محورهای هفت‌گانه برای تقویت درس خارج حوزه
خلاصه‌ای از بیانات آیت الله علیرضا اعرافی درجمع مدیر و معاونین حوزه علمیه استان قم در مدرسه علمیه دارالشفاء
در عظمت و شگفتی حوزه همین اندازه بس که مراکز علمی و جریان‌های فکری خارج کشور با حرص و ولع زیاد به دنبال شناخت از حوزه و اثرگذاری آن هستند و این در حالی است ما در درون آن قرار داریم و نتوانسته‌ایم به عمق و شگفتی آن برسیم.
اهمیت حوزه‌شناسی
مهم‌ترین موضوع در بین اساتید، فضلا و طلاب، محور حوزه‌شناسی است. حقیقتاً باید همه افرادی که در حوزه هستند، بدانند حوزه چه خدمات بزرگی به نظام و جامعه کرده است و چه بزرگان زیادی در همین حوزه تربیت و باعث عظمت و صدور انقلاب شده‌اند.
قبل از انقلاب و بعد از آن، در حوزه، طلبه چندانی حضور نداشت و از لحاظ امکانات هم قابل قیاس با مراکز علمی و دانشگاه‌ها نبود، ولی همه شاهد بودند که در همین حوزه، چه شخصیت‌های بزرگ و تأثیرگذاری مانند امام راحل و دیگران برخاسته‌اند و باعث تأسیس انقلاب و صدور آن شدند و جهان را در شگفتی قرار دادند؛ این‌ها همه معجزه حوزه است.
بُهت مراکز علمی جهان از تأثیر حوزه
در عظمت و شگفتی حوزه همین اندازه بس که مراکز علمی و جریان‌های فکری خارج کشور با حرص و ولع زیاد به دنبال شناخت از حوزه و اثرگذاری آن هستند و این در حالی است ما در درون آن قرار داریم و نتوانسته‌ایم به عمق و شگفتی آن برسیم.
باید به فکر طرح و ایده برای صدمین سال تأسیس حوزه باشیم. اگر بخواهیم کل امکاناتی که در ۹۵ سال گذشته در حوزه وجود داشته را جمع کنیم، قطعاً به اندازه امکانات یک دانشگاه هم نمی‌رسد، ولی در این مدت، دنیا شاهد تأثیرگذاری کسانی بود که از حوزه برخاسته‌اند و با آثار و قلم و کتاب و حرکت خود، جهان را به شگفتی باز داشتند. این در حالی است که حوزه آن زمان فقیر بود و این همان معجزه حوزه است.
این همه آثار از امام راحل‌ها، علامه طباطبایی‌ها و حائری‌ها در حوزه شوخی نیست. اینکه از درون حوزه، مردی بلند شود و با همه سختی‌های پیش رو، دنیا را به حرکت وادارد، این چیزی غیر از معجزه نیست.
ضرورت شناخت حوزه
حوزه‌شناسی بسیار مهم است و بهترین نمونه آن، حوزه حلّه و جبل عامل و نجف و کربلا است. در همین شهر حلّه، شخصیت‌های بزرگی مانند علامه حلی بودند که با قلم و اثر خود دنیا را به شگفتی درآوردند و باعث حیات دوباره به حوزه شدند.
از تأثیرگذاری حوزه نجف نمی‌شود به‌سادگی گذشت و قابل مقایسه نیست و حوزه فعلی ریزه‌خوار آن حوزه عظیم و پهناور نجف است. همه این عظمت در حالی به وجود آمد که حوزه از کمترین امکانات بهره‌مند بود و در فقر قرار داشت.
امکانات، به‌تنهایی پیشرفت نمی‌آورد
امکانات، پیشرفت نمی‌آورد، بلکه این عشق و اراده است که باعث پیشرفت و تحول می‌شود. فکر نکنیم امکانات ظاهری، مسأله را حل می‌کند، بلکه آسیب‌هایی را نیز به همراه خواهد داشت و باید آن آسیب‌ها را مواظبت کرد تا فراگیر نشود.
منکر این نیستیم که امکاناتی باشد، بلکه باید سعی کرد افزایش امکانات و تغییر و تحول، روح و هویت اصلی را از حوزویان نگیرد و بخشی از این ام،ر به شناخت از حوزه برمی‌گردد به چند ایده برای اجرا و بحث و بررسی و نظریه‌پردازی اشاره کرد.
۱- تقویت درس خارج
محور و ایده اول، تقویت درس خارج است. معتقدیم درس خارج در قله اندیشه‌ورزی و تولید فکر در حوزه است. اگر نگوییم قله اصلی بلکه لااقل می‌توان گفت یکی از قله‌های اصلی در تولید فکر و اندیشه‌ورزی است و در حال حاضر کسانی که در حال تدریس در درس خارج می‌باشند بااستعدادهایی هستند که در همین حوزه به رشد و بالندگی رسیده‌اند.
در این ایده اول، باید به نکاتی توجه کرد. نکته اول این است [که] معتقد نیستیم ساز و کار انتخاب درس و استاد تغییر پیدا کند. این روش آموزشی سنتی که در تاریخ حوزه شکل گرفته، روش آموزشی بسیار خوبی هم هست.
محورهای هفت‌گانه برای تقویت درس خارج
در ایده اول، باید به مباحثی چون حفظ و تقویت قله بودن درس خارج، حفظ سنن اصلی و ساز و کار انتخاب درس و استاد و کمترین تصرف در روش گذشته دقت کرد.
نکته دیگر در ایده اول این است [که] باید از این سرمایه عظیم درس خارج بهره‌برداری کرد و مهندسی کلانی برای آن تعریف نمود، بدون اینکه ساز و کار آن به هم بریزد. بر اساس این ایده، باید محورهایی را برای تقویت درس خارج به اجرا گذاشت.
محور اول: تأسیس ساز و کار برای درس خارج در قلمرو فقه جدید
محور اول این است [که] ساز و کاری برای درس خارج در قلمرو فقه جدید فراهم شود.
یک بُعد حوزه انقلابی این است که۱۰ الی۲۰ درس خارج در قلمرو فقه جدید، در همان منهج استوار اجتهادی در کنار ابواب سنتی بازگشایی شود و به آفاق جدید پرداخته شود.
برای این شق اول، طرحی باید تنظیم شود و اساتید خوب و شاگردانی قوی که بتوانند تقریرنویسی کنند، شناسایی و تربیت شوند؛ اگر این اجرا شود از درون همین تقریرنویسی، شاهد آثار و مقاله و جریان علمی در عرصه فقه جدید و آفاق جدید خواهیم بود.
محور دوم: نگاه جدید غنی‌سازی به درس خارج
محور دوم در درس خارج، نگاه جدید غنی‌سازی داشتن به همان درس و روش کلاسیک و رایج حوزه است. مثلاً اگر استادی تدریس درس خارج بیع می‌کند، انواع بیع جدید را که در دنیا مطرح است بحث کند و همین‌طور سایر موضوع‌های دیگر مانند اجاره.
محور سوم: شناسایی نخبگان
محور سوم در درس خارج، شناسایی نخبگان و تربیت در مسائل مختلف علمی و اخلاقی و تهذیبی از طریق اساتید درس خارج برای تقویت آینده حوزه، به‌خصوص در بحث اجتهاد است. این مسأله فوائدی دارد: یکی این است [که] درس خارج حیات دوباره و جدید پیدا می‌کند.
محور چهارم: درس خارج علومی غیر از فقه و اصول
محور چهارم در درس خارج، تأسیس درس‌های خارج مانند کلام، تفسیر و علوم عقلی غیر از ابواب فقه است و همین مسأله تحول عظیم در حوزه ایجاد خواهد کرد.
محور پنجم: تأسیس شبکه‌سازی درس خارج
محور پنجم در درس خارج، تأسیس شبکه‌سازی درس خارج اساتیدی است که در باب و موضوع معینی به تدریس می‌پردازند. این کار فوائدی دارد؛ باعث می‌شود همه اساتید و شاگردان، در کوتاه‌ترین زمان از نظرهای دیگر اساتید باخبر شوند. این در واقع همان اجتهاد و تتبع تام بر اساس تناسب زمان است.
در گذشته، فراگیری این عمل بسیار سخت بود، زیرا تتبع تام این‌گونه بود [که] کتاب‌هایی که بزرگان برای درس خارج به نگارش درمی‌آوردند، اگر کسی می‌خواست مطالعه کند و همزمان ببیند که دیگر افراد چه می‌گویند این کار مشکل بود.
محور ششم: شکل‌گیری تقریرنویسی
محور ششم، شکل‌گیری تقریرنویسی است که از سنت‌های حوزه است. این کار نیازمند برنامه‌ریزی و برگزار کردن کارگاه آموزشی است. با تقویت و راه‌اندازی تقریرنویسی، پژوهش هم رونق جدی و بیشتری خواهد گرفت و باعث شکوفایی انقلاب علمی بزرگی در عرصه تولید آثار و مقاله در حوزه خواهد شد و افق‌های جدیدی به سوی حوزویان باز می‌کند.
محور هفتم: تقریرنویسی به وسیله شاگردان ممتاز
محور هفتم، تقریرنویسی به وسیله شاگردان ممتاز و برجسته در کلاس درس است که از قدیم بوده، ولی الآن کم شده است. باید این مسأله در حوزه سامان پیدا کند تا شاهد تحول چشم‌گیری در عرصه علمی باشیم.
۲- مدرسه و صف‌محوری
این ایده اول با ۷ محور بود. اما ایده دوم، بحث مدرسه و صف‌محوری است. اگر بتوانیم بسیاری از فعالیت‌هایی که در حال صورت گرفتن است، تبدیل به الگوسازی کنیم، عمل ارزشمندی انجام داده‌ایم. فائده آن این است [که] لطمه به سنت حوزه نمی‌زند و دیگر اینکه فعالیت‌ها از ستاد گرفته می‌شود و به مدرسه علمیه واگذار می‌شود.
باید فعالیت را از ستاد به مدارس علمیه برد و در آنجا برای طلبه سطوح، پرونده اخلاقی و علمی و تربیتی درست کرد. در مدرسه علمیه است که طلبه در ابعاد مختلف رشد می‌کند و به تربیت می‌رسد. کار ستاد، نظارت و سیاست‌گذاری است نه تربیت طلبه
نقش مدارس علمیه پررنگ‌تر شود
اگر می‌خواهیم مدرسه جامعی داشته باشیم، باید شرائطی را رعایت کنیم. یک شرط این است [که] بررسی کنیم طلبه‌ای که می‌خواهد درس سطح را شروع کند آیا بهتر نیست پرونده‌ای در ابعاد مختلف تربیتی، اخلاقی، خانوادگی و امتحان و پایان‌نامه در مدارس علمیه که ظرفیت لازم مانند استاد در ابعاد مختلف اخلاقی، تربیتی، مشاوره‌ای و دیگر موضوع‌ها دارند، داشته باشد.
این عمل، باعث اشراف کامل بر اخلاق، تربیت و دیگر مسائل در ارتباط [با] فلان طلبه خواهد شد. این سخن لزوماً بدان معنا نیست که طلبه حتماً در آن مدرسه علمیه درس بخواند.
۳- تقویت اخلاق و خانواده حوزویان
ایده سوم، اخلاق و خانواده است. حوزه حقیقتاً نیاز به تقویت این مسائل دارد. باید طرح‌هایی برای تقویت درس اخلاق و آسیب‌شناسی اخلاقی ارائه کرد.
در گذشته، حوزه اساتید اخلاق تأثیرگذار و بزرگی مانند مرحوم آیت الله مشکینی‌ها و آیت الله یزدی داشت. الآن هم باید این اوضاع را سامان داد.
درس اخلاق حوزه تقویت شود
باید سعی کرد آسیب‌های خانوادگی و اخلاقی طلاب را شناسایی کرد و با اساتید اخلاق در میان گذاشت و اساتید هم روی این مباحث صحبت کنند تا شاهد تأثیرگذرای بهتر باشیم.
مسوولین حوزه، برای اجرای منویات رهبری و مراجع تلاش کنند
آنچه در حوزه مهم این است که رهبر انقلاب و مراجع تقلید و بزرگان دیگر حوزه، از مدیران حوزه مطالباتی دارند و همه هم وفاق در این مطالبات دارند. این مسأله، رسالت مسوولین حوزه را برای اجرای این مطالبات، بسیار سنگین کرده است.
منبع: خبرگزاری حوزه
