بررسی واکنش های شیمیایی
واکنش شیمیایی (Chemical reaction) فرایندی است که در آن ساختار ذره های تشکیل دهنده مواد دچار تغییر می شوند.
دانستید که وقتی مواد با هم ترکیب می شوند، واکنش شیمیایی رخ می دهد، وقتی یک واکنش شیمیایی رخ می دهد، شما می توانید تغییر رنگ یا تشکیل حباب را مشاهده کنید.
به طور کلی، پدیده ها و واکنش هایی را که به صورت روزمره در جهان رخ می دهد، به دو دسته واکنش های فیزیکی و شیمیایی تقسیم می کنند.
دانستید که به تغییراتی که در آن خاصیت و ماهیت مواد و ساختار ذره های تشکیل دهنده مواد تغییرات اساسی کنند و بر اثر این واکنش ها، مواد جدیدی ایجاد شود تغییر شیمیایی می گویند و با واکنش های جا به جایی یگانه و جابه جایی دو گانه نیز آشنایی پیدا کرده اید.
در ابتدای بحث استوکیومتری به مرور دوباره تغییرات فیزیکی و شیمیایی و معرفی واکنش های شیمیایی پرداختید. همان طور که می دانید، سرعت یک واکنش، روند تبدیل مواد واکنش دهنده به محصول در مدت زمان معینی را نشان میدهد. سرعت واکنش ها یکی از مهمترین بحث ها در شیمی می باشد.
واکنش های شمیایی زیادی تاکنون شناخته شده است، به خاطر شباهتی که بسیاری از واکنش های شیمیایی به هم دارند آنها را به 5 دسته اصلی (سوختن، سنتز، تجزیه، واکنش های جابجایی ساده، واکنش های جابجایی دو گانه) طبقه بندی کردیم.
می دانید که یک واکنش شیمیایی را باید موازنه کرد پس متداول ترین روش های موازنه یک واکنش شیمایی « روش وارسی» می باشد که در کتاب درسی شیمی 3 نیز در حد ساده به آن پرداخته شده است.
در برخی از شاخه های شیمی مانند شیمی تجزیه، تنها واکنش هایی سودمند هستند که بازده آن ها 100 درصد باشد. در شاخه های دیگر، به ندرت می توان به بازده 100 درصد در یک واکنش دست یافت، از این رو بهبود بازده درصدی یک واکنش اهمیت زیادی پیدا می کند.
حال برای یادگیری و درک بهتر با برخی از واکنش های شیمایی آشنا می شوید.
نکته: در واکنش جابه جایی یگانه، اتم یک عنصر، جانشین اتم یا یون در ترکیب می شود.
قاعده کلی واکنش جابه جایی دوگانه: عنصر A + ترکیب BC = عنصر A + ترکیب BC
- جانشین شدن فلز فعال تر (بالاتر) به جای فلز ضعیف تر (پایین تر) در ترکیب آن
واکنش روی با محلول مس (II) کلرید | |
واکنش آلومینیوم با آهن (III) اکسید (واکنش ترمیت) | |
واکنش هیدروژن با آهن (III) اکسید | |
واکنش سدیم با آهن (III) اکسید | |
واکنش منیزیم با سیلیسیم تتراکلرید | |
- H2O + فلزهای قلیایی و قلیای خاکی (به جز Be ) = هیدروکسید فلز + H2(g)
واکنش لیتیم با آب | |
واکنش سدیم با آب | |
واکنش پتاسیم با آب | |
واکنش منیزیم با آب | |
واکنش باریم با آب |
- اسید + فلز =H2(g) + نمک فلز
واکنش منیزیم با محلول هیدروکلریک اسید | |
واکنش کلسیم با محلول هیدروکلریک اسید | |
واکنش روی با محلول هیدروکلریک اسید | |
واکنش قلع با محلول هیدروکلریک اسید | |
واکنش آلومینیوم با محلول هیدروبرمیک اسید | |
واکنش آلومینیوم با محلول سولفوریک اسید |
- نمک هالوژن پایین تر + هالوژن بالاتر (فعال تر) = هالوژن پایین تر + نمک هالوژن بالاتر
واکنش های شیمیایی به دو دسته (واکنش های شیمیایی برگشت پذیر و برگشت ناپذیر) تقسیم می شوند.
واکنش شیمیایی برگشت ناپذیر:
محصولات واکنش برهم اثر شیمیایی ندارند به همین دلیل واکنش فقط در جهت رفت صورت میگیرد و تا مصرف شدن کامل واکنش دهنده پیش میرود. مثلاً اگر تکه ای نوار منیزیم را در ظرف محتوی HCl وارد کنیم، واکنش شدیدی میان منیزیم و اسید رخ میدهد و کمکم در اسید حل و ناپدید میشود و همزمان با ناپدیدشدن فلز، حبابهای گاز هیدروژن درون اسید به چشم میخورند که از ظرف خارج میشوند.
بنابراین این واکنش یکطرفه است و فقط در جهت رفت پیش میرود. یعنی اگر مقداری گاز هیدروژن را در محلول کلرید وارد کنیم، هیچ واکنشی انجام نمیگیرد.
Mg + 2HCl → MgCl2 + H2
واکنش شیمیایی برگشت پذیر:
واکنش برگشت پذیر در شرایط مناسب در هر دو جهت رفت و برگشت صورت می گیرد، مثلاً اگر بخار آب را از روی گرد آهن داغ عبور دهند، اکسید آهن همراه با گاز هیدروژن پدید میآید.
(3Fe(s) + 4H2O(g) → Fe3O4(s) + 4H2(g
اگر گاز هیدروژن را بر اکسید آهن (Fe3O4) عبور دهند، آهن و بخار آب تولید میشود.
واکنش برگشت: (Fe3O4(s) + 4H2(g) → 3Fe(s) + 4H2O(l
واکنش رفت و برگشت یک واکنش برگشت پذیر را تشکیل میدهد. در نتیجه واکنش اثر بخار آب بر آهن داغ برگشت پذیر می باشد.
مثال: برای واکنش برگشت پذیر می توان شارژ دوبارهٔ باتری اتومبیل را عنوان نمود. (مواد شیمیایی موجود در باتری خودرو هنگام تولید جریان برق به تدریج مصرف شده و به مواد دیگری تبدیل میشود. با شارژ مجدد باتری، واکنشهای برگشت انجام میگیرند و مواد اولیه پدید میآیند.)
بررسی کردیم زمانی که یک واکنش شیمیایی شروع می شود، ابتدا واکنش دهنده ها وارد عمل می شوند. رفته رفته از غلظت واکنش دهنده ها کم شده و به غلظت محصولات اضافه می شود. در نهایت، زمانی می رسد که هیچ تغییری در غلظت واکنش دهنده ها و محصولات مشاهده نمی شود. چنین واکنش هایی که در آن ها فقط قسمتی از مقدار کلی واکنش دهنده ها به محصول تبدیل می شود، فرایندهای برگشت پذیر نامیده می شوند.
منبع:
http://blog.chemyazd.com
مرکز یادگیری سایت تبیان - مرجان سلیمانیان