تبیان، دستیار زندگی
رقیه یکی از نام هایی است که در تاریخ پیش از اسلام نیز در جامعه عرب آن زمان نیز وجود داشته است. پس از اسلام نیز در خاندان پیامبر نیز ورود خاصی داشته است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : محمد باعزم
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تاریخ نگاری نام رقیه

رقیه یکی از نام هایی است که در تاریخ پیش از اسلام نیز در جامعه عرب آن زمان نیز وجود داشته است. پس از اسلام نیز در خاندان پیامبر نیز ورود خاصی داشته است.

محمد باعزم-بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
حضرت رقیه، رقیه خاتون، سه ساله امام حسین

نام شناسی رقیه

رقیه از «رقی» به معنی بالا رفتن و ترقی گرفته شده است.(1). این نام ویژه تاریخ اسلام نیست، بلکه پیش از ظهور پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) نیز این نام در جزیره العرب رواج داشته است. به عنوان نمونه، نام یکی از دختران هاشم (نیای دوم پیامبر (صلی الله علیه و آله)) رقیه بود که عمه حضرت عبداللّه، پدر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به شمار می آید. نخستین فردی که در اسلام به این اسم، نام گذاری گردید، دختر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و حضرت خدیجه بود. پس از این نام گذاری، نام رقیه به عنوان یکی از نام های خوب و زینت بخش اسلامی درآمد. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نیز یکی از دخترانش را به همین اسم نامید که این دختر بعدها به ازدواج حضرت مسلم بن عقیل (علیه السلام) درآمد. این روند ادامه یافت تا آن جا که برخی دختران امامان دیگر مانند امام حسن مجتبی (علیه السلام)، امام حسین (علیه السلام) و دو تن از دختران امام کاظم (علیه السلام) نیز رقیه نامیده شدند. گفتنی است، برای جلوگیری از اشتباه، آن دو را رقیه و رقیه صغری می نامیدند.

رقیه یا فاطمه؟

بر اساس آنچه که در تاریخ مشاهده می گردد این اسم عنوان حضرت بوده و نام اصلی ایشان فاطمه بوده است؛ زیرا نام رقیه در شمار دختران امام حسین(علیه السلام) کمتر به چشم می خورد و به اذعان برخی منابع، احتمال این که ایشان همان فاطمه بنت الحسین (علیه السلام) باشد، وجود دارد.(2) در واقع، بعضی از فرزندان امام حسین (علیه السلام) دو اسم داشته اند و امکان تشابه اسمی نیز در فرزندان ایشان وجود دارد. گذشته از این، در تاریخ نیز دلایلی براثبات این مدعا وجود دارد. چنانچه در کتاب تاریخ آمده است: «در میان کودکان امام حسین (علیه السلام) دختر کوچکی به نام فاطمه بود و چون امام حسین (علیه السلام) مادر بزرگوارشان را بسیار دوست می داشتند،

قدیمی ترین کتابی که در مورد حضرت رقیه به عنوان نام دختر حضرت امام حسین علیه السلام نگارش شده است کتابی است که به کامل بهائی شهرت دارد. شیخ عمادالدین الحسن بن علی بن محمد طبری امامی است که به امر وزیر بهاءالدین، حاکم اصفهان در روزگار سلطنت هلاکوخان، نوشته شده است.

هر فرزند دختری که خدا به ایشان می داد، نامش را فاطمه می گذاشت. همان گونه که هرچه پسر داشتند، به احترام پدرشان امام علی (علیه السلام) وی را علی می نامید». گفتنی است سیره دیگر امامان نیز در نام گذاری فرزندانشان چنین بوده است. آنچه که در تاریخ مسلم است آن است که حضرت امام حسین علیه السلام در عاشورا، دختری داشته است اما اینکه نام ایشان رقیه بوده یا فاطمه، اختلافی است که در کتب تاریخی وجود دارد.

كتاب شیخ عمادالدین الحسن بن علی بن محمد طبری:

قدیمی ترین کتابی که در مورد حضرت رقیه به عنوان نام دختر حضرت امام حسین علیه السلام نگارش شده است کتابی است که به کامل بهائی شهرت دارد. شیخ عمادالدین الحسن بن علی بن محمد طبری امامی است که به امر وزیر بهاءالدین، حاکم اصفهان در روزگار سلطنت هلاکوخان، نوشته شده است. نام گذاری آن به کامل بهائی از آن روست که به امر بهاءالدین نگاشته شده است. این کتاب در سال 675 هجری قمری تألیف شده و به دلیل قدمت زیادی که دارد، از ارزش ویژه ای برخوردار است؛ زیرا به جهت نزدیک بودن تألیف یارویدادهای نگاشته شده به نسبت منابع موجود در این راستا حایز اهمیت است و منبعی ممتاز به شمار می رود و دستمایه تحقیقات بعدی بسیار در این زمینه قرار می گرفته است.(3) جالب اینجاست که شیخ عباس قمی در نفس المهموم و منتهی الامال، ماجرای شهادت حضرت رقیه (علیهاالسلام) را از آن کتاب نقل می کند. هم چنین بسیاری از عالمان بزرگوار مطالب این کتاب را مورد تأیید، و به آن استناد کرده اند همچنین اولین منبعی که در آن تصریح شده که اسیران کربلا در اربعین اول، بر سر مزار شهدای کربلا نیامده اند، همین کتاب می باشد.

لهوف سید بن طاووس:

یکی دیگر از کتاب های کهن که در این زمینه مطالبی نقل نموده، کتاب اللهوف از سیدبن طاووس است. نام اصلی کتاب اللهوف علی قتلی الطفوف است و مشخصا به موضوع واقعه جانسوز کربلا و عاشورا و پس از آن اشاره دارد. وی در ذیل بیان واقعه این نقل را آورده است که: «شب عاشورا که حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) اشعاری در بی وفایی دنیا می خواند، حضرت زینب (علیهاالسلام) سخنان ایشان را شنید و گریست. امام (علیه السلام) او را به صبر دعوت کرد و فرمود: «خواهرم، ام کلثوم و تو ای زینب! تو ای رقیه و فاطمه و رباب! سخنم را در نظر دارید [و به یاد داشته باشید] هنگامی که من کشته شدم، برای من گریبان چاک نزنید و صورت نخراشید و سخنی ناروا مگویید [و خویشتن دار باشید].»(4) بنابر نقل ایشان، نام حضرت رقیه (علیهاالسلام) بارها بر زبان امام حسین (علیه السلام) جاری شده است. این مطلب در مقتل ابومخنف نیز هست که حضرت بس از شهادت علی اصغر (علیه السلام)، فریاد برآورد: «ای ام کلثوم، ای سکینه، ای رقیه، ای عاتکه و ای زینب! ای اهل بیت من! خدانگهدار؛ من نیز رفتم». این مطلب را سلیمان بن ابراهیم قندوزی حنفی (وفات: 1294 ه .ق) در کتاب ینابیع الموده از مقتل ابومخنف نقل می کند.(5) ذکر این نکته حائز اهمیت است که باز هم با وجود اینکه حضرت امام حسین علیه السلام نام مبارک رقیه را برده است اما دلیلی که سید بن طاووس در لهوف نقل کرده است دلیلی بر اینکه نام اصلی حضرت فاطمه نبوده و حضرت امام حسین با کنیه ایشان را صدا نزده است وجود ندارد. با این حال به نظر می رسد که بحث در خصوص لفظ و نام شخص اهمیت چندانی نداشته و اینکه نام حضرت فاطمه و یا رقیه باشد از وجود ایشان در کربلا نمی کاهد و فاجعه مصیبت باری که دشمنان بر حضرت امام حسین علیه السلام و خاندان ایشان وارد ساختند، دارای مراتب و اهمیتی بیش از پرداختن به صرف یک نام است.


پی نوشت ها:
(1).ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ص293
(2).قصه کربلا، ص518
(3). حضرت رقیه در کتب تاریخی، ص3
(4).همان
(5).دانستنی های حضرت زینب و حضرت رقیه

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.