تبیان، دستیار زندگی
بانوی فرزانه و اندیشمند دکتر طاهره صفارزاده، ادیب و قرآن پژوه نامدار معاصر، از پیشگامان شعر انقلاب و ایثار و شهادت به شمار می رود
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

گفت و گو با برادر دکتر طاهره صفارزاده

بانوی فرزانه و اندیشمند دکتر طاهره صفارزاده، ادیب و قرآن پژوه نامدار معاصر، از پیشگامان شعر انقلاب و ایثار و شهادت به شمار می رود.

بخش تاریخ ایران و جهان تبیان
گفت و گو با برادر دکتر طاهره صفارزاده

سروده های ماندگار و پر مضمون او در ماه های اوج گیری انقلاب و نیز سال های نخستین استقرار نظام اسلامی، در شمار بضاعت و داشته های فرهنگی این حرکت عظیم است. بی تردید تجلیل از آن فرهیخته ارجمند، تجلیل از شعر انقلاب و ایثار و شهادت به شمار می رود. به مناسبت سالروز در گذشت آن ادیب و عارف والا مقام، با برادر ارجمندش مهندس جلال صفارزاده گفت و شنودی انجام داده ایم که درپی می آید.

شما به عنوان برادر و همدم روزهای پر فراز و نشیب زندگی خواهر بزرگوارتان، زنده یاد طاهره صفارزاده بیش از هر کس دیگری در جریان زندگی و احوال ایشان هستید. لطفاً برایمان از دوران کودکی ایشان بگویید.

من هنوز به دنیا نیامده بودم که پدر از دنیا رفت. خواهرم هم چهار سال بیشتر نداشت که پدر و مادرمان را به فاصله کمتر از 40 روز از دست دادیم. من که پدر و مادرمان را ندیده ام، ولی از روی سخنان می دانم پدر مرد معتدلی بود.

شغل ایشان چه بود؟

پدرم صنعتگر و جزو اولین کسانی بودند که در سال 1314 در سیرجان در کلاس ششم ابتدایی درس خواندند. پدر بسیار اهل مطالعه بودند و کتاب های حقوق را می خواندند و از کسانی که مشکلی داشتند دفاع می کردند. بسیار متدین و اهل دعا و عبادت بودند و دعای کمیل شب های جمعه شان پا بر جا بود. ضمناً اهل سخنرانی و موعظه هم بودند. مادرم هم گویا حجاب را بسیار رعایت می کردند و چندان در محافل عمومی حاضر نمی شدند و زندگی ساده ای داشتند.

چند خواهر و برادر دارید؟

ما خانواده پرجمعیتی نبودیم. جواد، طاهره، حاجیه بی بی و من. برادر بزرگ تر ما آقا جواد بیش از 50 سال نداشت که در اثر بیماری درگذشت.

چه کسی از شما نگهداری می کرد؟

نگهداری ما را خواهر بزرگمان، حاجیه بی بی به عهده گرفت، در حالی که وقتی پدر و مادر از دنیا رفتند بیش از ده دوازده سال نداشت و انصافاً حق مادری به گردن همه ما دارد. شوهرش، علی اکبر خان صفاریان هم که افسر ارتش بودند، بسیار به ما محبت می کردند. حاجیه بی بی نام شناسنامه ای خواهر بزرگ ما بود که از نام خاله بزرگم گرفته بودیم، منتهی چون زیبا بود در خانه «سیبی» صدایش می زدیم.

سرپرستی شما با چه کسی بود؟

ابتدا مادربزرگمان، بی بی مرصع سرپرستی ما را به عهده گرفت، ولی فقط یک سال بعد از مادرمان زنده ماند و حاج محمدحسین خان، دایی ما سرپرست خواهرهایم شد و ما را از سیرجان به کرمان برد. من هم در سیرجان نزد حاج احمد خان که عموی ما بود ماندم و ایشان سرپرستم بودند. عمویم که بسیار به برادرشان علاقه داشتند، در واقع مرا به فرزندی قبول کردند و من هم بعدها کتاب «فرزندخوانده» را در باره همین موضوع فرزندخواندگی نوشتم. عمویم مرا بیشتر از فرزندان خودشان دوست داشتند و از همان موقعی که دخترعمویم به دنیا آمد، ما با هم شیر خوردیم و در واقع خواهر و برادر رضاعی هم هستیم.

از دوره تحصیل مرحوم صفارزاده برایمان بگویید. اولین بارقه های شعری ایشان کی نمودار شد؟

ایشان دوران مدرسه را در کرمان گذراند و از همان دوران مدرسه شروع به سرودن شعر کرد. در دوره دبیرستان شعری با عنوان «بینوا و زمستان» سرود و از رئیس فرهنگ کتاب اشعار جامی را جایزه گرفت. این کتاب هنوز در کتابخانه اش هست و آن را نگه داشته ام. طاهره در کنکور شرکت کرد و در شیراز و تهران در سه رشته حقوق، زبان و ادبیات فارسی و زبان و ادبیات انگلیسی قبول شد و رشته زبان و ادبیات انگلیسی را برای تحصیل انتخاب کرد و به شیراز رفت. در آنجا هم حاجیه بی بی، خواهر بزرگمان او را همراهی می کرد.

چگونه و کی تشکیل خانواده دادند؟

در شیراز بود که خواستگار زیاد داشت، اما زیر بار ازدواج نمی رفت تا بالاخره با پزشکی ازدواج کرد که متأسفانه اعتیاد داشت و طاهره نتوانست خیلی تحملش کند و از او جدا شد. آن موقع در دارالفنون تهران بودم که آمدند و گفتند کسی با شما کار دارد. رفتم و دیدم طاهره و مستخدمه اش در حالی که فرزند کوچکش را در آغوش دارد دم در هستند. فهمیدم از شوهرش جدا شده و به تهران آمده است. پسرش، علیرضا حاصل این ازدواج ناموفق بود. آن موقع چهار پنج سال داشت.

فرجام او چه شد؟

بعدها طاهره برای یک دوره تحصیلی به خارج رفته و علیرضا نزد خواهر بزرگمان بود. علیرضا در بازی زمین می خورد و برای اینکه کزاز نگیرد، او را به درمانگاه می برند و آمپول کزاز می زنند که به آن حساسیت می دهد و از بین می رود!

در خارج در چه رشته ای تحصیل کردند؟

برای ادامه تحصیل رفت و در آزمون MFA دانشگاه آیوا قبول شد و برای دوره دکترا بورسیه گرفت. سفر به امریکا و تحصیل در آنجا طاهره را با فضای جدیدی آشنا کرد و در آنجا شعر «چتر سرخ» را در باره نژادپرستی و حمایت از سیاه پوستان سرود و منتشر کرد. بعد که به ایران آمد، کتاب «طنین در دلتا» را که مقایسه زندگی در شرق و غرب بود به چاپ رساند.

پیش از «طنین در دلتا» هم ظاهراً آثاری داشتند. اینطور نیست؟

بله، قبلاً از آن موقعی که در ایران بود «پیوندهای تلخ» را به نثر نوشت که نخستین اثر منثور چاپی و «رهگذر مهتاب» نخستین کتاب شعر چاپ شده اوست. در این کتاب شعر «کودک قرن» چاپ شد که موجب شهرت او شد.

از ازدواج مجدد خواهرتان برایمان بگویید؟

دکتر عبدالوهاب نورانی وصال، نوه وصال شیرازی قبل از اینکه طاهره ازدواج کند، از او خواستگاری کرده بود، اما طاهره که دانشجو بود می گفت: او پولدار است و می خواهد ثروتش را به رخ ما بکشد و قبول نکرد! آقای دکتر هم سال ها صبر کرد و بالاخره پس از سال ها و در حالی که سنی از هر دوی آنها گذشته بود ازدواج کردند. ایشان در سال 1373 و چهارده سال پیش از درگذشت طاهره از دنیا رفت.

گرایش های مذهبی در اشعار مرحوم صفارزاده از ویژگی های بارز شعر ایشان است. این امر چه ریشه هایی داشت؟

طاهره همواره به دنبال دغدغه های مذهبی خود بود و از سال 1351 به سراغ اشعار مذهبی رفت. از کتاب «سفر پنجم» او با شعر معروف «سفر عاشقانه» استقبال زیادی شد. اشعار اجتماعی و مذهبی طاهره در سال های پیش از انقلاب و پس از آن مخاطبان زیادی را به سوی خود جلب کرد. هر یک از اشعارش مخاطبان خاص خود را داشتند.

چگونه به ترجمه قرآن پرداختند و تحلیل شما از این ترجمه چیست؟

انس طاهره با قرآن به دوران کودکی وی بازمی گردد. شش ساله بود که در مکتبخانه نزد فردی به نام ملاباجی قرائت، حفظ و تجوید قرآن را یاد گرفت. بعدها هم نزد آقای آموزگار عربی را یاد گرفت. او در مقدمه ترجمه قرآنش از این دو تن به نیکی یاد کرده است. او سالیان سال در راه بررسی ترجمه مفاهیم قرآنی و به ویژه اسماء الحسنی زحمت کشید و نهایتاً هم یک قرآن سه زبانه عربی، فارسی و انگلیسی را منتشر کرد. ایشان حدود هفت سال روی این قرآن کار کرد. آقای خرمشاهی گفته اند ترجمه ایشان به فارسی در اوج بلاغت و فصاحت است.

ظاهراً نهج البلاغه را هم به انگلیسی ترجمه کرده اند؟

بله، گزیده ای از نهج البلاغه و دعاهای مختلف را هم ترجمه کرد و روی ترجمه های قرآنی دیگران، از جمله ترجمه های مرحوم الهی قمشه ای، آقای آیتی و آقای خرمشاهی هم پژوهش هایی را انجام داده است.

چه ویژگی هایی را در خواهرتان برجسته می دیدید؟

طاهره بسیار انسان معتقد و عارف مسلکی بود. به معنویات توجه و اعتقاد زیادی داشت. الان دفترچه خاطراتش نزد من هست و پر است از خواب های روحانی که می دید و یادداشت می کرد و از کشف و شهودهایی که داشت، ولی از آنها با کسی حرف نمی زد و در واقع چنین احوالی را وسیله تفاخر قرار نمی داد. بسیار اهل دعا، نیایش و نماز شب بود. بسیار ساده پوش بود و زندگی بسیار ساده ای داشت. در حالی که به دلیل ثروتی که از شوهرش برایش به جا مانده بود می توانست اشرافی زندگی کند. همیشه می گفت یکی از افتخاراتم این است که هرگز به طلافروشی نرفته ام. مطلقاً اهل تجملات، تکلف و آداب خاصی نبود. سرمایه فراوانی داشت، اما ترجیح می داد ساده زندگی کند. از بی توقعی او همین بس که هفده سال در انتشارات سمت زحمت کشید، اما در نهایت هیچ چیزی دریافت نکرد. هیچ چشمداشتی از دنیا نداشت. طاهره کوچک ترین چشمی به مال دنیا نداشت و فوق العاده آدم شجاعی بود و زیر بار حرف ناحق نمی رفت. همیشه محکم روی عقایدش می ایستاد و وقتی حرف حقی را می شنید، اصلاً برایش مهم نبود چه کسی آن را گفته است و می پذیرفت. از همان دوران کودکی آزادی خواه و ظلم ستیز بود. ارادت خاصی به امامزاده صالح(ع) داشت و منزلش هم در همان نزدیکی بود. یک صندوق نذورات امامزاده هم داشت که هر ماه به آنجا تحویل می داد.

از روزهای واپسین زندگی ایشان بگویید؟ در آن روزها،خواهر را چگونه دیدید؟

در ماه های آخر عمر در کنارش بودم. در شب های ماه رمضان برای سحری بیدار می شدم، می گفت: بیا دست مرا هم بگیر تا بیایم و با تو نان و پنیری بخورم. به خاطر بیماری توان روزه گرفتن نداشت، اما نماز شبش ترک نمی شد. دو ساعتی مشغول راز و نیاز می شد و بعد می گفت: او را به اتاقش ببرم. اصلاً قبول نداشت بیماریش پیشرفت کرده است. ماه آخر او را به بیمارستان بردیم و در 5 مهر سال 1387 عمل جراحی شد. در چهارم آبان هم فوت کرد. به خاطر علاقه و ارادتی که به امامزاده صالح(ع) داشت، تصمیم داشتیم او را در آنجا دفن کنیم. نزدیک ظهر بود که دکتر الهام تماس گرفتند و گفتند: می توانیم طاهره را در امامزاده صالح(ع) به خاک بسپاریم.


منبع: فارس