آیا زنان از فیض جهاد محروم هستند؟!

زن مى تواند در بخش مهمى از امور مربوط به جهاد حضور یابد، چرا که تمام جهاد، در سنگر بودن و تیراندازى کردن نیست.

نظام اجتماعی در طرح نظام حکومتی اسلام با حیات انسانی پیوندی قوی دارد و در این طرح حکومتی زنان جایگاه ویژه ای دارند، چرا که عرصه حیات اجتماعی یکی از ساحتهای مهم تکاپو و رشد و تعالی انسان به سوی کمال است و اسلام بعد از اینکه زن را به مقام و مرتبت انسانی رساند در جهت نیل او به کمال هیچ گونه ممانعتی به عمل نیاورد.

تفاوت زن و مرد در وظایف اجتماعی

اینطور به نظر می رسد که مسئولیتهای طبیعی و کنش فطری زنان احراز برخی از مشاغل (جهاد، حکومت، قضاوت) را بر ایشان محدود می سازد، اما فضای سیاسی برای فعالیتها و مشارکتهای اجتماعی دیگر باز است. همان طور که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بانوان را در فعالیتهای اجتماعی همچون بیعت، مسوولیت امر به معروف و نهی از منکر، هجرت، پناهندگی سیاسی و حرکات اجتماعی دیگر سهیم ساخت.

وظیفه زن و مرد، براساس نقش آن ها و ویژگی شان مشخص شده است؛ مثلا شرکت در کارزار و نبرد با دشمنان به عهده مرد است، چرا که این کار با توان و نیرو و لطافت روحی زن سازگار نیست. در عوض امام علی علیه السّلام می فرماید: «جهاد المرأة حسن التّبعّل؛ جهاد زن خوب شوهرداری کردن است».[١]

یعنی همانطور که مرد در جبهه در معرض سختی های زیادی قرار می گیرد و اجر و مجاهدت او باعث اجر و کمال است، زن هم با سختی هایی که در تحمل اخلاق شوهر و مسایل منزل متحمل می شود و صبر و مجاهدتی که برای حفظ عطوفت و مهربانی و تربیت فرزندان و آرامش شوهر می نماید، همان اجر و کمال را که یک رزمنده دارد، به دست می آورد.[٢]

شبهه شرکت نکردن بانوان در جهاد

بنابراین شبهه ای که گاهی در مورد بانوان مطرح مى شود، حضور آنان در جبهه و جهاد است. آیت الله جوادی آملی این موضوع را تبیین کرده و شبهه را چنین پاسخ می دهند:

اولا: زن مى تواند در بخش مهمى از امور مربوط به جهاد حضور یابد، چرا که تمام جهاد، در سنگر بودن و تیراندازى کردن نیست علاوه بر کمکهاى تدارکاتى پشت جبهه و متن جبهه، نقشه کشیدن و راهنمایى کردن نیز بخشهاى مهمى از جهاد به شمار مى آید، مگر آنان که در متن جنگ حضور دارند، همه کار نظامى مى نمایند؟

بخش قابل توجهى از آنان امور مربوط به نقشه بردارى، اطلاعات جنگى و... را به عهده دارند. زنها فقط امور تنگاتنگ نظامى را که کار شاق و دشوارى است، به عهده نمى گیرند نه این که از فیض جهاد محروم باشند.

ثانیا: اگر کشورى در حال جنگ و دفاع است و از طرف بیگانه ها تهدید مى شود، زنها هم باید دفاع کنند و لازمه دفاع آموزش نظامى دیدن است. پس در هیچ یک از این مسائل، زن محروم نیست بلکه در اکثر دشواری ها و بردبارى و امانتداری ها، در بسیارى از مصائب و مشکلات، زن همتاى مرد است.

این که گفته مى شود جنگ و جهاد و مبارزه وظیفه زن نیست، مربوط به جهاد ابتدایى است که مربوط به امام معصوم سلام الله علیه است و تنها بعضى از فقهاى ما فرموده اند، که اختصاصى به امام معصوم ندارد، اما در جنگهاى دفاعى و رد کید و فریب اجانب، اگر زن فرمانده لشکر زنان بشود نه تنها جایز است بلکه گاهى واجب است، چون دفاع اختصاصى به زن و مرد ندارد. هرجا که دفاع باشد زن همتاى مرد و در همه مسائل جنگى و غیر جنگى حضور دارد.

کسى که توقع تکامل و انتظار فضیلت دارد، معیار تکامل و فضیلت را باید وحى الهى تضمین کند و وحى الهى هم برنامه ها را تقسیم و توزیع نموده است. زن هرگز نمى تواند بگوید:

چون من نسبت به بخشى از وظایف مرد محروم هستم، پس از فضائل آن وظایف نیز محروم مى باشم، و مرد نیز نمى تواند مدعى شود به دلیل انجام کارهاى ویژه از فضیلت ویژه اى برخوردارم. چون براى هر کار اجرایى یک پاداشى است و به هر شخصى به مقدار اخلاص پاداش داده مى شود، اگر چنانچه براى مرد کارهاى اجرایى مشخص و ثوابهاى معین است، براى زن هم کارهاى اجرایى و ثوابهاى مشخص است.[٣]

وظایف بانوان در جنگ و جهاد

از جمله وظایفی که بانوان در جنگ می توانند به خوبی در آن ایفای نقش کنند:

حمایت عاطفی، حمایت مالی، ایثار و فداکاری، اطلاعات و بازرسی، تداركات و پشتیبانی جبهه، پرستاری بیماران، آشپزی، انتقال مجروحان و شهدا به پشت جبهه، امداد و درمان و معالجه مجروحان که در این مورد در برخی متون تاریخی آمده است كه هنگام عزیمت به سوی جنگ، برخی از زنان به صورت گروهی یا فردی، خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسیدند و برای كمك به رزمندگان و معالجه مجروحان، تقاضای حضور در جنگ كردند؛ پیامبر صلی الله علیه و آله اجازه فرمودند.

شركت حضرت فاطمه سلام الله علیها در جنگ احد، از همه موارد مهمتر است. آنگاه كه آن حضرت به احد آمده بود، پیامبر صلی الله علیه و آله مجروح شده بود و خون زخم صورت مباركش بند نمی آمد، حضرت زهرا سلام الله علیها به معالجه پدر گرامی پرداخت.

واقدی در این باره می گوید: « فاطمه سلام الله علیها چهره پیامبر صلی الله علیه و آله را می شست و علی علیه السلام با سپر خود آب می ریخت؛ ولی خون باز نمی ایستاد. حضرت فاطمه سلام الله علیها قطعه حصیری را سوزانید و خاكستر آن را بر زخم پاشید تا خون بند آمد. نیز نقل شده است كه با پشم سوخته آن را معالجه كرد.»

اسامی برخی از بانوان که در جنگها به یاری سپاه اسلام می پرداختند بدین شرح است:

امّ ایمن، ام سلمه، ام عطیه، نسیبه، جراحه، ربیع دختر معوذ، امیه دختر قیس، معاذه غفاریه، ام سلیم، ام سنان اسلمیه، ام زیاد.[٤]

بانوان مجاهد در حکومت علی علیه السلام

در حکومت علی علیه السلام بانوانی بودند مصمم و ثابت قدم، که در راه احیای ارزشهای اسلامی و دفاع از حریم ولایت و امامت و پاسداری از اسلام تلاش کردند و ثابت قدم و استوار، و با قدرت تمام در مقابل توطئه گران ایستادند.

در جنگ جمل از زنان صحابه حدود 20 نفر همراه حضرت بودند. «زرقاء بنت عدوی» است که در صفین میان لشکر امیر مومنان بود و مردم را به نصرت آن حضرت تشویق می نمود. وی شعرها و مقاله های فصیح بسیار در این موضوع سروده است.

دیگر صحابه امام علی علیه السلام «سوده دختر اشتر همدانی» است که اموال خود و قبیله اش را سربازان معاویه گرفته بودند. او به دربار معاویه رفت و اموال را باز خواست، معاویه شعرهای سوده را که در جنگ صفین علیه او سروده شده بود یادآور گشت و سوده پاسخ داد، البته این اشعار از من است و شخصیتی چون من به خاطر ترس، هرگز از حق رویگردان نمی شود و از دوستی علی علیه السلام دفاع نمود.[٥]

نتیجه

ماحصل کلام اینکه از منظر امام علی علیه السلام و سایر ائمه معصومین علیهم السلام هیچ گونه ممانعتی برای فعالیتهای اجتماعی خانمها وجود ندارد کما اینکه حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و دخترشان حضرت زینب علیها سلام چنین فعالیتهایی را داشتند.

منابع:
1-نهج البلاغه، نسخه صبحی صالح، حکمت 136.
2- سیمای زن در نهج البلاغه و دلالت های تربیتی آن، امیرحسین بانکی پور فرد، مجله پژوهش های تربیت اسلامی، زمستان1376 ،ش٤
٣- زن در آیینه جلال و جمال الهی، آیت الله جوادی آملی.
4- مغازى (تاریخ جنگهاى پیامبر(ص))، محمد بن عمر واقدى، ترجمه محمود مهدوى دامغانى
٥- اعلام النساء المومنات، محمد حسون ام علی مشکور، ج2، ص9، انتشارات اسوه