فلسفه اذان چیست؟

اذان به نوعی شعار وقت نماز است و مسلمانان وقت نماز اذان می گویند. که البته مضامین والایی دارد که متاسفانه فلسفه آن را کمتر کسی می داند.

فراوری: حجت الاسلام تیموری - بخش احکام اسلامی تبیان

پاسخ امام رضا علیه السلام به سوالی در باره فلسفه اذان که تقدیم می شود:

ایشان فرموده اند: «همانا مأمور شدن مردم به گفتن أذان به علل و دلائل بسیارى است، از آن جمله اینكه:

براى فراموشكار یادآورى باشد، و غافلان را بیدارى بخشد، و ناآشنا با وقت را و نیز آنان را كه سرگرم شغلى شده و از فكر نماز بى خبرند یادآور و شناساى وقت باشد، و مؤذّن با أذانى كه می گوید فرا خواننده بندگان باشد به پرستش و عبادت آفریدگار، و برانگیزنده و تشویق كننده در انجام عبادت، و اقرار كننده باشد به وحدانیّت حقّ جلّ و علا، و آشكارگر ایمان، و ظاهر و عیان ساز اسلام باشد، (و بدین جهت است كه أذان هر بلد را نشانه ایمان و اسلام آن شهر و ساكنان آن میدانند كه ایشان مسلمان و مؤمن اند) و نیز كسانى را كه شهادت یا نماز را از یاد برده باشند مؤذّن بیادشان آورد، و بدان جهت مؤذّن را به این نام مى خوانند كه به سبب و به وسیله اذان به مردم اعلام مى كند كه نماز بخوانند، و به این سبب أذان با تكبیر (اللَّه اكبر) آغاز و با تهلیل «لا إله إلّا اللَّه» به پایان میرسد كه خداوند عزّ و جلّ اراده فرموده كه شروع به یاد او و نام او باشد، و نام خدا در تكبیر نخستین حرف یا كلمه است، و در «لا إله إلّا اللَّه» آخرین كلمه است،

و فصول أذان دو بار دو بار مقرّر شده كه در گوش شنوندگان هر بخش تكرار شود (تا بهتر جایگزین و جایگیر شود و اثر گذارد) و براى ایشان تأكید گردد، و اگر كسى از كلمه اوّل بى خبر ماند و از یاد برد، از كلمه دوّم بى خبر نماند و فراموشش نشود، و نیز به این جهت است كه نماز در اصل دو ركعت دو ركعت بنا بر این أذان هم دو بار دو بار مقرّر گشته،

و تكبیر در شروع أذان چهار بار گفته مى شود، زیرا أذان در ابتدا بناگاه و بدون آمادگى قبلى ذهنى شروع مى شود، و پیش از آن كلامى گفته نشده كه شنونده را آگاه سازد، بنا بر این دو تكبیر اول براى آگاه سازى و آماده سازى شنوندگان براى استماع بقیّه بخشهاى اذان است

و پس از تكبیرات شهادتین را قرار داده اند، زیرا نخستین مرحله ایمان همان توحید و اقرار به یگانگى خداوند تبارك و تعالى است (كه می گویند أشهد أن لا إله إلّا اللَّه و این یكى از دو شهادت است) و دوّم اقرار به رسالت و پیامبرى رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله است (أشهد أنّ محمّدا رسول اللَّه)

و نیز اطاعت از خدا و رسول و معرفت و شناخت این دو قرین و پیوسته با یك دیگر است (پس كسى كه اطاعت از رسول نكند یا او را نشناسد از خداوند اطاعت نكرده و او را نشناخته است) زیرا اصل ایمان همانا آن دو شهادت است (یعنى شهادت بوحدانیّت خداوند متعال و رسالت پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله)

پس شهادتین بمنزله و بجاى دو گواهى یا دو شاهد بر ایمان شخص قرار داده شده همچنان كه در سایر حقوق نیز براى اثبات به دو گواه یا شاهد نیاز است، و چون بنده به وحدانیّت و یگانگى خداوند عزّ و جلّ و نیز به رسالت پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله اقرار كرد پس در حقیقت به تمامى ایمان اقرار دارد، زیرا أصل ایمان همان اقرار به خداوند و رسول اوست (و نیز اقرار به همه آنچه كه پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله آورده كه جزء اقرار به رسالت آن حضرت است(

و پس از دو شهادت (كه شرح آن گذشت) فرا خواندن مسلمانان به نماز است، زیرا أذان اساسا براى این مقرّر شده كه مسلمانان را به نماز فرا خواند، و البتّه حیعلات را (یعنى حیّ على ها را) در وسط أذان مقرّر ساخته اند كه ضمن فرا خواندن مسلمانان را به رستگارى و به انجام بهترین اعمال (كه نماز باشد) دعوت نماید و ترغیب كند. و بالاخره أذان به نام خداوند عزّ و جلّ پایان مى پذیرد همان گونه كه بنام مقدّس او آغاز شده است.[۱]

آیا گفتن اذان و اقامه برای زنان مستحب است؟

استحباب اذان و اقامه برای مردان در شریعت امری قطعی و یقینی است. اما در مورد استحباب آن برای زنان، کمی تفاوت وجود دارد. نخست روایات این موضوع را ذکر می کنیم:
امام صادق(علیه السلام) فرمود: خانم ها به جاى اقامه بگویند: "الله اکبر. أشهد أن لا إله إلا الله و أشهد أن محمداً عبدُهُ و رسولُه.

از حضرتشان در روایت دیگری پرسیده می شود که آیا زنان برای نماز خود اذان بگویند؟ ایشان در پاسخ می فرمایند: «اگر انجام دهد؛ کار نیکویی انجام داده است و اگر انجام ندهد و تنها تکبیر (الله اکبر) بگوید و شهادت به وحدانیت خداوند دهد و بگوید محمد رسول خدا است، کفایت می کند.
در روایت دیگری، زراره از امام صادق علیه الاسلام پرسید آیا زنان باید اذان بگویند؟ امام: «اگر شهادتین را بگوید کفایت می کند».
و در حدیث دیگرى امام صادق علیه الاسلام فرمود: «بر زنان أذان و اقامه نیست، هرگاه اذان قبیله را بشنود بدان اکتفا کند، و کافى است که شهادتین را بگویند، اما اگر أذان و اقامه بگویند فضیلت بیشترى دارد».

در مجموع این روایات، می توان حکم اذان و اقامه برای زنان را این گونه دانست:
1. اصل استحباب اذان و اقامه برای زنان وجود دارد و این عمل مشروعیت دارد؛ به این معنا که اگر زنان اذان و اقامه را به صورت کامل بگویند، اصل استحباب برای آنان باقی مانده و برای این فعل ثواب داده می شوند.

2. این استحباب برای مردان تأکید بسیار دارد، اما برای زنان این استحباب بدون تأکید بوده و نمی توان برای زنان گفتن اذان و اقامه را مستحب مؤکّد دانست.

3. همان گونه که در روایات آمده، زنان با گفتن بخشی از اذان و اقامه می توانند به استحباب عمل کنند. البته در مقدار آن کمی اختلاف نظر وجود دارد. شیخ انصاری در این مسئله چنین نظر داده است: «به زنان رخصت داده شده که در اذان به تکبیر و شهادتین، بلکه تنها به شهادتین اکتفا کنند و در اقامه نیز تنها اللَّه اکبر، اشهد ان لا اله الا اللَّه و انّ محمداً عبده و رسوله بگویند».

منبع:

اسلام کوئیست
شهر سوال