شُگرعلی سرنای ٢٠٠ ساله اش را می فروشد
شگرعلی رضایی، یکی از شناخته شده ترین هنرمندان موسیقی سنتی ایرانی است که در نواختن ساز سرنا چیره دستی مثال زدنی دارد. اما متاسفانه با خبر شدیم برای تامین مخارج زندگی تصمیم گرفته ساز سرنایش را که از پدربزرگش به او ارث رسیده و قدمتی ٢٠٠ ساله دارد، بفروشد.
سرنا شکل تغییر یافته "سورنای" است. "سور" معنی شادی و میهمانی و جشن می دهد و "نای" هم یک عنوان کلی برای سازهای بادی ایران بوده است. از دیر باز سازهای زیادی با استفاده از این واژه شناسانده شده اند، مانند کارنای، کرنای، سیه نای، دونای، سورنای و شهنای. در واقع سرنا یا همان سورنای، سازی از گروه سازهای هم خانواده نای یا نی است که در یک سور یا جشن نواخته می شود.
پیشینه سرنا همانند بیشتر مظاهر تمدن قدیمی، کاملاً روشن نیست. افسانه هایی پیرامون آن هست که اختراع جمشید بوده است ولی نیک می دانیم عناصر فرهنگی یک شبه متولد نمی شوند و هر کدام از این سازها، به تدریج شکل گرفته اند تا به شمایل امروزی برسند. کرنا که سازی مشابه سرناست، با توجه به اسناد محکم جامانده از دستگاه امپراطوری هخامنشی، پیشینه روشن تری دارد. ممکن است سرنا نیز در آن دوران خارج از دستگاه حکومتی هخامنشیان در دستان نوازندگان روستایی بوده باشد. قدیمی ترین نشانه مربوط به سرنا، یک جام نقره ای متعلق به دوره ساسانیان است که نوازنده سرنا بر روی آن نقش بسته است. در ادبیات ایران پس از اسلام نیز بارها و بارها نام سرنا در اشعار مولوی و دیگران شنیده می شود. مولوی سرنا را به ساز صور تشبیه می کند. همان سازی که قرار است حضرت اسرافیل در آن بدمد و جهان خاکی، زیر و رو شود. مولوی از صور اصرافیل با عنوان ناقور یاد کرده است.
ناله سرنا و تکفیر دهل
چیزکی ماند بدان ناقور کل
حال در روزگار ما نوازندگان چنین ساز کهنی، خود نایاب هستند و حفظشان امری مهم و ضروری است اما متاسفانه هستند هنرمندانی که در عینِ پیشکسوتی، فراموش شده اند. هنرمندانی که عمرِ خود را صرفِ حفظ و اشاعه ی فرهنگ و هنر ایران زمین کرده اند. همان ها که اگر امروز چیزی از هنر ما باقی مانده به صدقه سریِ آنان و گذشتگانشان است. همان ها که نغمه های موسیقی مناطق مختلف ایران را در سینه هایشان حفظ کردند. همان ها که در جشنواره ها مجبورند به سراغشان بروند و بیاورندشان تا هنرشان رونقی به جشنواره های مملکت بدهد.
از سوی دیگر؛ هستند مسئولانی که وظیفه دارند به همین هنرمندانِ پیشکسوت یاری رسانند و اوضاعشان را سروسامان دهند. اما این به ظاهر مسئولان تنها نوک دماغشان را می بینند و بیش از آن را یا نمی بینند یا نمی خواهند ببینند.
در روزگاری که مسئولان رسیدگی به اوضاع پیشکسوتان تنها به هنرمندانی رسیدگی می کنند که اسم و رسمی داشته باشند و برایشان بُرد تبلیغی داشته باشد؛ که البته همین قدر رسیدگی هم جای شُکرش باقی است؛ در همین روزگار و در شهرستان های مختلف هنرمندان و پاسدارانِ هنرِ بومی و مقامی ایران در تنگدستی و محرومیت روزگار می گذرانند.
در روزگار ما هنرمندانِ پیشکسوت در خارج از جغرافیای تهران به فراموشی سپرده شده اند و با مِنت بسیار، ماهانه 120 هزار تومان به آنان حقوق می دهند. حقوقی که در حدِ پول توجیبیِ دانش آموزانِ دبستانی در یک هفته هم نیست.
در روزهای گذشته با خبر شدیم که شُگرعلی رضایی از سرِ فقر و تنگدستی می خواهد سازش را بفروشد. رضایی از نوازندگان سُرنای لرستان و از معدود بازماندگانِ نسلِ قدیمی نوازندگان این ساز است.
شُگرعلی رضایی در این باره می گوید: این سازِ پدربزرگم بوده و حدود 200 سال قدمت دارد. اُمورات زندگی ام نمی گذرد و برای گذران روزگار مجبورم سازم را بفروشم. چهار فرزند دارم که یکی از آنان دکتر است، اما بقیه بی کارند. هر درآمدی دارم از مراسم های عروسی است که در طول سال در آنها ساز می زنم اما کفاف زندگی ام را نمی دهد.
این هنرمند که ساکنِ شهرستان الشتر در استان لرستان است تنها مزایایی که دارد بیمه ارشاد و همان مستمریِ ماهی 120 هزار تومانی است.
این مزایای هنرمندی است که سُرنانوازیِ قدیمِ موسیقی لرستان با او روایت می شود و هر کسی بخواهد صدای اصیلِ سُرنای لرستان را بشنود باید به ساز او گوش بسپُرد.
شُگرعلی از 12 سالگی نواختنِ ساز را آغاز کرده و استادش پدرش بوده است. امروز او در روزگار پیری مجبور است برای گذرانِ روزگار سازش را بفروشد. البته این تنها سازِ شُگرعلی نیست و او دو ساز دیگر هم دارد تا با آنها بتواند هنرش را به مردمِ سرزمینش ارائه کند.
به هر روی باید دید سرنوشتِ سازِ شُگرعلی به کجا خواهد انجامید. آیا این ساز با قدمتی بالا به موزه می رود یا از سوی یکی از علاقه مندان به موسیقی خریداری می شود یا این که به سرنوشتی نامعلوم دچار می شود.
شُگرعلی رضایی و همت علی رضایی چندی پیش در اختتامیه جشنواره موسیقی «آینه دار» مورد تقدیر قرار گرفتند. این جشنواره از سوی بخش خصوصی برگزار می شود.
