آیا احمد کسروی را می شناسیم؟

او پس از فراگیری دروس متوسطه به تجارت و فعالیتهای آزاد روی آورد . سپس در بهمن 1307 توسط علی اكبر داور وزیر دادگستری رضاشاه ، به وزارت دادگستری آمد و مشغول به كار شد.

کسروی مخالف سرسخت عرفان بود

با قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز مخالفت كرد و به پیشنهاد وزیر عدلیه رضاشاه به ریاست عدلیه خوزستان منصوب شد . كسروی در رشته های تاریخ ، لغت ، زبان و دین تحقیق كرد و مخالف سرسخت عرفان بود. او از به كار بردن لغات و واژه های عربی دوری می جست.

كسروی سرانجام روز 20 اسفند 1324 همراه حداد زاده منشی و محافظ خود در شعبه 7 بازپرسی دادگستری توسط فدائیان اسلام كشته شد .
شخصیت كسروی چندگانه بود و باید از زوایای مختلفی بدان پرداخت .
وی در جرگه زبان شناسان و ادیبان جای می گیرد. تسلط او به زبانهای پهلوی ، عربی ، اسپرانتو ، انگلیسی و تركی استانبولی بر همگان مسلم است و در ادبیات فارسی نیز ، صاحب سبك بود . وی به بهانه پالایش زبان و ادب فارسی به حد افراط ، استفاده از واژه های عربی را مردود می شمرد و تا به آنجا پیش رفت كه طرح  تغییر خط فارسی به لاتین را مطرح ساخت . وی دركتاب  زبان پاك  به نقد و عیب جویی از حروف و لغات فارسی پرداخت .
از سوی دیگر كسروی مورخی با متد تاریخ نگاری و تاریخ شناسی خاصه خود بود ؛ آثاری چون پیدایش امریكا ، تاریخ پانصد ساله خوزستان و . . . از این دست كتابها هستند. شاید بتوان كتاب تاریخ مشروطیت كسروی را صرف نظر از كینه توزی های وی علیه روحانیت ، از كتابهای برجسته این دوره بر شمرد .
همچنین نام كسروی در شمار  دین سازان قرن بیستم  نیز آمده است ؛ چرا كه وی با نظریه پردازی و ادعای اصلاح گری در فرهنگ و دین ، مریدانی نیز به دست آورد. مرحوم جلال آل احمد در  خدمت و خیانت روشنفكران  یكی از پاتوق های روشنفكری ( جدا از دین ) عصر رضاخان را  باهماد آزادگان  می داند كه ناشی از تفكرات كسروی و به همت وی پا گرفته بود . تا به آنجا كسروی به دین سازی اشتهار یافت كه آل احمد از روش و منش وی در پاتوق های روشنفكری آنچنانی ، به سومین بازی كه همان كسروی بازی است اشاره كرده و می گوید :
حالا كه بهائی ها فرقه ای شده اند و در بسته از شور افتاده  و سر به پیله خود فرو كرده و دیگر كاری از ایشان ساخته نیست، چرا یك فرقه تازه درست نكنیم؟ این است كه از وجود یك مورخ دانشمند و محقق كنجكاو، یك پیغمبر دروغی می سازند، اباطیل باف و آیه نازل كن، تا فوراً در شرب الیهود پس از شهریور 1320 در حضور قاضی دادگستری ترور شود. و ما اكنون در حسرت بمانیم كه تاریخ نویس صالح زمانه، پیش از این كه كارش را تمام كند، تمام شده است. و پیش از این كه نقطه ختام بگذارد بر داستان بی آبرویی رجال مشروطه، به ضرب تعصب جاهلی كه تعارض روشنفكران با مذهب، او را از تربیت محروم كرده است كشته بشود. یكی به این دلیل كه از هر صد توده ای 70-80 نفرشان قبلاً در كتابهای كسروی تمرین عناد با مذهب را كرده اند. دوم به دلیل اینكه در آن دوره با پر و بال دادن به كسروی و آزاد گذاشتن مجله ی پیمان می خواستند زمینه ای برای رفورم در مذهب بسازند كه روحانیت از آن سر باز می زد. ناچار می توان دید زمینه ای چیده شده است تا پس از شهریور 1320 چنین نتایجی به بار بیاورد . اگر به خاطر كوبیدن مذهب یا به عنوان جانشین كردن چیزی به جای روشنفكری نبود پیمان هم می توانست مثل هر مجله و مطبوعات دیگری در توبره ی محرم علی خان جا بگیرد و فرصت نیافته باشد برای آن مذهب سازی قراضه، و به این طریق كسروی سوق داده شود به آن راه بی فرجام و جوانان مملكت به آن راه بی فرجام تر كه ركود و روشنفكری است، به خصوص كه ما در زمانه ای به سر می بریم كه فقدان كسروی به عنوان مورخ و محقق زبان شناسی بسیار سنگین است؛ چراكه مردی بود صاحب نظر و كنجكاو كه نه ریا كرد و نه دغل بود و نه همچو كنه به این روزگار نكبتی چسبید و تنها یك تاریخ مشروطه اش می ارزد به تمام محصول ادبی و تاریخی و تحقیقی دوره ی بیست ساله

دین سازی، فرقه سازی، ادعای برانگیختگی و راهنما بودن و چاپ كتاب ورجاوند بنیاد راباید ادامه ی دین سازی های استعماری چون شیخگیری، بابیگری، ازلیگری، بهائیگری، قادیانیگری، وهابیگری، اسماعیلیگری، ... دانست. كسروی همگام با رضا خان است. پلیس رصاخان مدافع و دربان با هماد آزادگان بود و كسروی نه تنها كتاب قانون دادگری را به رضا خان تقدیم كرد كه پس از سقوط دیكتاتوری رضاخانی وكیل مدافع پزشك احمدی و سرپاس مختاری شد.
اما زشت ترین اقدام كسروی اسائه ادب به ساحت مقدس ائمه شیعه (ع) بالاخص نسبت به امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) است.

شکایات مردم از کسروی

گرچه او از هیچ توهینی نسبت به مقدسات شیعه واهمه ای نداشت، اما شكایت مردم مسلمان و متدین در سالهای 1316-1324 به مقامات مسئول دادگستری نیز هیچ اثری در كاهش اقدامات وی نداشت، این در حالی است كه بر اساس قانون اساسی مشروطیت، هرگونه توهین به اسلام و مذهب شیعه جرم محسوب شده و مجرم باید توسط قانون دستگیر و محاكمه شود اما دادگستری و حكومت نه تنها معترض كسروی نشدند، بلكه در دوران خفقان كه هر صدا و ندائی در گلو خفه می شد و افرادی چون عبدالرحمن فرامرزی و علی دشتی در كسوت سانسورچی دستگاه، هر كلمه و جمله مطبوعات و نوشته ها را با ذره بین دقت می كردند، آثار كسروی منتشر شد و حتی به زبان  عربی نیز ترجمه شدند. این در دورانی بود كه حكومت پهلوی از هیچ اقدامی علیه اسلام، تشیع و روحانیت فروگذار نبود. پس از فرار دیكتاتور رضا خان در شهریور 1320، باز حكومت با كسروی مماشات می كرد. مقالات، جزوات، اعتراضات در شهرها بخصوص در مركز- بسیار بود، اما حكومتگران، همان سیاست ضد دینی رضاخان را ادامه می دادند. حتی از سوی مراجع و علمای بزرگ نجف، تهران، قم هم اعتراض می شد، اما گوش شنوا و فهم و درك سیاسی در كشور نبود.
شهید سید مجتبی نواب صفوی طلبه جوان، اندیشمند و پرشور، آگاه، مبارز، از نجف برای مناظره و بحث به تهران آمد و در جلسات كسروی شركت كرده و با او به بحث نشست. كسروی، به دلیل اخلاق تند و غرورش، به تحقیر سید پرداخت و از بحث با او امتناع كرد. بار دیگر سید، در مسیر منزل كسروی با وی به بحث و مجادله پرداخت. كسروی با تندخوئی و درشت گویی، سید و دوستانش را می راند. سید با كسروی گلاویز شد اما مأموران حكومت، كسروی را نجات دادند.
شكایت نواب به دادگستری رفت. كسروی را به دادگاه كشاندند. متأسفانه دادگستری نه تنها توجهی به اعتراضات و شكایت شاكیان نكرد، بلكه به نوعی نیز دفاع از كسروی را پیشه گرفت. تنها راه حل برای شاكیان، اجرای حدودی بود كه با فتوای مراجع تقلید نجف اشرف مسلم شده بود. یكی از اعضای فعال و معتقد فدائیان اسلام، در اسفند 1324 اجرای حكم كرد و به زندگی فردی خاتمه داد كه منشأ اختلاف، تشنج، درگیری و توهین به مقدسات اسلام و تشیع بود.
استعمار بدین گونه در جامعه برنامه ریزی كرده و به تحریك، زمینه سازی، فرقه سازی، اختلاف افكنی و تشنج آفرینی دست می زند. در این رابطه چه استعدادها و نبوغ ها كه از میان رفت و چه خسارات سنگینی كه به جامعه تحمیل شد.
امروز پس از گذشت شصت سال از آن واقعه، هنوز موضوع كسروی، كسرویگری، كسروی گرائی و ...، همچنین عوامل صعود، ترویج و انحراف او توسط مراكز اسنادی منتشر نشده است. امید آن كه مراكز اسنادی با انتشار سندها، زمینه های تحقیقات تاریخی را فراهم آوردند.
گفتنی است در زمینه ی مبانی اعتقادی كسروی و نقد ادعاهایش چندین اثر جامع و مستند منتشر شده است:
1- شیعه كیست، تشیع چیست  محمد رضا سراج انصاری تبریزی
2- نبرد با بی دینی محمد رضا سراج انصاری تبریزی
3- دین چیست و برای كیست  محمد رضا سراج انصاری تبریزی

منبع: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی( پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران/مشروطیت)