تاریخچه خرافه گرایی!!

خرافه گرایی در میان انسان ها، یک امر انسان شناختی به حساب می آید زیرا تمامی جوامع بشری بدان توجه دارند. برخی از جوامع به دلایلی بیشتر از دیگر جوامع بدان توجه می کنند.

از نگاه انسان شناسی تاریخی، خرافه در یک دوره ممکن است برای افراد آن دوره به هیچ عنوان خرافه به حساب نیامده و بلکه یک امر حقیقی برای آن افراد تلقی گردد اما در زمانی دیگر یا برای برخی از افراد، این موضوع مضحک و غیر منطقی به حساب بیاید. خرافه زمانی که با یک موضوع مقدس مانند دین گره می خورد، کارکرد خاصی را ایفا می کند و اینجاست که برای برخی مورد سوء استفاده واقع شده و به عنوان یک ابزار به جهت منافع خاصی مورد سوء استفاده قرارگیرد. به طور کلی شریعت های الهی و به خصوص اسلام، با این خرافه گرایی یعنی امری که نامعقول و بی پایه و اساس است، مخالفت کرده و بر اساس متن قرآن کریم همواره همه مردم را به تفکر و تعقل وا می دارد و از پذیرش هر امری بدون توجه به جنبه های عقلانی آن، هشدار داده و بر حذر می دارد. پرداختن به خرافه حاصل دو موضوع است: اول آنکه فرد بر اساس برداشت های شخصی خود و بدون پایه و اساس نسبت به یک امر تابو پیدا می کند و در خرافه گرایی های مقدس عامل دوم که همان ترس از شکستن این تابو است، ریشه دوانده و نتیجه گرایش به خرافه را حاصل می سازد.

معنای خرافه

به طور کلی هرنوع عقیده نامعقول و بی اساس در قلمرو بحث خرافات است.
تعریف دیگری در این مورد وجود دارد که می گوید: خرافات عبارت است از: «وحشت غیرمنطقی یا ترس از یک چیز ناشناخته، مرموز و خیالی، با یک عقیده، تردید، یا عادت و امثال آن که پایه آن ترس یا جهل است» در این تعریف ها، استفاده از اصطلاحاتی مانند «غیر منطقی»، «جهل» و «خیالی» باز هم این مساله را مطرح می کند که چگونه تشخیص دهیم که این اصطلاحات حقیقتا به جا به کار رفته اند. از این واژه ها برای توصیف عقایدی استفاده می کنیم که مورد قبول ما نیستند و ضمنا چندان ارجی هم برای آن ها قایل نیستیم.

تاریخچه خرافه پیش از اسلام

تاریخ برای مردم شبه جزیره خرافه و افسانه های زیادی ضبط کرده است و نویسنده «کتاب بُلوغُ الاِرَبِ فی مَعْرِفَهِ اَحْوالِ الْعَرب» (1) بیشتر آنها را در این کتاب با یک سلسله شواهد شعری و و غیره گردآوری کرده است. انسان بس از مراجعه به این کتاب و غیر آن، با انبوهی از خرافات روبرو می گردد که مغز عرب جاهلی را پر کرده بود و این رشته های بی اساس یکی از علل عقب ماندگی این ملت، از ملل دیگر بود. بزرگ ترین سد در برابر پیشرفت آیین اسلام همان افسانه ها بود و از این جهت پیامبر با تمام قدرت می کوشید که آثار جاهلیت را که همان افسانه و اوهام از میان بردارد. هنگامی که «مَعاذ بن جَبَل» را به یمن اعزام نمود. به او جنین دستور داد: «و اَمِتْ اَمْرَ الْجاهِلِیَّهِ اِلاّ ما سَنَّهُ الاْسْلامُ کُلَّهُ صَغیرَهُ وَ کَبیرَهُ»  ای معاذ آثار جاهلیت و افکار و عقاید اخلاقی را از میان مردم نابود کن و سنن اسلام را که همان دعوت به تفکر و تعقل است زنده نما. او در برابر توده های زیادی از عرب که سالیان درازی افکار جاهلی و عقاید خرافی بر آنها حکومت کرده بود چنین می گفت: «کُلُّ مَأْثَرَهٍ فِی الْجاهِلِیَّهِ تَحْتَ قَدَمی» یعنی با پدید آمدن اسلام کلیه مراسم و عقاید و وسایل افتخار موهوم محو و نابود گردید و زیر پای من قرار گرفت.

تاریخچه خرافه گرایی در ایران

برخی از باورها و اعتقادات بومی در ایران نتیجه آزمایش روزانه، خانوادگی، مذهبی و انفرادی و بازمانده و یادگارهایی از نژاد هند و ایرانی است و حتی بعضی از آن ها یادگارهای دوره ابتدایی بشر (مربوط به زمان کوج خانواده آریایی به فلات ایران) است، مانند اعتقادات و افسانه های موجود درباره ماه، خورشید، اژدها، صحبت با جانوران و گیاهان و ٦ برخی دیگراز باورهای خرافی در ایران را می توان ناشی از هجوم همسایگانی مانند کلده و آشور که در واقع مادر خرافات و جادو بودند، دانست. این اقوام بیگانه با خداهای ترسناکشان همچنین باورهای مربوط به قربانی ها، سعد و نحس روزها، ساعت ها، تأثیر ستاره ها در سرنوشت انسان و غیره بر ایرانیان تأثیر بسزایی گذاشته اند.(2)

مسأله قابل توجه آن است که ملل بیگانه نه تنها خرافات زیادی برای ایران آوردند، بلکه برای از بین بردن آثار ایران نیز کوشش نمودند تا آن چه را که اصل و ریشه ایرانی داشته، به صورت اجنبی درآورند به عنوان مثال، همان اسکندر یونانی که در ادبیات او را ملعون می نامیدند، بعد از اسلام صورت پیغمبر حق به جانب به خودش می گیرد.

تلاش اسلام برای مبارزه با خرافه گرایی

اسلام با این خرافه ها از طرق مختلفی مبارزه کرده است. هنگامی که عده ای از اعراب بیابانی که با آویزه جادویی و قلاده هایی که در آنها سنگ ها و استخوان ها به بند کشیده می شد بیماران خود را معالجه می کردند خدمت رسول اکرم صلی الله علیه و آله شرفیاب شدند و درباره مداوا با گیاهان و داروهای طبی برسش نمودند رسول اکرم فرمود: لازم است هر فرد بیمار سراغ دارو رود زیرا خداوندی که درد را آفریده دارو را نیز آفریده است. یا زمانی که سعد بن ابی وقاص بیماری قلبی گرفت حضرت فرمود: بایدپیش «حرث کلده» طبیب معروف بروید: سپس خود آن حضرت او را به داروی مخصوصی راهنمایی کرد.
همچنین در روایات نیز آمده است که به عنوان نمونه به روایت امام علی علیه السلام به صورت مشخص اشاره می کنیم: الإمامُ علیٌّ علیه السلام: العَینُ حَقٌّ، و الرُّقی حَقٌّ، و السِّحرُ حَقٌّ، و الفَألُ حَقٌّ، و الطِیَرَهُ لَیسَت بِحَقٍّ، و العَدوی لَیسَت بِحَقٍّ: چشم زخم و طلسم و جادو و فال نیک زدن واقعیت دارد، اما فال بد زدن و سرایت(بدی) واقعیت ندارد.(3)
نتیجه آن که ورود گزاره ها و اعتقادات بی پایه با عنوان های فریبنده و دل خوش کننده به قلمرو امور حقیقی و دینی است که بسیار خطرناک و آسیب زننده است. همچنین موجب بی اعتمادی دین گرایان به اصل دین و دیگر گزاره های درست دینی می شود.

پی نوشت ها:
(1). محمود آلوسی، ج 2، ص 286 369
(2). مجموعه آثار، استاد شهید مطهری، جلد 16، ص 71 تا 74
(3).نهج البلاغه: الحکمه 400 و الخطبه 79