تبیان، دستیار زندگی
روز اول آبان 1356 خبر رحلت مشکوک آیت الله سید مصطفی خمینی فرزند برومند امام خمینی(ره) به سراسر جهان مخابره شد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شهادت آیت الله مصطفی خمینی به روایت همسرش

روز اول آبان 1356 خبر رحلت مشکوک آیت الله سید مصطفی خمینی فرزند برومند امام خمینی(ره) به سراسر جهان مخابره شد.

بخش تاریخ ایران و جهان تبیان
شهادت آیت‌الله مصطفی خمینی به روایت همسرش

بحرانی گریبان سلطنت پهلوی را گرفت

در سال 1356 بحرانی گریبان سلطنت پهلوی را گرفت كه پی آمد های آن پایان عمر رژیم را حتمی كرد. و آن بحرانی بود كه با شهادت آیت الله سید مصطفی خمینی آغاز شد. ایشان در آخرین ساعات روز 30/7/1356در منزل خود در شهر نجف اشرف به شیوه ای نامعلوم به شهادت رسید.
شهید مصطفی خمینی از بدو شروع نهضت اسلامی همراه حضرت امام خمینی بود. ایشان اول بار در سال 1342 و پس از شروع نهضت دستگیر شد و پس از مدتی حبس، به تركیه تبعید شد. پس از تغییر تبعید گاه حضرت امام خمینی ایشان نیز در سال 1344 از تركیه به عراق رفت و در شهر نجف ساكن شد. آیت الله سید مصطفی خمینی حدود 13 سال در حوزه علمیه نجف اشرف به تدریس و تألیف و تربیت طلاب علوم دینی مشغول بود و در كنار فعالیتهای علمی خود با انقلابیون مسلمان مرتبط بود و گاه تدارك آنان از ناحیه ایشان صورت می گرفت. روحیه انقلابی وی، مشوق بسیاری از مبارزان برای فراگیری فنون نظامی و چریكی بود. بیشتر این فعالیتها نمی توانست از نظر جاسوسان رژیم شاه به دور باشد. به همین دلیل اگر هم درگذشت این روحانی مبارز را رویدادی طبیعی بدانیم، شخصیت مبارزاتی او انعكاسی جز شهادت، آن هم به دست رژیم شاه در اذهان مردم متبادر نمی كرد. هر چند خاطرات به جای مانده از آن زمان نیز دلالت بر شهادت ایشان دارد. حجت  الاسلام سید محمود دعایی دربارة آن روز می گوید: «متأسفانه در بیمارستان پزشك كشیك پس از معاینات اولیه تشخیص داد ایشان از دنیا رفته اند. با علائمی كه روی پوست بدن وجود داشت مشخص بود كه مرگ طبیعی نبوده و ناشی از یك مسمومیت است.»

خانم معصومه حائری یزدی، همسر شهید حاج آقا مصطفی

خانم معصومه حائری یزدی، همسر شهید حاج آقا مصطفی نیز در این باره چنین می گوید: «همان شب كه حاج آقا مصطفی این طور شد، قرار بود كه ساعت 12 به منزل ما میهمان بیاید. من سخت مریض بودم. آقای دعایی كه همسایه ما بود برایم دكتر آورد. از طرف دیگر آقا مصطفی شبها مطالعه داشتند. آن شب ایشان گفته بود اگر میهمان آمد، من در را باز می كنم، شما بخوابید. ما دیگر نفهمیدیم كه میهمانان چه موقع آمدند و كی رفتند و چه شد. صبح زود وقتی برای ایشان صبحانه می برند می بینند آقا مصطفی نشسته ولی سرش به پایین خم شده است. فوراً رفتم بالا. دیدم دستهای آقا مصطفی بنفش است و تكه های بنفش را روی سینه اش هم دیدم. آقا مصطفی را بلافاصله به بیمارستان انتقال دادیم. وقتی خواستند از جسد او كالبد شكافی كنند، امام اجازه این كار را نداد و فرمودند عده ای بی گناه دستگیر می شوند و دستگیری اینها دیگر برای ما آقا مصطفی نمی شود. از طرف دولت بعث عراق نیز از اعلام نظر پزشكان جلوگیری شد و نگذاشتند پزشكان نظر خود را اعلام كنند. چون صد در صد مسمومیت بود، حتی پزشكان را تهدید كردند.»
 «مرگ غیرمنتظره آیت الله سید  مصطفی خمینی در حالی كه هیچ گونه بیماری قبلی نداشت با شروع فعالیتهای سیاسی جدید امام در نجف از نظر همه یاران و شاگردان امام نمی توانست بدون ارتباط باشد. دلیل آنان این بود كه حاج آقا مصطفی از شروع نهضت در سال 1341 در كنار امام قرار داشت، دست راست ایشان محسوب می شد و یك چهره انقلابی بود كه با روحانیون، روشنفكران، دانشجویان مسلمان و مبارز داخل و خارج كشور ارتباط داشت. از این رو ساواك با به شهادت رساندن وی كوشید یك مخالف جدی را از سر راه رژیم برداشته و امام را تنها بگذارد.»

برگزاری مجالس ختم توسط علمای طراز اول ایران

«پیكر آیت الله مصطفی خمینی را ساعت 10 صبح از نجف به كربلا بردند و در آب فرات غسل دادند.» و پس از تشییع با شكوهی در ایوان طلای مرقد حضرت امیر(ع) دفن شد. نقل است كه حضرت امام پس از شهادت وی به همسر بزرگوارشان فرمودند: «امانتی خداوند متعال به ما داده بود و اینك از ما گرفت. من صبر می كنم، شما هم صبر كنید و صبرتان هم برای خدا باشد.»

فردای شهادت آیت الله مصطفی خمینی حوزه های علمیه نجف در عراق، و قم و تهران تعطیل شد و علمای طراز اول ایران با برگزاری مجالس ختم، یاد و نام این روحانی مبارز را گرامی داشتند. با نگاه به اسناد به جای مانده از ساواك روشن می شود كه مسوولین این سازمان امنیتی به هیچ  وجه پیش بینی برپایی مجالس ختم و بزرگداشت این شهید را آن هم با حجمی كه در سند های این كتاب آمده، نمی كردند. به همین جهت مدیریت اداره كل سوم (پرویز ثابتی) با صدور دستور العملی به مراكز ساواك در شهر های مختلف از آنان می خواهد كه مراقب برپایی مجالس ختم آیت الله سید مصطفی خمینی باشند و اگر تمجیدی از حضرت امام خمینی(ره) شد از برگزاری مجالس جلوگیری كنند. گستره این مجالس در سراسر كشور به نحوی بود كه می توان گفت فضای سیاسی كشور در این برهه از زمان تحت تأثیر مستقیم این حادثه و بیشترین دلمشغولی نیرو های امنیتی و انتظامی رژیم شاه متوجه این امر بوده است.
ثابتی، كه معمولاً تحلیل های ساواك را از حوادث روز می نوشت در بولتنی با عنوان «وضعیت هدفهای 312» می نویسد: «فوت مصطفی خمینی پسر روح الله خمینی در عراق به علت سكته قلبی در آخرین ساعات تاریخ 30/7/36 [30/7/56] مستمسك جدیدی به دست روحانیون افراطی و هواداران آنها داد تا مجدداً زمینه تحریك متعصبین مذهبی را فراهم نمایند. به مناسبت فوت یاد شده مجالس متعددی در تهران و دیگر شهر های كشور برگزار گردید و روحانیون افراطی فرصتی پیدا كردند تا از متوفی و پدرش تجلیل نمایند. در جریان برگزاری مجالس مذكور تعدادی از وعاظ افراطی مبادرت به عنوان مطالب تحریك آمیز و خلاف مصالح عمومی نمودند و عده ای از متعصبین مذهبی نیز  شعار هایی به نفع خمینی و علی شریعتی دادند. نكته حائز توجه در برگزاری مجالس مذكور تعداد مجالس تشكیل شده و هماهنگی كلام روحانیون وعاظی بود كه در این مجالس سخنرانی می كردند و این نشان می داد كه فعالیتها عموماً در جهت و محور مشخص قرار دارد و متعصبین مذهبی و روحانیون افراطی از كانالهای مختلف با یكدیگر در ارتباط هستند. این هماهنگی و ارتباط در مراسمی كه به مناسبت چهلمین روز درگذشت متوفی در قم و برخی دیگر از شهرهای كشور برپا گردید مجدداً تجلی پیدا كرد ضمن آنكه وسعت تبلیغات گذشته را نیز به همراه داشت. در مراسمی كه به مناسبت چهلمین روز فوت یاد شده در شهر قم برگزار گردید، عده كثیری از طبقات مختلف مردم شهر قم و عده ای از دانشجویان متعصب مذهبی مراكز عالی آموزشی شركت داشتند كه بعد از پایان این مراسم تظاهراتی از طرف عده ای از شركت كنندگان در مجلس مذكور و خیابانهای شهر قم انجام گرفت و شیشه های شعب بانكها در این شهر توسط اخلالگران شكسته شد. اخلالگران حتی قصد اشغال مدرسه فیضیه را كه بعد از تظاهرات اخلالگرانه طلاب علوم دینی در سال 2534 [1354] تعطیل شده بود داشتند كه با مقاومت مأمورین انتظامی مواجه و متفرق گردیده اند. در این مجلس قطعنامه ای در 13 ماده نیز قرائت و طی آن بازگشت خمینی به ایران درخواست شده بود.»
این تحلیل، هر چند از دیدگاهی امنیتی نگاشته شده است، امّا از آن جهت كه شهادت آیت الله سید مصطفی خمینی از عوامل عمده شتابزای نهضت اسلامی ایران بوده است با دیگر تحلیلها و تفسیر ها مشابه است. مصاحبه گر جریده لوموند كه گفت و گویش با حضرت امام خمینی انعكاس وسیعی در سال 1356 در جهان داشت، قبل از آغاز مصاحبه اش در مقدمه ای می نویسد: «وی [امام خمینی] از سال 1965 به بعد یعنی پس از طی یك دوران تبعید در تركیه، در نجف بسر می برد و مرگ (یا قتل) پسرش دلیلی برای شورشهای متوالی شده است كه هر چهل روز یك بار ایران را به لرزه در می آورد.»


منبع: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی