دینوری تاریخ نگار متقدم

ابوحنیفه دینوری، احمد بن داود بن ونند معروف به ابوحنیفه دینوری، زادگاه وی دینور در کرمانشاه در دوران سامانیان است. تحصیلات خود را در اصفهان، کوفه و بصره به پایان رساند.

ابوحنیفه احمد بن داود دینوری گیاه شناس و مورخ است که دو اثر مهم یکی کتاب الانوارء و دیگری اخبار الطوال از وی برجای مانده است. وی با این که فردی مسلمان است، اما علائق ایرانی دارد و به واقع، نه تاریخ اسلام بلکه تاریخ ایران را می نکارد وی تاریخ ایران را از پیش از اسلام آغاز کرده، با ورود اسلام به ایران بحث را ادامه می دهد؛ یعنی از سیره ی نبوی و خلافت شیخین سخنی نمی گوید.
اهمیت فعالیت دینوری در تاریخ نگاری از آن جهت است که وی از تاریخ نگاران دوران متقدم بوده و این احتمال می رود که نقل های تاریخی وی، دارای نزدیکی و قرابت بیشتری نسبت به آثار نگارش شده در دوره های متاخر دارد. وی دارای آثار مختلف و متعددی است که در میان آنها، کتاب تاریخ نگاری وی در مورد واقعه نگاری عاشورا حائز اهمیت بیشتر می باشد.

ذکر واقعه عاشورا

پس از آن اخبار ایران و عراق را که دست در دست هم دارد تا دهه ی سوم قرن سوم هجری ادامه می دهد. مهم ترین بخش کتاب، از فتح ایران تا سال 227 هجری است و در میان این حوادث، از تحولات عراق با تفصیل بیشتری سخن گفته و از جمع 400 صفحه ی کتاب، صفحات 229 تا 262 را به اخبار امام حسین علیه السلام و عاشورا اختصاص داده است. هیچ گونه علائق مذهبی در اینجا وجود ندارد و به نظر می رسد که مؤلف مسلمان سنی مذهبی است که تعصب مذهبی ندارد.
کتاب وی یک تاریخ عمومی همانند تاریخ یعقوبی است و لذا به شکل حدیثی مانند آنچه طبری یا واقدی و ابن سعد دارند - به گزارش حوداث نپرداخته و در هر قسمت، سخن را با قالوا آغاز کرده و به شرح رخدادها پرداخته است.
در میان اخبار این کتاب، گاه نکات بکر و تازه ای هست که در منابع دیگر نیست. مقایسه ی اخبار وی با آنچه در منابع بیشین آمده، نشان از آن دارد که هر چند مضامین اخبار بسیار مشترک است، اما تعابیر و عباراتی که وی آورده، در مآخذ دیگر نیامده است. به همین دلیل باید این کتاب را از منابع درجه ی اول عاشورا تلقی کرد.
احساس خاص دینوری درباره ی عاشورا و فاصله ی زمانی آن با وفات رسول خدا صلی الله علیه و آله در این تأکید به دست می آید که پس از اشاره به این نکته: میان رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله تا کشته شدن امام حسین «پنجاه سال» فاصله بوده است! مؤلف در شرح کیفیت یافتن محل اختفای مسلم در شهر کوفه از طریق مسلم بن عوسجه و فریب او توسط یکی از غلامان ابن زیاد نکته ای درباره ی اخلاق دینی شیعیان آورده است با این عبارت که هؤلاء الشیعه یکثرون الصلاه و از آن طریق دریافته که مسلم بن عوسجه که نماز فراوان می خواند، شیعه است. پوشیده بود و بسیار در نماز رعایت مراسم خضوع و خشوع می نمود. با خود گفت که شیعه جامه های سفید پاک می پوشد و در نماز اکثار می کنند؛ غالب آن است که این شخص از آن طایفه باشد.

منابع:
1.دانشنامه عاشورا
2.تاملی در نهضت عاشورا
3.راویان عاشورا چه کسانی هستند؟