جهاد اکبر نام روزنامه ی مشروطه خواهی اصفهان

روزنامه جهاد اکبر که بیشتر در جهت حمایت از اندیشه مشروطه خواهی قلم می زد و بر این اساس جامع ایران را به دو دست جامعه وطنیه و دینیه تقسیم کرده و معتقد بود وقتی جامعه ی غربی با اطاعت از اندیشه های عرفی به موفقیت رسیده است، اگر ایرانیان از قواعد عرفی و شرعی پیروی کنند جایگاه والاتری خواهند یافت.

جهاد اکبر مخالف اندیشه های غرب گرایانه

البته این روزنامه با اندیشه های غرب گرایانه به شدت مخالف بود و رواج اندیشه های آنان در میان برخی اقشار جامعه را نشانه ی ضعف نفس آنان می دانست.
در ادامه با تحلیل شرایط سیاسی اجتماعی از سویی و تحلیل مقالات روزنامه از سوی دیگر به بررسی این روزنامه خواهیم پرداخت. جهت تحقق این مهم در ابتدا به بررسی اوضاع و احوال کلی اصفهان در آن دوران می پردازیم و چگونگی ورود مشروطیت به اصفهان را بررسی می کنیم، سپس مختصری را به معرفی مدیرکل روزنامه، میرزا علی آقای خراسانی اختصاص می دهیم. در آخر مشخصات ظاهری روزنامه و تحلیل محتوا و سیاست کلی روزنامه را مطرح می نماییم.

اوضاع سیاسی اصفهان

روزنامه ی جهاد اکبر در تاریخ  6محرم 1325 منتشر شد. در آن تاریخ ظل السلطان، حاکم شهر بود. حاکمی که در صحنه ی عمل، کاملا با جریان مشروطه خواهی همراه و خود دستور برپایی انجمن ولایتی اصفهان را صادر کرد. میرزا باقر منشی باشی و میرزا احمد ملا باشی را به عنوان نمایندگان خود به انجمن معرفی کرد. اما همین که این حکمران برای شرکت در جشن تاجگذاری محمدعلی شاه از شهر بیرون رفت، مردم اصفهان با تجمعی اعتراض آمیز خواستار عزل او از حکومت  شدند و سرانجام با موافقت دربار و مجلس ظل السلطان از حکومت عزل شد.
پس از ظل السلطان، تهران، حسین قلی خان نظام السلطنه مافی را به حکومت اصفهان برگزید. حسین قلی خان چهل ساله که سال ها حکومت و پیشکاری را تجربه کرده بود، می توانست برای مردم اصفهان راضی کننده باشد. نظام السلطنه در 29 صفر 1325 آوریل 1907 وارد شهر شد و سه ماهی در اصفهان حکمرانی کرد تا اینکه اوضاع فارس بهم ریخت و به نظام السلطنه دستور رسید عازم فارس شود. مردم اصفهان این تغییر را نمی خواستند و مانع از حرکت وی به سمت شیراز شدند، ولی عاقبت نظام السلطنه، حاجی اعتبار السلطنه را نایب الحکومه کرد و روز جمعه دوم جمادی الاول 1325 به سمت شیراز روانه شد.
مردم اصفهان در بهت رفتن نظام السلطنه بودند که نیر الدوله، سلطان حسین میرزا، نوه فتحعلی شاه قاجار، از شاهزادگان متفرعن و مغرور قاجاری به حکومت اصفهان منصوب شد. وی جمعه اول جمادی الثانی1325ژوئیه 1907 وارد اصفهان شد و حکومت هشت ماه   خود را آغاز کرد. حکومت نیرالدوله در اصفهان با چند مشکل عمده مواجه بود، از جمله مسئل   کمبود نان، عدم امنیت راه های اطراف شهر و همچنین شایع   بازگشت ظل السلطان به اصفهان، به این ترتیب اعتراض ها بالا گرفت، روزنامه ها به انتقاد از حکومت وی پرداختند، جمعیت فوق العاده از مردم شهر در چهل ستون اجتماع کردند و سرانجام نیر الدوله طاقت نیاورد و در 11 محرم 1326 بی سر و صدا راهی تهران شد.
علاالملک از دیپلمات های با سابقه وزارت خارجه محسوب می شد که پس از نیر الدوله به حکومت اصفهان منصوب شد. او در تاریخ 24 محرم 27/1327 فوریه 1908 وارد شهر شد. علاالملک چندی از نابسامانی ها را رفع کرد، طرق را امنیت داد و مشکل عدلیه را حل کرد اما وقوع حادثه به توپ بستن مجلس و آغاز استبداد صغیر و جوشش مردم اصفهان در تصرف ادارات دولتی، علاالملک را پس از پنج ماه حکومت راهی اصفهان کرد.
در زمان استبداد صغیر، محمدخان غفاری کاشی، اقبال الدوله در رجب 1326 / اوت 1908 به اصفهان آمد و به همراه معاونش حاکمیت ظالمانه خود را شروع کرد. او آنقدر به رعایا ظلم می کرد که در مجلس جزو هشت نفر منفورین ملت شمرده می شد و سرانجام موجب قیام مردم اصفهان شد. او در 9 ذی الحجه2/1326 ژانویه 1909 که اصفهان مورد حمل   نیروهای بختیاری واقع شده بود با لباس زنانه به کنسولگری انگلیس گریخت!
سه روز پس از فتح اصفهان به دست نیروهای بختیاری، صمصام السلطنه بختیاری وارد اصفهان شد ولی او چشم به سفره قدرت در تهران دوخته بود و آنچنان دل خوشی از حکومت اصفهان نداشت به همین خاطر در اصفهان نماند و پس از یک سال حکومت این شهر در9 ذی الحجه 27/1327 دسامبر 1909 راهی پایتخت شد.

طلوع مشروطیت در اصفهان:

بر اساس کتاب های تاریخ مشروطه، آغاز حرکت اصفهان به دوره مهاجرت کبری بر می گردد. در تاریخ 8 جمادی الثانی 1324 زمانی که مهاجرت بیست روز   علما و بزرگان تهران در جریان بود، علمای اصفهان شیخ حسن شیخ العراقین را به قم ماموریت دادند تا ضمن اطلاع از کم و کیف ماجرا، همبستگی مردم اصفهان به این ماجرا را اعلام کند. بالاخره درخواست های متحصنین پذیرفته شد و در 21 رجب آن سال، اعلامیه های رسمی دولت در پذیرش مشروطیت به گوش هم   ولایات رسید. بعد از آن نیز به دستور مظفرالدین شاه « نظام نامه مجلس» باید طبع و به هم   ولایات ارسال می شد. این کار به زودی انجام گرفت و در تاریخ 27 رجب از همه ولایات خواسته شد که وکلای خود را انتخاب کرده و به تهران بفرستند. این تلگراف که به اصفهان رسید در تاریخ 5 شعبان 1325 نخستین نشست مشروطیت اصفهان در خان   آقا نجفی برگزار شد. ظل السلطان حاکم وقت اصفهان، با تأنی و ملاحظه همراه با جریان مشروطیت جلو میرفت و همه نوع همراهی نشان می داد. ولی طلوع مشروطیت در اصفهان تنها به میل و اراده ظل السلطان نبود و افکار عمومی و خواست طبقات مردم نیز در آن موثر بود.

میرزا علی آقا خراسانی

روزنامه ی جهاد اکبر به کوشش و مدیریت میرزا علی آقا خراسانی منتشر شد. وی از خانواده ای روحانی و اهل علم، فردی ادیب و فاضل و از مشروطه خواهان و روزنامه نگاران موثر اصفهان بود.
تحصیلاتش در علوم قضایی و حقوقی بود، به سیاست توجه خاصی داشت و از ابتدای جریان مشروطه در صف آزادی خواهان قرارگرفت و همه ی وقت خود را در جلسات انجمن اصفهان می گذراند. از مقالاتش آشکار است که او خواهان رشد فکری مردم بوده و برای آگاه سازی مردم از فواید مشروطیت و ضررهای استبداد، جهاد اکبر را منتشر کرد و مقالات سیاسی، اجتماعی، علمی که بیشتر در قالب نصایح و آگاهی و شناخت بیشتر مردم ایران بود به چاپ رساند.
میرزا علی آقا یک شخصیت سیاسی بود و فعالیت های گسترده ای در این زمینه داشت. مقالات سیاسی اش بسیار شیوا و بلیغ و مشتمل بر دادخواهی از حکام مستبد و طرفداری از جریان مشروطیت بود و همین قلم شیوا و ادیبانه جهاد اکبر بود که موجب برتری این روزنامه در میان دیگر روزنامه های هم عصر خود شد.
میرزا علی آقا که بعد ها جهاد اکبر نامیده شد. ابتدا مدعی العموم مردم اصفهان و سپس در سال 1304 شمسی نمایند   مجلس موسسان شد، ولی پس از حذف عدلیه دیگر شغلی را قبول نکرد. او یک مبارز شجاع، پاکدامن، با اخلاق و مردم دوست بود. در زندگی بسیار رنج کشید ولی هیچ گاه از تلاش برای رسیدن به اهداف آزادی خواهانه اش دریغ نکرد. به مال دنیا اهمیت نمی داد و زندگی اش با فقر و تنگدستی سپری شد تا حدی که در 25 فروردین 1325 شمسی در اصفهان در فقر و تنگدستی دار فانی را وداع گفت و در تخته فولاد تکیه فاضل هندی به خاک سپرده شد.

مشخصات ظاهری و صفحه آرایی:

روزنامه ی جهاد اکبر با نام « هوالخبیر» که در بالای کادر نوشته شده شروع می شود، در سمت راست آن شمار   روزنامه و سمت چپ شمار   صفحه درج شده است. نام روزنامه با خط نستعلیق در وسط صفحه داخل کادری که بقی   مشخصات را داراست درج شده و در هم   شماره ها به همین صورت است. در زیر نام روزنامه سال آن قید شده و در سمت راست آن به این ترتیب می باشد: «مدیر کل: میرزا علی آقای خراسانی، محل طبع و انتشار: اصفهان، هر هفته توزیع می شود و در آخر تاریخ روزنامه درج شده» در سمت چپ نام روزنامه از بالا: « قیمت روزنامه به صورت سالیانه 25 قران و شش ماهه 15 قران و سه ماهه هشت قران، سایر ولایات به اضافه قیمت پست است. وجه آبونه از هرجا بعد از گسیل سه نمره گرفته می شود، اعلانات نافعه به حال دولت و ملت مجاناً نوشته می شود. در کادر کوچکتری زیر کادر اصلی هدف روزنامه در تمام شماره های به این صورت نوشته شده است: «جریده ای است مطلق و آزاد، محرک سلسل   حمیت و اتحاد، مهذب اخلاق، محذر از نفاق در مواقع لازمه، بیانات نافع   علمیه و مقالات ادبیه و سیاسیه نیز مندرج خواهد شد.» در ابتدای تمام شماره ها فهرست مطالب روزنامه درج شده که این امتیازی است که روزنام   جهاد اکبر نسبت به دیگر روزنامه های آن دور ه اصفهان دارا می باشد. هر شماره جهاد اکبر در هشت صفحه چاپ می شده، صفحه بندی مشخص و ساده ای داشته است. هر صفحه به دو ستون عمودی تقسیم شده و مطالب از بالا به پایین از ستون سمت راست شروع می شد. شمار   اول روزنامه با خطب   حمد و ستایش خدا شروع می شود و در همین شماره مطلبی با عنوان «مناسبت اسم» آورده شده که در آن علت انتخاب نام جهاد اکبر برای روزنامه را با ذکر آیه ای از قرآن اینگونه اعلام می کند: « یا ایها الذین امنو جاهدوا باموالکم و انفسکم فی سبیل الله» «چون ترک عادات راسخه و کسب صفات حسنه را جهاد اکبر شمرده اند که بالاتر از جهاد با  اعدای ظاهر به دین و سخت تر از ظاهر شدن در معارک جدال با مشرکین است و این جریده هم در مقام تهذیب اخلاق و اغراء بترک شقاق و نفاقست و مجاهده با نفس عین جهاد اکبر است لذا به اسم (جهاد اکبر) نامبردار گردید»
در روزنامه مطالبی را مشاهده می کنیم که به صورت دنباله دار هستند و خواننده بقی   مطالب را باید در شمار   بعدی مطالعه کند. استفاده از این روش در روزنام   آن زمان شاید تکنیک خوبی در جذب مخاطب بوده است. در شمار   دوم از سال اول گفته شده که آقا میرزا محمد تقی، مدیر مدرس   مبارک   معرفت با این روزنامه همکاری می کند و قرار است روزنامه به مقالات ایشان زینت داده شود. در همان شماره در مطلبی با عنوان «اعلان» وجود دارد که طی آن اطلاع رسانی می شود که وکالت جریده را در بوشهر به جناب میرزا محمد نقشینه وکیل گرامی تجار محترم اصفهان در مجلس شورای ملی بر عهده دارد.

تحلیل محتوا و سیاست کلی روزنامه

برای تحلیل محتوای روزنامه بیست شماره آن را مطالعه نموده و محورهای مورد بحث روزنامه را اینگونه یافتم:
حمایت از مشروطیت:
 از آنجایی که میرزا علی آقا خراسانی خود در صف هواداران مشروطه بود و برای رشد آگاهی مردم از نعمات مشروطیت جهاد اکبر را منتشر کرد. تمام مقالات او رنگ و بویی از حمایت از این جریان و آشکار کردن فوایدش دارد. او در مطالبی از جمله«بیان رفعت و اهمیت مجلس شورا» برای تشکیل مجلس شکرگزاری می کند و آن را اینگونه تعریف می نماید:«پاسبان و نگهبان عدالت و باعث سعادت و پیشرفت مملکت است و از لطمات خارجه و صدمات نفوس شریره محفوظ می دارد و ابواب ترقی را می گشاید»
و همچنین در مطلبی با عنوان «فواید مجلس» نیز بسیار تاکید می کند که «در روی زمین ممالکی که مجلس دارند و به این موهبت نائل شدند به کدام درجه از قدرت و ثروت و تمدن نرسیده اند و ممالکی که هنوز مجلس ندارند به کدام درکه از وحشت و فقر و ذلت واکشید  ه اند ممالک اروپ که از سایر ممالک اسبقند و رفعتشان کوی سبقت ربوده و مثل ژاپن که سی سال است که به لزوم مجلس پی برده و برپا نموده در حد خود به تمدن صحیح رسیده و ایران که فاقد مجلس بوده اینطور دچار خطرات قریبه و مهالک عجیبه گشته و پس از مقایسه اوضاع ایران بدون مجلس و ژاپن متمدن هشدار می دهد که اگر تن به استبداد بدهیم چه عاقبتی خواهیم داشت.
اخبار وقایع انجمن ولایتی اصفهان:
جهاد اکبر اخبار انجمن مقدس ملی اصفهان را در مطالب دنباله داری با عنوان» وقایع انجمن مقدس ملی اصفهان» به طور مشروح منژس می کرد.
ترویج نهاد های داخلی و انجام اصلاحات لازم:
این روزنامه در مطالب دنباله داری با عنوان «تمنا» اصلاحاتی که لازمه پیشرفت کشور است را ذکر می کند و به تمنا می گوید: آلات حرب می خواهیم، توپ های سریع الاطلاق محتاجیم، تعمیر سرحدات باید نمود، حفظ حقوق خود در حدود و ثغور مملکت باید بنماییم، تعلیم اطفال به وضع جدید و فرستادن آنها در مدارس اسلامیه و...

نتیجه گیری:

در پایان می توانم بگویم که جهاد اکبر روزنامه ای است سیاسی، اجتماعی، فرهنگی که با هدف حمایت از مشروطیت و رشد آگاهی های مردم به چاپ رسید. در تمام مقالاتش این هدف را مدنظر داشت و همچنین در مورد دیگر محورهایی که در مورد آن صحبت کردیم به مردم آگاهی داد. تمام این موارد و چاپ های منظم موجب شد که یکی از تاثیر گذار ترین و پر مخاطب ترین روزنامه های عصر مشروطیت اصفهان باشد. آخرین شمار   جهاد اکبر در تاریخ 6 رجب 1327 چاپ شد.

منبع: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی ( پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران/مشروطیت)