تناسب هدف و وسیله در واقعه عاشورا
واقعه ی عاشورا ، با همه ی بزرگی مصیبت و بی هماوردی فجایعی که بر بزرگترین انسانهای تاریخ داشت، درسهای فراوانی دارد. توجه به این مسئله که در کنار شور حسینی نباید شعور حسینی فراموش شود و از قطره قطره اشکهایی که بر اباعبدالله (علیه السلام) ریخته می شود باید درس گرفت و در زندگی به کار بست، خود از درسهای عاشوراست. در میان معاصرین یکی از بزرگترین اندیشمندانی که توجه ویژه ای به این مسئله داشته اند مرحوم علامه محمد تقی جعفری(ره) بودند که مجموع سخنرانی ها و مطالب ایشان در این خصوص در کتاب "حسین، شهید فرهنگ پیشرو انسانیت" منتشر شده است. به لطف خدا بعضی از مطالب ایشان در ایام محرم باز نشر خواهد شد که قسمت 26 آن را در ادامه می خوانید...
درک صحیح هدف و تناسب آن با وسیله از مهم ترین امور حیات بشر است. این امر مهم در وقایع کربلا به وضوح نمایان است. برخورداری از هدفی الهی و تناسب میان هدف و وسیله و بهره مندی صحیح از وسیله موجب پیروزی و سعادت امام و یارانشان گردید.
از مسائل مهمی که انسان در طول حیات خود با آن روبروست شناخت جایگاه هدف و وسیله است. هر انسانی با توجه به تفکر و اعتقادات شخصی، در طول حیات خود اهدافی معین نموده و به منظور دستیابی به آن تلاش می نماید. او باید در زندگی از هدف برخوردار باشد چرا که اگر هدفی نداشته باشد دچار سردرگمی شده و نمی تواند از رشد فردی و اجتماعی مطلوبی برخوردار گردد.
هدف داشتن در انسان ایجاد انگیزه کرده و او را به حرکت و تکاپو وادار نموده و از رکود او جلوگیری می نماید؛ اما توجه به این نکته ضروری است که هدف انسان باید از ارزش ها باشد و امری پوچ و بیهوده را به عنوان هدف انتخاب ننماید.
مسئله مهم بعدی وسیله ای است که انسان در راه وصول به هدف از آن بهره می جوید. اگر وسیله با هدف متناسب نباشد و یا استفاده از آن صحیح نباشد، فایده ای که برای انسان ندارد هیچ بلکه موجب بی نتیجه ماندن تلاش او می شود.
پس درک صحیح هدف و تناسب میان هدف و وسیله بسیار مهم بوده و عدم توجه به آن خطرات فراوانی برای انسان دارد.
عدم تناسب هدف و وسیله، بزرگ ترین مشکل انسان
انسان در دنیای امروزی پس از رسیدن به هدفی که مدت ها به منظور وصول به آن تلاش نموده و اکنون بر آن مسلط شده، احساس گیجی نموده و تحیرش آغاز می گردد. در واقع پس از وصول به هدف، اولِ حیرانی اوست و این سؤال مهم در ذهن او به وجود می آید که بعد از این چه کنم؟
این مسئله پیش پا افتاده نیست که انسان از کنار آن به راحتی عبور کند، بلکه تمام مشکلات بشر از همین نقطه آغاز می شود.
علت این تحیّر عدم تناسب میان هدف و وسیله است. تا زمانی که او با منطق پیش نرود و آنچه وسیله است را هدف پندارد یا آنچه را هدف است وسیله تصور کند، نتیجه ای جز این سردرگمی برای او نخواهد داشت.
روح انسان نامحدود است. زمانی که انسان روح را در هدفی ناچیز محدود کند قطعاً تحیّر به سراغ او خواهد آمد. مگر می شود به روح آدمی گفت: تمام هدف من این امر ناچیز است و تو باید در این ناچیز محدود شوی!
برخی عدم تناسب هدف و وسیله و تحیّر آدمی را به انسانی تشبیه نموده اند که در بیابان با تپه ای روبروست. او با خود می اندیشد به قله آن تپه برسد به آرمان خود رسیده است. پس از تمام توان خود استفاده می نماید و از آن بالا می رود. درست زمانی که به بالای تپه می رسد و فکر می کند به مطلوب خود رسیده، حیران و درمانده می شود، چرا که تپه ای بزرگ تر روبروی خود می بیند. با همان اندیشه قبلی تپه ی پیش رو را بالا می رود اما این مسئله دوباره تکرار می شود.
تحیّر از جایی شروع می شود که انسان برای روح خود، اهداف مادی و زمینی را هدف اعلا و مطلق بداند.اگر انسان در انتخاب هدف دچار گمراهی باشد و قدم بعدی و آنچه به عنوان هدف می انگارد را آرمان مطلق دانسته و هدف نهایی تصور کند راه به جایی نخواهد برد.
هدف حقیقی انسان چیست؟
انسان در زندگی اهداف بسیاری دارد. گاهی اهدافی بزرگ و گاهی کوچک او را به تکاپو وامی دارد. قطعاً خلاصه کردن اهداف در مادیات، موجب گمراهی انسان می شود. حیات آدمی صرفاً در مادیات نیست که اهداف او در مادیات محدود شود. وسیله نیز اهمیت ویژه دارد. انسان مجاز به استفاده از هر وسیله ای نیست. اگر در زندگی به هدف آفرینش و رشد و کمال انسان توجه شود، هدف ها نیز از ارزش ها خواهد بود. ارزش هایی که روح را محدود نساخته بلکه آن را به تعالی می رساند. زمانی که هر چیزی هدف نباشد، انسان در انتخاب وسیله نیز دقت کافی به عمل خواهد آورد.
اگر انسان بتواند از محدودیت های جهان هستی به بی نهایت برسد و این محدودیت ها او را محاصره نکند، از اهداف جهان مادی به درستی استفاده نموده است. او باید بداند هر مرحله وسیله ای است برای هدف مرحله بعدی. دستیابی به مراتب پایین تر نباید او را مشغول ساخته و از مراحل بالایی غافل کند. این جهان مادی وسیله ای است برای دستیابی به هدف والای انسان. انسان باید قدم به قدم و پله پله از اهداف کوچک عبور کرده و به اهداف و آرمان های مهم دست یابد. در این صورت است که جایگاه هدف و وسیله را در زندگی خود درک نموده و میان آن دو تناسب برقرار می نماید و همین امر موجبات رشد او را فراهم می آورد.
تناسب هدف و وسیله در واقعه عاشورا
یکی از نمودهای مهم این مسئله، واقعه عاشورا است. حرکت و رفتار امام حسین (علیه السلام) و یارانشان نشان دهنده این امر مهم در زندگی است که ما هدف و وسیله داریم. امام به تمام انسان ها آموختند که هدف والای انسان زندگی مادی نیست. اگر چنین بود امام بدون جنگ و خونریزی می توانستند بر تمام امور مسلط شده و بهترین زندگی مادی را برای خود فراهم کنند. امام به ما آموختند که نباید جایگاه هدف و وسیله اشتباه شود. وسیله باید قربانی هدف شود نه اینکه هدف قربانی وسیله. امام به ما آموختند والاترین و اصلی ترین هدف تمام انسان ها دستیابی به مقامی است که خداوند برای او معین نموده است و ما باید درراه وصول به این هدف تلاش کنیم.
امام حسین (علیه السلام) فرمودند:
«اگر دین محمد پایدار نمی ماند جز با کشته شدن من پس ای شمشیرها مرا دربگیرید.»
هدف امام و یارانشان محدود نبود تا پای آن ها را در مادیات زنجیر کند بلکه هدف آن ها الهی بود و همین هدف قدم های آن ها را در این مسیر راسخ نمود و استفاده از هر وسیله ای را در وجود آنان توجیه نکرد. اگر هدف ایشان زندگی مادی بود بدون جنگ و خونریزی می توانستند به هدفشان دست یابند اما هدف امام انسان بود و انسانیت. آنان با هدف الهی و بهره مندی از وسایل الهی به مقصود و مطلوب خود که رضای خداوند بود دست یافتند و تحیّر و حیرانی در آن ها وجود نداشت چرا که هدف و وسیله رسیدن به آن در این واقعه تناسب داشت و موجبات رشد امام و یارانشان را فراهم نمود.
خداوندا! تو را سوگند می دهیم به حسین به ما توفیق بده که زندگی خود را با معنا و هدف دار سپری کنیم. امین.
منبع:
امام حسین شهید فرهنگ پیشرو انسانیت، علامه محمدتقی جعفری
