بررسی آلودگی هوای تهران بر میزان تخریب DNA گیاهان مختلف – جلسه اول

اهداف جلسه:

1- آلودگی چیست؟
2- منابع آلودگی هوا
3- عوامل تاثیر گذار در روند آلودگی هوا
4- در مقابل آلودگى هوا چه باید كرد؟

1-1) آلودگی چیست؟

آلودگى هوا به معناى مخلوط شدن هوا با گازها،قطرات و ذراتى است كه كیفیت هوا را كاهش مى‌دهند. در شهرها، ماشین‌ها و اتوبوس‌ها، هواپیماها و نیز صنایع و ساختمان‌سازى ممكن است باعث آلودگى هوا شوند. در خارج از شهرها غبار حاصل از شخم زدن زمین به وسیله تراكتورها، ماشین‌ها و كامیون‌هایى كه در جاده‌هاى شنى یا خاكى مى‌رانند، ریزش كوه و دود حاصل از آتش سوزى بیشه‌ها و مزارع باعث آلودگی‌هوا می‌شود.
یك عامل مهم دیگر آلودگى هوا در اغلب شهرهاى بزرگ گاز ازن در سطح زمین است. ازن در سطح زمین هنگامی تشکیل می‌شود كه گازهاى آلاینده حاصل از اتومبیل‌ها  و سایر وسایلى كه سوخت مصرف مى‌‌کنند با نور خورشید واكنش مى‌کند؛ در نتیجه گاز ازنی به وجود می‌‌‌‌آید كه براى انسان سمى است.

این گاز ازن در شرایط  ساكن بودن هوا، درخشندگى نور خورشید و آب‌وهوای گرم بیشتر به وجود می‌‌آید. این ازن در سطح زمین را نباید با "ازن خوب" كه كیلومترها بالاتر در قسمت فوقانى جو  زمین قرار دارد و اشعه ماوراء بنفش مضر خورشید را جذب می‌کند اشتباه گرفت. 
اگزوز اتومبیل در شهرها آلاینده‌های متعددى را از خود خارج مى‌کند از جمله مونوکسیدکربن، دی اكسید نیتروژن، دى‌اکسید گوگرد، ذرات معلق از جمله ذرات كوچكتر ١٠ میكرومتر،بنزن، فرمالوئید، هیدروكربن‌های چندحلقه‌ای.

2-1) منابع آلودگی هوا

الف- منابع طبیعی : 
منابع طبیعی آلودگی هوا از قبیل طوفان های گرد و غبار، آتش‌سوزی جنگل ها، آتشفشان ها ، گرده گیاهان و نشت گاز طبیعی می‌باشد و آلودگی ناشی از آن ها یك پدیده دائمی است كه به علت گردش فرآیندهای طبیعی مقدارش كمابیش در سطح زمین ثابت است. مقدار آلودگی طبیعی در مقایسه با آلودگی مصنوعی خیلی بیشتر و قابل توجه می‌باشد. اما در طبیعت چندین مكانیسم خودپالایی وجود دارد كه سطح زمین را برای حیات موجودات مناسب و قابل تحمل می‌سازد. نقش انسان در كنترل آلودگی ناشی از منابع طبیعی خیلی كم است. اما انسان بوسیله بر هم زدن تعادل اكولوژیكی و طبیعی ناشی از آلودگی مصنوعی می‌تواند وضع را بدتر نماید و به آلودگی طبیعی بیافزاید. 

ب- منابع مصنوعی 
آلودگی خانگی : 
آلودگی خانگی در اثر فعالیت های خانگی یا نظافت منازل یا استفاده از حشره‌كش ها جهت نظافت و نگهداری منازل ایجاد می‌شود. اگرچه مقدار این آلودگی در مقایسه با منابع دیگر زیاد نیست اما همین مقدار به تغییر كیفیت محیط شهری كمك می‌كند. روش های صحیح نگهداری منازل به كاهش آلودگی كمك خواهد نمود. 
  
‌ آلودگی صنعتی: 
آلودگی ناشی از صنایع منبع اصلی آلودگی است كه در اثر فعالیت های مصنوعی ایجاد می‌شود. در میان صنایع نیروگاه های حرارتی، كارخانه‌های تولید مواد شیمیایی، سیمان سازی، كاغذسازی، نساجی، دباغی و غیره منابع اصلی آلودگی هوا هستند. به كارگیری روش های مناسب كنترل آلودگی در كاهش آلودگی منابع كمك خواهد كرد. 
  
آلودگی ترافیك (حمل و نقل): 
آلودگی ناشی از حمل و نقل بعلت شهرسازی بی‌رویه و سریع به اندازه آلودگی صنعتی مهم و از اهمیت برخوردار می‌باشد. آلودگی ناشی از حمل و نقل و وسایل نقلیه به شكل گازهای خروجی از اگزوز، ذرات معلق، صدا و غیره می‌باشد. این آلودگی با اتخاذ روشهای برنامه‌ریزی كشوری، منطقه‌ای و شهری و استفاده از اتومبیل ها و سوخت‌های مناسب همراه با اعمال تكنولوژی كنترل آلودگی به حداقل می‌رسد. 

اما EPA منابع عمده آلودگی هوا را به صورت زیر طبقه‌بندی كرده است: 
الف) حمل و نقل مانند: كشتی‌ها، هواپیماها، قطارها و اتومبیل ها 
ب) احتراق سوخت از منابع ثابت مانند نیروگاه های برق و غیره 
ج) فرآیندهای صنعتی مانند: كارخانه‌های فولادسازی، نساجی و كاغذسازی 
د) دفع مواد زائد جامد مثل: سوزاندن زباله درفضای باز، دفن بهداشتی زباله و سوزاندن زباله با دستگاه زباله‌سوزی 
ی) فرآیندهای متفرقه نظیر فعالیت های خانگی مانند، كاربرد حشره‌كش ها و تمیز كردن حشره كش 

3-1) عوامل تاثیرگذار بر آلودگی هوا

خصوصیات هواشناسی
پارامترهای جوی مانند اندازه و جهت باد، میزان‎های افت اتمسفری، رطوبت نسبی و غیره ، آلودگی هوا را تحت تأثیر قرار خواهد داد. باد با حركت افقی آلاینده را حمل و جابجا خواهد نمود. غلظت آلاینده‌ها در سطح زمین اساساً به اندازه و جهت باد و میزان افت بستگی دارد. تغییر درجه حرارت هوا با افزایش ارتفاع سبب حركت نسبتاً سریع آلاینده‌ها می‌گردد.

شكل توپوگرافی
ناهمواری موجود در زمین و موانعی مانند كوه‌ها و غیره بر نحوه انتشار آلاینده‌ها اثر می‌‌گذارد. بسته به شرایط محلی و مكانی، توپوگرافی ممكن است در نحوه انتشار آلاینده ها نقش مثبت و یا منفی داشته باشد.

خصوصیات آلاینده‌ها
اهمیت مسائل مربوط به آلودگی هوا به نوع و اندازه آلاینده و جامد یا مایع یا گاز بودن آن بستگی دارد. هم چنین به انرژی، صدا،گرما، رادیو اكتیویته یا تركیبی از این عوامل بستگی دارد. واكنش بین آلاینده‌ها در اتمسفر بسته به خصوصیات آلاینده‌ها ممكن است، مقدار آلاینده در اتمسفر را افزایش یا كاهش دهد.

روش انتشار آلاینده‌ها
چگونگی ورود آلاینده‌ها و هم چنین سرعت انتشار آلاینده‌ها به اتمسفر بر آلودگی هوا تأثیر دارد. آلاینده‌ها ممكن است به طور متناوب یا پیوسته یا دوره‌ای، از یك منبع یا از چندین منبع یا از منابع نقطه‌ای و غیر نقطه‌ای منتشر شوند. هم چنین پراكندگی آلاینده‌ها به طریقه ورود آن ها به اتمسفر بستگی دارد.

4-1) در مقابل آلودگی هوا چه باید کرد؟

به گزارش هاى روزانه سازمان هاى كنترل ‌کننده كیفیت هوا توجه كنید. در تهران مى توانید به وب‌سایت شركت كنترل كیفیت هوا www.aqcc.org مراجعه كنید و وضع آلودگى هوا را به تفكیك مناطق مختلف شهر ببینید. 
براى سنجش كیفیت هوا از معیارى به نام "ضریب كیفیت هوا  (AQI)استفاده می‌شود كه بر حسب شدت آلودگى از صفر تا ٥٠٠  درجه‌بندی می شود. این شاخص عمدتا میزان ازن در سطح زمین و ذرات معلق ( یه جز شمار گرده‌‌های گیاهی) را می‌سنجد، اما ممکن است اندازه دی‌اکسید گوگرد و دی‌اکسید نیتروژن هم در آن لحاظ شود.
این شاخص به علت حساسیت بیشتر امروزه جایگزین یک شاخص قدیمی‌تر یعنی ضریب استاندارد آلودگی (PSI) شده است.

 AQI  بالاتر از ١٠٠ نشان دهنده هواى ناسالم است. در صورتى كه در منطقه زندگیتان AQI از ١٠٠ بالاتر رفت  به خصوص اگر هوا آفتابى باشد یا به علائمى مثل سنگینى قفسه سینه، سوزش چشم یا سرفه دچار شدید خودتان را از هواى آلوده دور نگه دارید و اقدامات زیر را انجام دهید:
• حتى المقدور در طول روزهایى كه میزان آلودگى هوا بالاست در خانه بمانید. میزان بسیارى از آلاینده هوا در داخل خانه كمتر از خارج خانه است. 
• اگر مجبورید از خانه خارج شوید، كارهاى خود را صبح زود انجام دهید یا آن ها را به پس از غروب آفتاب موكول كنید. این مسئله به به خصوص از لحاظ اجتناب از ازن تولید شده در نتیجه تابش نور خورشید در هواى آلوده شهرهاى بزرگ اهمیت دارد. 
• در شرایط آلودگى هوا از ورزش یا فعالیت جسمى شدید در خارج خانه اجتناب كنید؛ هرچه سریع تر تنفس كنید این هواى آلوده بیشترى را وارد ریه‌هاى خود مى‌كنید.این اقدامات معمولاً در كودكان و بزرگسالان سالم جلوى ایجاد علائم را خواهد گرفت. اما اگر در نزدیكى یك منبع آلوده كننده مشخص زندگى مى‌كنید یا بیمارى مزمن قلبى  یا ریوى دارید با دكتر  خودتان مشورت کنید.

مطالب مرتبط:

بررسی آلودگی هوای تهران بر میزان تخریب DNA گیاهان مختلف – جلسه اول
بررسی آلودگی هوای تهران بر میزان تخریب DNA گیاهان مختلف – جلسه دوم
بررسی آلودگی هوای تهران بر میزان تخریب DNA گیاهان مختلف – جلسه سوم
بررسی آلودگی هوای تهران بر میزان تخریب DNA گیاهان مختلف – جلسه چهارم
بررسی آلودگی هوای تهران بر میزان تخریب DNA گیاهان مختلف – جلسه پنجم

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان
تهیه و تنظیم: اعظم اژدری