه های یکسان 2*2ساخته شده اند . ورودی همه اتاق ها جناقی شکل است. در دو طرف ورودی ها محل هایی برای قرار دادن پیه سوز و تامین روشنایی تعبیه شده است. هر اتاق از دو بخش تشکیل شده است. پاگرد که همکف راهرو است و محل زندگی ساکنین غار بوده و سکوها به ارتفاع یک متر که از وسط اتاق شروع می شده و محل قرار دادن اشیا بوده است.
غار قلعه جوق
در یکی از اتاق ها آب انبار با دیواره یکپارچه سنگی با عمق مفید 110 سانتی متر ساخته شده و تمامی بدنه داخلی آن را با ساروج پوشانده اند تا آب هدر نرود. به فاصله 9 متر از نورگیر نیز محوطه بیضوی زیبایی ساخته شده که شاه نشین غار است . در سمت راست آن نیز سکویی لبه دار ساخته اند که با استفاده از دو پله سنگی یکپارچه می توانید وارد آن شوید. این جا محل جلوس شخصیت اصلی بوده است که مشخص است شخصیتی قابل احترام بوده است. قبل از محل جلوس، گودالی حوض مانند قرار دارد که فرد تخت نشین ابتدا پاهای خود را در آن تطهیر می کرده و سپس با استفاده از پله ها بر روی تخت جلوس می کرده است.
نیایشگاه یا پناهگاه شاهکان کوچک ایرانی؟
به نظر می رسد مجموعه فقط نیایشگاه بوده و در آن مراسم آیینی خاصی انجام می شده است. توضیح دیگری که باید بدهیم این است که چاله های مکعب شکل و سوراخدار سنگی پایین غار ، هیچ ارتباطی به نیایشگاه ندارند ، بلکه محل ریختن انگور و لگدمال کردن آن و جدا کردن آب انگور برای پختن شیره انگور بوده اند. بر طبق نظری دیگر، غار قلعه جوق پناهگاه شاهکان کوچک ایرانی در دوره مادها یا پیش از آن بوده است.
--------------------------------------------------------------------------------
منابع : کویرها و بیابان های ایران، راه دانا، سیری در ایران
