محاسبه ی خمس توسط خود مکلّف

در این مطلب برخی از احکام خمس مطرح و به برخی سوالات در باب خمس پاسخ داده می شود.

بخش احکام اسلامی تبیان

- آیا انسان می تواند خودش خمس مالش را حساب نموده و سپس آنچه را بر او واجب است به وکلای جنابعالی بپردازد؟
جواب: اشکال ندارد.

پرداخت خمس زمین از درآمد غیرمخمّس:

- فردی ملکی (خانه یا زمین) دارد که خمس به آن تعلّق گرفته است، آیا می تواند خمس آن را از درآمد سال بپردازد؟ یا اینکه واجب است اوّل خمس سود را بدهد و سپس خمس ملک را از سود مخمّس پرداخت کند؟
جواب: اگر بخواهد خمس آن را از درآمد سال بپردازد، واجب است که خمس آن را هم بپردازد.

جبران کمبود بعضی از اموال یا زیادی اموال دیگر:

- سال قبل اقدام به محاسبه ی اموالم و تعیین سال خمسی برای خودم نمودم، در آن زمان نود و هشت رأس گوسفند که خمس آن ها داده شده بود و همچنین مقداری پول نقد و یک موتور سیکلت داشتم. گوسفندان من بر اثر فروش تدریجی آنها کم شده، ولی پول نقدم زیاد شده است. در حال حاضر شصت رأس گوسفند و مقداری پول نقد دارم، آیا پرداخت خمس این پول بر من واجب است یا اینکه فقط باید خمس مقدار زیادی آن را بدهم؟
جواب: اگر مجموع قیمت گوسفندهای موجود با اموال نقدی که دارید، بیشتر از مجموع قیمت نود و هشت رأس گوسفند یا پول نقدی باشد که قبلاً خمس آن را پرداخت کرده اید، مقدار زائد خمس دارد.

خرید مایحتاج خانه با پول مخمّس:

- اگر فردی با دریافت هر درآمدی، خمس آن را بپردازد آیا اگر با آن پول وسایل زندگی مانند خوراک و پوشاک و کتاب و ... تهیّه کند، در صورتی که از سال بگذرد به آنها خمس تعلّق می گیرد یا خیر؟
جواب: خمس تعلّق نمی گیرد.

سهام سقوط کرده در بورس:

- من دو سال پیش وامی به مبلغ پنج میلیون تومان گرفتم و با آن سهام خریدم ولی پس از خرید، ارزش سهام کاهش یافت و حدود سه میلیون تومان گشت و اقساط وام هم تمام شد، حالا سوال این است که من باید خمس پنج میلیون را بدهم یا سه میلیون؟
جواب: خمس سه میلیون کفایت می کند.

مقایسه ی موجودی های هر سال با سال بعد برای پرداخت خمس:

- روش محاسبه ی خمس اینجانب تاکنون به صورت زیر بوده است: ابتدای سال خمسی را اولین درآمد مشخّص نمودم، سپس هر سال آنچه موجودی ریالی و خوراکی و ... مصرف نشده بود محاسبه و یا موجودی سال گذشته مقایسه می نمودم و آنچه اضافه شده بود خمس آن را پرداخت می نموده ام، آیا این روش صحیح بوده است یا نه؟
جواب: روش مذکور در صورتی که موجودیهای گذشته نمانده و مصرف شده باشد، صحیح نیست و باید تمام موجودی بدون کسر چیزی محاسبه شود.

پرداخت خمس زمین از خود زمین

- برای پرداخت خمس نمی خواهم منتظر بمانم که ملک به فروش برود الآن یک قست از ملک را می خواهم خمس بدهم در زمان فروش ملک، قیمت افزایش یافته، ملک واگذار شده بابت خمس را به چه نرخی حساب کنم؟
جواب: می توانید خود زمین را با اجازه ی نماینده ی مرجع به قیمتی که فعلاً می خریند بابت خمس حساب کنید.

چک صادر شده در روز سال خمسی:

- اگر شخص چکی صادر کند که موعد آن همان روز سال خمسی است، باید مبلغ چک را در محاسبه ی میزان خمس کدام سال وارد نماید؟
جواب: اگر بابت بدهی موونه ی همان سال درآمد باشد، می تواند استثنا کند.

محاسبه ی خمس میّت

- اگر شخصی در اثناء سال خمسی از دنیا برود تخمیس ربح بین سال با وجود داشتن صغار واجب است یا نه؟
جواب: همان موقع مرگ، آخر سال او محسوب می شود و باید خمس درآمد آن سال پرداخت شود.

طریقه ی محاسبه ی خمس کالاهای مغازه:

- خواهشمندیم آسان ترین راه ممکن  برای پرداخت خمس توسّط صاحب مغازه را بیان فرمایید.
جواب: هر چه کالا و پول نقد دارد، در سر سال خمسی حساب کرده و قیمت گذاری می کند و سپس مجموعه ی آن را با سرمایه ی اصلی می سنجد، اگر چیزی اضافه بر سرمایه موجود باشد، سود محسوب می شود و به آن خمس تعلّق می گیرد.
- تعیین قیمت کالاهای موجود در مغازه، هنگام حساب سال خمسی، مشکل است، چگونه باید آن را حساب کرد؟
جواب: تعیین قیمت اجناس موجود در مغازه به هر صورت ممکن هر چند با تخمین، برای محاسبه ی درآمد سال که باید خمس آن پرداخت شود، واجب است.

- من صاحب مغازه ای هستم که هر سال پول نقد و جنس های خود را محاسبه می کنم و چون بعضی از کالاها تا آخر سال خمسی فروخته نمی شود، آیا پرداخت خمس آن در آخر سال و قبل از فروش واجب است یا اینکه باید بعد از فروش، خمس آنها پرداخت شود؟ اگر خمس کالا را بدهم و سپس آن را بفروشم، چگونه باید در سال آینده محاسبه کنم؟ و اگر آن را به فروش نرسانم و قیمت آن تغییر کند، چه حکمی دارد؟
جواب: کالایی که تا سر سال فروخته نشده و مشتری برای خرید آن پیدا نشده است، در حال حاضر پرداخت خمس افزایش قیمت آن واجب نیست بلکه سود حاصل از فروش آن در آینده از سود سال فروش محسوب می شود، ولی کالایی که افزایش قیمت پیدا کرده و کسی هست که در طول سال آن را بخرد، ولی شما برای اینکه سود بیشتری ببرید، آن را تا پایان سال نفروخته اید، باید با رسیدن سال خمسی، خمس افزایش قیمت آن را بپردازید و در این صورت آن کالا به قیمتی که در سر سال خمسی ارزیابی شده و خمس افزایش قیمت آن پرداخت شده، در سال آینده استثنا می شود.
- کاسبی هستم که نزدیک یک سال و سه ماه هست که کسبم را شروع کرده ام، چندین سوال پیرامون مساله ی خمس داشتم:
1- آیا به جنسی که یک سال است خریداری نموده و در انبار مانده و فروش نرفته است و به قولی بنجل شده و باید حتّی زیر قیمت خرید رد شود و در واقع ضرر کاسب محسوب می شود هم خمس تعلّق می گیرد؟
2- آیا اگر امروز جنسی را خریداری نموده و فردا سال خمسی من باشد به این جنس خمس تعلّق می گیرد یا باید یک سال بگذرد؟
3- اگر جنس به صورت چکی مثلاً پول آن برای شش ماه دیگر باشد چطور؟ در واقع سرمایه از آن کس دیگری باشد؟
4- اگر خمس اصل سرمایه را داده باشم مثلاً اصل سرمایه 10 میلیون باشد و پول آن یا هدیه باشد یا خمس آن را پرداخت کرده باشم و در گردش باشد باز هم به اجناسی که سر سال خمسی باقی می ماند، خمس تعلّق می گیرد؟
جواب: 1- اگر از درآمد کسب خریداری شده باشد، سر سال خمسی به قیمتی که امکان فروش دارد، خمس دارد.
2- اگر از درآمد کسب خریداری شده، سر سال خمسی باید خمس آن را بپردازید.
3- اگر تمام پول آن تا سر سال خمسی پرداخت نشده باشد، خمس ندارد و گرنه به مقداری که پرداخت شده است. خمس دارد.
4- در فرض سوال تا حد 10 میلیون خمس به آن تعلّق نمی گیرد.
استثنای مالی که متعلّق خمس نیست از سرمایه ی مخلوط با آن
- اگر مالی که خمس ندارد مانند جایزه و مانند آن، با سرمایه مخلوط شود، آیا در پایان سال خمسی، جایز است که آن را از سرمایه استثنا کرد و سپس خمس بقیه اموال را پرداخت؟
جواب: استثنای آن اشکال ندارد.

منبع: کتاب احکام خمس،مطابق با فتاوای رهبری