تبیان، دستیار زندگی
به عقیده کارشناسان، گردشگری امروز در دنیا علاوه بر اینکه کارکرد تفریحی دارد به عنوان بستری برای معرفی پتانسیل های فرهنگی و تاریخی مناطق مختلف شناخته می شود و حتی فرهنگ های منزوی شده را از ورطه فراموشی نجات می دهد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تهدید خرده فرهنگ ها با هنجارشکنی

به عقیده کارشناسان، گردشگری امروز در دنیا علاوه بر اینکه کارکرد تفریحی دارد به عنوان بستری برای معرفی پتانسیل های فرهنگی و تاریخی مناطق مختلف شناخته می شود و حتی فرهنگ های منزوی شده را از ورطه فراموشی نجات می دهد.

بخش گردشگری تبیان
اردبیل

در واقع گردشگری می تواند قابلیت هایی را از یک منطقه به سراسر جهان معرفی کند که کم نظیر و یا بی نظیر است و به پاس همین قابلیت مناطق محروم را به توسعه رسانده و زمینه عمران و آبادانی را فراهم می کند.

استان اردبیل به پاس تنوع زیستی که برآمده از تنوع اقلیمی است و سابقه باستانی هفت هزارساله نمونه های متعددی از قابلیت های پنهان و پیدای فرهنگی را در خود جای داده است به طوریکه در هر یک از شهرستان های ۱۰ گانه این استان آداب و رسوم منحصربه فرد، تنوع زبان و گویش، تنوع پوشش، تنوع در خوراک و غذا و در عادات زندگی مشاهده می شود.

بررسی ها نشان می دهد در زنجیره تعامل فرهنگی اردبیل به واسطه گردشگری نه تنها هنوز خط مشخص و مسیر یکدستی به وجود نیامده بلکه در برخی مواقع غفلت ها موجب شده، فرهنگ و یا حتی ضد فرهنگ گردشگر به فرهنگ بومی محلی چیره شود؛ به طوریکه به تعبیر کارشناسان تداوم این غفلت ها موجب می شود به مرور زمان برخی خرده فرهنگ ها در آمد و رفت گردشگران هضم شده و از دست برود.

وقتی زبان بومی در یک لحظه فراموش می شود

گفته می شود استان اردبیل سالانه پذیرای هفت تا هشت میلیون مسافر است. هر چند این ارقام از زبان مسئولان به صورت متغیر به گوش می رسد اما در مجموع رقم گردشگرانی که اردبیل را به عنوان مقصد خود انتخاب می کنند طی سال های اخیر رو به افزایش بوده است.

به ویژه در برخی شهرها از جمله مرکز استان، شهر سرعین و مشگین شهر با افزایش آمار مسافران مواجه هستیم.

این تفاوت های فرهنگی و اجتماعی است که محور گردشگری را تشکیل داده و برای گردشگران جذابیت داردیک جامعه شناس اردبیلی در گفت وگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: این تفاوت های فرهنگی و اجتماعی است که محور گردشگری را تشکیل داده و برای گردشگران جذابیت دارد.

داور عبداللهی معتقد است زبان فرهنگی شامل موسیقی و آداب و رسوم، فولکلور، عادات غذایی، سنت ها و شعائر دینی و قومی  و ...  تنها ابزار ارتباطی است که به ترجمان خاصی نیاز ندارد و هر گردشگری متناسب با حال و هوای روحی و روانی خود می تواند پیام ها و معانی مورد دلخواه خود را دریافت کند.

وی افزود: بر همین اساس گردشگری فرصت و پتانسیلی را خلق می کند که می توان از طریق و به واسطه آنها فرهنگ های در انزوا و در آستانه فراموشی را به جهان معرفی یا به بازسازی آن کمک کرد.

این اظهارات در حالی است که در شهرهایی که ذکر آن رفت خط ارتباطی تبادل فرهنگی هنوز کامل نشده است.

گردشگری که برای غذای سنتی و بومی محلی، رستوران مناسب پیدا نمی کند، گردشگری که سالن دائمی اجرای موسیقی سنتی را ندارد و گردشگری که شاهد اجرای آداب و رسوم خاصی نیست نمی تواند با فرهنگ بومی محلی آشنا شود.

یکی از گردشگران تابستانی اردبیل در گفت وگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سؤال که با کدام یک از ابعاد فرهنگی اردبیل آشنا شده است، تصریح کرد: اردبیلی ها خیلی زود زبان خود را فراموش می کنند و به زبان فارسی صحبت می کنند.

نسترن رحمانی افزود: به غیر از چند بنای تاریخی، موردی که بتوان با آداب رسوم این منطقه آشنا شد در سفر دو روزه مشاهده نکردم.

گردشگرانی که به آزادی عمل می رسند

ضعف تعاملات فرهنگی موجب می شود در برخی مواقع گردشگر سفر کرده به اردبیل فضای فراخ و بی دغدغه ای برای عرض اندام فرهنگی پیدا کند. به طوریکه در سال های اخیر افزایش پارتی های شبانه گردشگران غیربومی، افزایش مزاحمت های خیابانی و پوشش های نامتعارف مشاهده شده است که استمرار این فرآیند موجب رسوخ این ناهنجاری ها در فرهنگ بومی خواهد شد.

هر چند به تعبیر مسئولان مقاومت هایی برای حفظ فرهنگ بومی مشاهده می شود اما نمی توان آزادی عمل گردشگر را زمانی که میزبان در معرفی غنای فرهنگی خود ناتوان عمل کرده نادیده انگاشتهر چند به تعبیر مسئولان مقاومت هایی برای حفظ فرهنگ بومی مشاهده می شود اما نمی توان آزادی عمل گردشگر را زمانی که میزبان در معرفی غنای فرهنگی خود ناتوان عمل کرده نادیده انگاشت.

شهردار سرعین اما در این زمینه نظر دیگری داشته و به خبرنگار مهر گفت: علی رغم حضور گردشگر با فرهنگ های مختلف در این شهر، سرعین سنت های خود را حفظ کرده و به عنوان مثال هیچ کدام از خانم های اهل این شهر بدون چادر از خانه بیرون نمی روند.

رضا زنده دل تصریح کرد: ما هر چند سالانه بیشترین میزان گردشگر اردبیل را پذیرا هستیم اما تمامی آیین ها و رسوم خود را حفظ کردیم.

وی در خصوص پارتی های شبانه افزود: البته مجالسی از این دست در منازل مسکونی برگزار می شود و ما سه هزار واحد مسکونی داریم که باید تأکید کنم این مجالس توسط اهالی سرعین برگزار نمی شود و در هیچ هتل و مرکز اقامتی مجوز دار نیز برگزار نشده است.

این اظهارات در وضعیتی است که نادیده گرفته شدن خرده فرهنگ های بومی و محلی از سوی گردشگران این روزها به یکی از معضلات اجتماعی و فرهنگی استان و سرعین تبدیل شده است.

گردشگری که از دوست و اقوام و محیط زندگی خود فاصله گرفته زمانی که فرصت لازم برای آزادی عمل پیدا می کند، تفریحات خود را به سمت و سویی می برد که گاهی در تعارض با ارزش های فرهنگی و حتی عقیدتی و دینی یک منطقه است.

نگاه مسئولان نیازمند تغییر است

مدرس ایران گردی و جهانگردی در دانشگاه های اردبیل معتقد است امروز در گفتمان جهانی سازی تصور میرایی فرهنگ ها و اجتماعات بومی تقریباً به یک ایده منسوخ تبدیل شده و در فرایند این تقابل و مواجهه، جامعه و فرهنگی برنده خواهد بود که در بهره گیری از ظرفیت های مختلف در معرفی فرهنگ و داشته های فرهنگی خود موفق و سنجیده تر عمل کند.

عبداللهی تأکید کرد: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به عنوان متولی اصلی این امر نقش مهمی را بر عهده دارد؛ نقشی که بیشتر رنگ و بوی فرهنگی دارد تا اقتصادی؛ از این رو نمی تواند حضور یک توریست یا گردشگر را یک رویداد صرفاً اجتماعی یا فرهنگی تلقی کند بلکه باید آن را یک اتفاق اقتصادی و حتی تبلیغی دانست.

وی افزود: برای اینکه بتوان از این کارکرد به شکل مطلوب استفاده کرد لازم است نسبت به تربیت نیروی انسانی متخصص در این صنعت، بهبود فرهنگ تعامل با گردشگران در مناطق مختلف استان، مدیریت متمرکز فعالیت های گردشگری، سامان دهی ناوگان حمل ونقل گردشگران، استانداردسازی خدمات ارائه شده در مراکز مختلف به گردشگران و همچنین نظارت جدی بر این خدمات و ارتقای شاخص های بهداشتی مراکز و اقامتگاه های گردشگران را مورد توجه قرار دارد.

اما در وضعیتی که جامعه شناسان به بهبود زیرساخت ها تأکید دارند، به نظر می رسد در وهله نخست نگاه مدیران به مقوله گردشگری نیازمند تغییر است چرا که مدت بسیار کوتاهی است که گردشگری در اردبیل به عنوان یک مقوله فرهنگی دیده می شود.

فرماندار مشگین شهر در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: اینکه گردشگر بتواند در فرهنگ بومی محلی یک منطقه تأثیر مثبت یا منفی ایجاد کند، بستگی به نوع نگاه به این مقوله دارد.

ابراهیم امامی تصریح کرد: گردشگری توجه به زندگی های بومی- محلی است و در واقع گردشگر علاقه مند است که فرهنگ های بومی محلی از جمله گویش و پوشاک و غذا را بشناسد.

وی افزود: در این راستا در شهرستان تمهیداتی پیش بینی کردیم و در واقع گردشگری را به عنوان عنصر تبادل فرهنگی نهادینه می کنیم.

به گفته فرماندار مشگین شهر اگر میزبان در این تبادل فرهنگی قوی تر عمل کند، گردشگر نمی تواند تأثیر منفی بر روی فرهنگ های بومی محلی بگذارد.

جشنواره هایی که در حد یک روز فرهنگ سازی می کنند

بخشی از تبادلات فرهنگی طی سال های اخیر در قالب جشنواره ها تعریف شده است. جشنواره هایی که همواره در کیفیت و وسعت اجرا محل سؤال بوده و به دلیل اینکه در برخی مواقع صرفاً با هدف ادای تکلیف اجرا شده است نتوانسته تأثیرگذار باشد.

از آن جمله جشنواره کوچ عشایر و جشنواره زمستانی سرعین است که هر دو در سطح ملی برگزار می شود و انتظار می رود تأثیرات ماندگار خلق کند.

رضا زنده دل جشنواره که تخصیص اعتبار آن رقم به مراتب نازل تر از پیش بینی شده است و با اصرار برگزار می شود نمی تواند کیفیت کافی داشته باشدشهردار سرعین در این زمینه معتقد است برگزاری جشنواره ها در معرفی فرهنگ های بومی محلی مؤثر است و به همین منظور تاکنون سه دوره جشنواره زمستانی سرعین برگزار شده و دوره چهارم نیز در زمستان امسال برگزار می شود.

با این وجود باید سؤال کرد به غیر از آش دوغ و چند غذای محلی کدام المان های فرهنگی در جشنواره زمستانی سرعین معرفی می شود؟

از سویی جشنواره کوچ عشایر نیز به تعبیر شرکت کنندگان هر چند می تواند در معرفی زندگی عشایر مؤثر باشد، اما در طول سال های برگزاری چند گردشگر را علاقه مند به ملاقات فرهنگ های بومی محلی عشایر ساخته است؟

پاسخ به این سؤالات نشان می دهد نظر کارشناسان تأمین نشده است. مدیرکل میراث فرهنگی استان اردبیل گفت: برای برگزاری غنی جشنواره ها باید اعتبارات مناسب به دست ما برسد.

کریم حاجی زاده در گفت وگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: جشنواره ای که تخصیص اعتبار آن رقمی به مراتب نازل تر از مبلغ پیش بینی شده است و با اصرار برگزار می شود نمی تواند کیفیت کافی داشته باشد.

وی با بیان اینکه اردبیل در حوزه گردشگری لوکس زیرساخت های لازم را ندارد، ادامه داد: امروز رونق گردشگری ما تنها از مسیر اکو کمپ ها و گردشگری روستایی و عشایر امکان پذیر خواهد بود.

مدیرکل میراث فرهنگی استان معتقد است اگر با تجمیع امکانات بتوان تصویر مطلوبی از خرده فرهنگ های بومی محلی داد، می توانیم به توسعه گردشگری اقدام کنیم.

صدمات زیست محیطی حضور گردشگران

تأکیدات برای معرفی خرده فرهنگ ها تنها بخشی از تبادلات فرهنگی و اجتماعی را شامل می شود. در سال های اخیر به دلیل اینکه محیط زیست مقوله سرمایه ای در اردبیل محسوب نشده صدمات زیست محیطی حضور گردشگران قابل توجه بوده و دیده شده یک تفریح یک ساعته منجر به آتش سوزی و از بین رفتن مراتع و مزارع نیز شده است.

به گفته محمودرضا یعقوبی مدیرعامل آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اردبیل در فصل تابستان که اوج سفر گردشگران به اردبیل است آمار اتفاقات آتش سوزی نیز افزایش می یابد.

در عین حال فرماندار مشگین شهر گفته است: حجم بالای گردشگر در حوزه محیط زیست نگرانی به وجود می آورد؛ به طوریکه حفاظت از مراتع و منابع و زمین ها ضروری است.

امامی افزود: برای رفع این مشکل البته تشکل های مردم نهادی فعال شده اند که می توانند برای جمع آوری زباله مردم را تشویق کنند اما لازم است برنامه های غنی تری برای حفاظت از محیط زیست استان در سفر گردشگران اجرا شود.

تلاش خبرنگار مهر برای دریافت نظرات مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان اردبیل در این خصوص بی نتیجه ماند اما امروز اغلب شهروندان از اینکه گردشگران به آلودگی فضاهای سبز و خیابان ها دامن می زنند ابراز گله مندی می کنند.

یکی از شهروندان اردبیلی به خبرنگار مهر گفت: درست است که در برخی مواقع خود شهروندان رعایت نمی کنند و زباله در محیط رها می کنند اما مسافرانی که چادر می زنند محیط پارک ها را تخریب می کنند.

این اظهارات زمانی اهمیت ویژه دارد که به تعبیر مدیرکل میراث فرهنگی استان اغلب مسافران این استان با چادر مسافرتی، سفر می کنند و در مراکز اقامتی اسکان ندارند.

در آموزش عمومی ضعف داریم

جامعه شناس اردبیلی معتقد است بی تردید گردشگری یک معامله است و گردشگران به دنبال این هستند در ازای تحمل سختی مسافت و پرداخت هزینه، لحظات شیرین و پرهیجانی را تجربه کنند.

وی افزود: تلاش برای معرفی جاذبه های فرهنگی برای هر تیپ خاص از گردشگران از جمله اقداماتی است که مراکز مرتبط با گردشگری و تورلیدرها باید مدنظر داشته باشند و علاوه بر این بازسازی مناطق گردشگری و تهیه بروشورهای مختلف به زبان های مختلف ضروری به نظر می رسد.

مهم تر از داشتن جاذبه فرهنگی مدیریت آن است و  مطمئناً بدون داشتن برنامه و دورنمای دقیق گردشگری نمی توان به نتیجه رسیدمدرس ایران گردی و جهانگردی در دانشگاه های اردبیل متذکر شد: در عین حال برگزاری انواع جشنواره ها و بازی ها و مسابقات غذایی به همراه موسیقی محلی موضوعی است که نمی توان در گردشگری فرهنگی آنها را نادیده گرفت.

عبداللهی تأکید کرد: مهم تر از داشتن جاذبه فرهنگی مدیریت آن است و  مطمئناً بدون داشتن برنامه و دورنمای دقیق گردشگری نمی توان به نتیجه رسید.

وی با تأکید به ضرورت تشکیل اتاق فکری از متخصصان فرهنگی برای پایش مشکلات موجود ادامه داد: معرفی جاذبه های صنایع دستی برای گردشگران از طریق شبکه های ماهواره ای و راه اندازی وبسایت های مختلف برای معرفی و ارائه این جاذبه ها نیز مؤثر است.

آنچه مورد تأکید عبداللهی است، توجه به آموزش عمومی بوده به طوریکه وی معتقد است آموزش اهالی مناطق گردشگری استان در خصوص کیفیت تعامل و معرفی جاذبه های فرهنگی خود به زبان های مختلف بسیار اثرگذار خواهد بود.

جامعه شناس اردبیلی تصریح کرد: علاوه بر این تجهیز مناطق گردشگری استان به خانه گردشگری که در سطح مناطق مورد اشاره به صورت تخصصی به ارائه خدمات و اطلاعات لازم به گردشگران بپردازد نیز ضروری است.

هر چند اردبیل میزبانی با پشتوانه غنی از داشته های فرهنگی است اما استفاده حداقلی از این توانمندی می تواند در آینده منجر به انزوای فرهنگی آن شود. در واقع گردشگری به جای ابزار معرفی پتانسیل های این منطقه در نقطه مقابل آن خواهد ایستاد. بر همین اساس به نظر می رسد دل نگرانی کارشناسان باید در قالب برنامه ای مدون در توسعه گردشگری استان لحاظ شود.


منبع : خبرگزاری مهر

این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید تبیان نیست .