تبیان، دستیار زندگی
تاریخ نگاران صدر اسلام، عمدتا از دانشمندان اهل سنت بوده و گزارش های تاریخی توسط ایشان به دست ما رسیده است. در این میان تاریخ نگاران شیعه نیز هم پای آنان، در نقل تاریخ، قلم رانده اند. ابن اعثم یکی از این افراد است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پیشگام گزارش واقعه عاشورا

تاریخ نگاران صدر اسلام، عمدتا از دانشمندان اهل سنت بوده و گزارش های تاریخی توسط ایشان به دست ما رسیده است. در این میان تاریخ نگاران شیعه نیز هم پای آنان، در نقل تاریخ، قلم رانده اند. ابن اعثم یکی از این افراد است.

فرآوری: محمد باعزم-بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
م

ابن اعثَم کوفی کیست؟!

ابومحمد احمد بن اعثم کوفی، محدث، شاعر و مورخ شیعی بزرگ قرن چهارم هجری است. سال وفات وی را 314 هجری ثبت کرده اند. عدم اطلاع دقیق محققان از زادگاه و تاریخ تولد و زندگانی وی به حدی است که در نام و نسب وی اختلاف کرده اند؛ همچنین لفظ اعثم را که لقب پدر او بوده است، گاهی درباره خود ابن اعثم بکار برده اند. در گذشته وجود این نوع از اختلاف گزارشات تاریخی امری قابل درک می باشد زیرا اهتمامی خاص و ویژه برای ثبت و ضبط دقیق گزارشات وجود نداشته است و یا آن رخداد اهمیت فوق العاده ای نداشته است.
ابن اعثم کوفی در کنار مورخان کهنی مانند یعقوبی، مسعودی، طبری دینوری و بلاذری، یکی از چهره های تاریخ نگار برجسته ای است که بسیاری از تحولات تاریخ صدر اسلام را در کتاب الفتوح خود حفظ کرده و کتابش مانند آثار دیگران مملو از اخبار و آثاری است که نیاز به نقد و بررسی دارد. وی در این کتاب اخبار امت اسلامی را از پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله تا دوران خلافت مستعین در نیمه ی قرن سوم هجری آورده و در این میان، سهم عمده ای تقریبا در حد یک نهم کتاب، به کربلا و نهضت امام حسین علیه السلام اختصاص داده است. آنچه یاد کردنی است این که ابن عثم نیز همانند برخی مورخان دیگر، اسناد تک تک نقلها را نیاورده و تنها فهرستی کوتاه از آن درآغاز کتاب و برخی موارد دیگر به دست داده است.

تاریخ نگاران صدر اسلام، عمدتا از دانشمندان اهل سنت بوده و گزارش های تاریخی توسط ایشان به دست ما رسیده است. در این میان تاریخ نگاران شیعه نیز هم پای آنان، در نقل تاریخ، قلم رانده اند. ابن اعثم یکی از این افراد است.

گزارش واقعه عاشورا

بخش کربلای کتاب فتوح، حاوی اخبار ریز و دقیقی است؛ گرچه ساخت عبارات در برخی از موارد داستانی شدن شماری از رخدادها را نشان می دهد و این طبعا از ارزش کلی کتاب در قیاس با سایر متون می کاهد، با این حال، از آن جایی که بسیاری از اخبار این کتاب در آثار دیگر هم آمده، و با مقایسه ی میان آنها صحت آنها قابل اثبات است، نباید چندان در درستی بسیاری از مطالب آن تردید کرد. بسیاری از خطبه های امام حسین علیه السلام و نامه های آن حضرت که در فتوح آمده، در مآخذ دیگر نیز آمده که همراه با تفاوت های چندی است.
بی تردید ابن اعثم، مطالب تازه ای را درباره ی کربلا برای ما حفظ کرده که در منابعی چون ابومخنف و دیگران نیامده است؛ هر چند این اخبار نیاز به بررسی دارد؛ اما به هر روی برای تکمیل بحث، اخبار مذکور می تواند بسیار مفید باشد.
یکی از اخبار مهم و تازه ی ابن فتوح، وصیت نامه ای است که آن حضرت برای محمد بن حنفیه در مدینه نوشتند. ابن اعثم متن آن را آورده و جمله ی مشهور امام حسین علیه السلام که فرمود: «انی لم اخرج اشرا و لابطرا و لامفسدا و لاظالما و انما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی أرید ان امر بالمعروف و انهی عن المنکر و اسیر بسیره جدی و سیره أبی علی بن ابی طالب» در همین وصیت نامه آمده است. بررسی ها نشان می دهد این جمله جز در این کتاب، نیامده است با این حال صورت وصیت نامه ی آن به صورت یک متن مکتوب تنها در فتوح آمده و بحارالانوار نیز از منبعی گرفته که در مقایسه با فتوح، روشن می شود که آن هم در اصل از فتوح بوده است.


منابع:
موسسه تحقیقات و نشر معارف اسلامی
دانشنامه اهل بیت
تاملی در نهضت عاشورا

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.