زندگانی سیاسی حضرت رضا(ع) به روایت مدیرگروه تاریخ و سیره مركز مطالعات حوزه علمیه قم
حجت‌الاسلام حسنلو، مدیرگروه تاریخ و سیره مركز مطالعات حوزه علمیه قم یكی از اهداف مامون از طرح مساله ولایتعهدی حضرت رضا (ع) را تحت نظر قرار دادن فعالیتهای امام و جدا كردن ایشان از پایگاه مردمی مدینه عنوان كرد و گفت: ایجاد بدبینی و تردید نسبت به امام كه از طریق القای تفكر قدرت طلبی امامان معصوم با سازش در برابر حاكمان بنی عباس برای رسیدن به قدرت به وجود می آمد و همچنین كاهش قیامها و یا انحراف بخشی از این شورش ها به سمت امام رضا (ع) از اهداف مامون برای تحمیل ولایتعدی به امام بود.
وی تصریح كرد: مامون جهت جلب و جذب جنبشهای علویان به سوی خود و در نهایت خاموش كردن آنها و نیز همراه داشتن یك ركن نیرومند علمی و معنوی در دستگاه حكومتی خود جهت پاسخگویی به مشكلات و سوالاتی كه از سوی ادیان و مذاهب مختلف كه در این دوره متوجه خلافت بود و به عنوان معضل علمی مطرح می‌شد و نیز استفاده از امام به عنوان برگ برنده ای در مقابل عباسیانی كه طرفدار خلافت امین بودند، ولایتعدی را به ایشان تحمیل كرد.
حجت الاسلام حسنلو یكی دیگر از اهداف مامون برای دعوت از امام و تحمیل ولایتعدی به ایشان را همراه نمودن خراسانیان و ایرانیان به پشتیبانی از خلافت مامون برای سركوب مخالفان خواند و تصریح كرد: مامون با این اقدام از جهتی بهره برداری امام از فرصت اختلاف دو برادر (امین و مامون) و به دست گیری قدرت توسط ایشان جلوگیری كرد و از طرفی اصلی ترین هدف خود یعنی مشروعیت دادن به حكومت و خلافت خود را پیگیری می كرد چرا كه با این گزینه بسیاری از اهداف او تامین می‌شد و رسمیت می‌یافت.
مدیر گروه تاریخ و سیره مركز مطالعات و پژوهشهای حوزه علمیه با اشاره به وظیفه تاریخی امامان كه حراست از دین خدا است تحمیل ولایتعهدی را به قصد از بین بردن این جایگاه امامت و هم سو شدن امامت با خلافت ذكر كرد و افزود: با وجود اینكه مامون از آوردن آن حضرت قصد سیاسی و دشمنی داشت اما حقانیت تمام ائمه را نسبت به خلافت و حكومت به اثبات رسید.
وی به دلیل اصلی این كار مامون اشاره كرد و تصریح كرد: حكومت حق ائمه بوده و در آن روز این مساله كاملا برجسته و روشن بود و مامون با این كار سعی داشت پاسخ مثبتی به این ذهنیت عمومی بدهد، در واقع نشان دهد كه بنی‌امیه و بنی‌عباس حق خلافت را از اهل بیت غصب كرده‌اند و اهل بیت از حقشان محروم بوده‌اند و اكنون مامون این حق را از بنی‌امیه غاصب به زور شمشیر گرفته و به اهل آن برمی‌گرداند.
حجت الاسلام حسنلو خاطرنشان كرد: بنی‌عباس ظاهرا شعارشان جذب رضایت آل محمد بود و مامون قصد داشت با این حركت این شعار را كه پدران و اجدادش به آن عمل نكرده بودند را عملی كند و از این طریق شورشهای مردمی را كه به دلیل غاصب بودن بنی‌امیه و بنی‌عباس شكل گرفته بود فرو نشاند اما این حركت تمامی خلفا و حكومتهای پیش و پس از مامون را زیر سوال برد و ثابت كرد كه حق حكومت و خلافت در اسلام تنها برای امام معصوم است لذا از مساله ولایتعهدی به عنوان نقطه عطفی در تاریخ اسلام شیعی نام برده می شود.
مدیر گروه تاریخ و سیره مركز مطالعات و پژوهشهای حوزه علمیه علت انتخاب امام رضا برای ولایتعهدی را توجه افكار عمومی به سمت ایشان به دلیل علم، فضیلت و كمال ایشان ذكر كرد و افزود: مامون كه خلیفه‌ای بسیار باهوش و موقعیت‌شناس و دانشمندی زیرك بود، این واقعیت را دریافته بود كه امام بهترین گزینه است، چون برجستگی و پرتو نور او آنقدر بود كه انوار دیگر در كنارش تلألویی نداشت.
حجت الاسلام حسنلو افزود: امام رضا نیز به این مساله اشاره فرموده‌اند و درخطاب به مامون چنین می فرمایند: اگر این خلافت مال توست و خدا برای تو قرار داده جایز نیست لباسی كه خدا به تو پوشانده از خود خلع كنی و به دیگری بدهی و اگر مال تو نیست جایز نیست آنچه مال تو نیست به دیگری ببخشی.
وی در خصوص اندیشه سیاسی امام رضا (ع) اظهار داشت: تبیین نشدن اندیشه سیاسی ائمه بزرگترین آفت مدیریت كشور است به ویژه در زمینه اندیشه سیاسی امام رضا(ع) پژوهشی جامع و پاسخگو به سوالات زمان وجود ندارد و در این زمینه با خلا نسبی مواجهیم.
وی با تاكید بر تشكیل حكومت اسلامی به عنوان یكی از اندیشه‌های امام رضا (ع) آن حضرت در جمع مردم نیشابور كه در مسیر حركت ایشان بود حدیث سلسله الذهب را نقل می‌كند و كلمه توحید را قلعه مستحكم الهی معرفی كرده و شرایط آن را برمی‌شمارد و می‌فرماید: من یكی از شروط آن هستم. امام با این اندیشه تمام آرزوهای مامون را ناكام گذاشت و حكومت او را نامشروع اعلام كرد.
حجت الاسلام حسنلو با اشاره به شروط امام در پذیرش ولایتعهدی این اقدام ایشان را از همان ابتدا مخل حركت مامون دانست و گفت: مامون برای فرو نشاندن شورش در كوفه و ... خواست تا به امام نامه‌ای بنویسد، امام هم این كار را انجام نداد چرا كه با مامون شرط كرده بود كه در عزل و نصب حكومت دخالتی نكند و باتدبیر امام این دوران و موقعیت كه برای رسیدن به اهداف دیگری پدید آمده بود تبدیل به موقعیتی برای تبیین هرچه بیشتر خط امامت برای مردم شد.
وی سیاست پاسخ به شبهات توسط امام در مقابل این اندیشه مامون برای استفاده از قدرت سیاسی خود در جامعه جهت ایجاد شبهات فكری و دینی را سبب مصونیت دین الهی از خطرات فكری دانست و خاطر نشان كرد: امروز باید مراكز علمی و كارگزاران دولتی در ترویج اندیشه‌های سیاسی ائمه بكوشند، این در حالی است كه كوتاهی مراكز علمی علت اصلی بی‌توجهی به اندیشه‌های سیاسی امام رضا و سایر ائمه شده است.
وی به عشق دیرینه و عمیق ایرانیان به اهل بیت (ع) و نیز توجه پیامبر، و اهل بیت (ع) به ایرانیان كه سبب ایجاد پیوندی ناگسستنی و بنیادین شده است، اشاره كرد و اظهار داشت: پیروزی ملت ایران در انقلاب اسلامی و پایداری در مقابل تهاجم فرهنگی از این ریشه نشات می‌گیرد كه سرانجام این پایبندی و رسیدن به تكامل است و مردم باید این پیام را دریافت كرده و قدر بدانند چرا كه این ملت با مكتب اهل بیت (ع) زنده است.
وی با اشاره به كیفیت حركت امام از مدینه به سوی خراسان گفت: با وجود اینكه این سفر به اجبار و تحت‌نظر بود اما سرشار از هدایت و نكات تبلیغی برای مردم بود و ایران نیز كه به عنوان یكی از پایگاههای مهم شیعه به حساب می آمد با حضور امام رضا (ع) روند روبه رشد تشیع در آن سرعت گرفت و اكنون نیز وجود مرقد ایشان از نعمات الهی است.
حجت الاسلام حسنلو حركت امام رضا به ایران و وجد و شوق مردم ایران در استقبال از ایشان را پیام‌آور و نوید دهنده این نكته دانست كه روزی فرزند بزرگوارش مهدی (ع) پس از ظهور در مكه با پیروزی به سوی ایران می آید و دل مردم را مملو از شادی می نماید.
مدیر گروه تاریخ و سیره مركز مطالعات و پژوهشهای حوزه علمیه قم معتقد است كه اهل بیت (ع) كه تمام دوره حیات خود را با مظلومیت و تحت‌نظر بودن سپری می كردند هیچگاه وظیفه تبلیغی خود را فراموش نمی كردند به طوری جایگاه امامت به عنوان قطب اصلی و مایه آرامش و امنیت عالم امكان مطرح می شد.
وی حضور امام رضا (ع) در ایران را مصداقی از این روایت كه ''وجود حجت الهی بر روی زمین مایه امن و آرامش و آسایش است'' می داند و می گوید: پایه های امنیت و اركان علم در ایران با حضور امام رضا شكل گرفت و قم هم به بركت خواهر ایشان منشا علم و معارف اسلامی در جهان شد.
این استاد حوزه علمیه قم استفاده دولت و كارگزاران از روشهای تبلیغی این امام (ع) را مهم ارزیابی كرد و گفت: دولت در زمینه الگوبرداری از سیره امام باید با هوشیاری كامل عمل كند و با درك شرایط حساس برای پاسخگویی به شبهات فكری و دینی از امكانات موجود استفاده كرده و بستر های لازم را به وجود بیاورد چنانكه در سیره امام نیز این روش كاملاً برجسته است.
وی با اشاره به نحوه بیان معارف توحیدی توسط امام با بیانی فلسفی كه نمونه آن خطبه توحیدیه است كه در بین دانشمندان بنی‌هاشم ایراد شده است، این بیان را نیاز آن دوره زمانی دانست و خواستار حمایت و پشتیبانی دولت از دانشمندان و پژوهشگران مراكز مختلف مانند مركز مطالعات و پژوهشهای حوزه علمیه برای پاسخگویی به شبهات فكری و تهاجم فرهنگی به عنوان وظیفه ای مهم برای دولت شد.
وی افزود: دولت باید با الهام از سیره آن امام معصوم كه در موقعیتی كه دشمنی مثل مامون ایشان را وادار به قبول ولایتعهدی كرده بود، بعد از پذیرش اجباری ذره‌ای از مواضع الهی و دینی خود دست برنداشت. در مسئله هسته‌ای، اگر مجبور به پذیرش گفتگو با مستكبران شد، نباید از مواضع فرهنگی و مصالح ملی دست بردارد.
وی معتقد است امام رضا (ع) در عصر خود به دلیل بروز دادن علوم الهی به ''عالم آل محمد'' معروف شد و با توصیه هایی به حكومت وقت برای صداقت در رفتار با مردم و امین بودن حاكم نزد مردم و نیز هشدار به مامون درباره خیانت كارگزاران، این عمل كارگزاران یعنی ارائه گزارش های جعلی و غیرواقعی را از منظر امام رضا خیانتی بزرگ می داند.
وی تصریح كرد: امروز هم باید دولت از كارگزارانی صادق بهره ببرد چرا كه در غیر این صورت پایگاه اجتماعی حاكم ضعیف می شود
حجت الاسلام حسنلو بهترین و موثرترین شیوه تبلیغی كه امام از آن بهره برد را شیوه گفتگو و مناظره و مجادله خواند و اظهار داشت: دولت در این برهه برای عملی شدن این راهبرد و روش تبلیغی باید با ایجاد زمینه‌های لازم فرصت را در رسانه‌های عمومی، مطبوعات و رسانه‌های الكترونیكی ایجاد كند و فضای علمی دولت عباسی را كه البته با انگیزه دشمنی اهل بیت (ع) بود و در نهایت به پیروزی امام در میدان های مجادله انجامید را ایجاد كند.
وی خاطر نشان كرد: شیوه تبلیغی دیگری كه برای مبلغان و مراجع تقلید و كارگزاران می‌تواند مفید باشد این است كه با تاسی از شیوه امام رضا (ع) گاهی در میان مردم حضور داشته باشند و ارتباط مستقیم با مردم برقرار كنند زیرا همین حضور برای مردم مایه دلگرمی و انسجام است و زمینه همبستگی ملی را به وجود آورده و در ارشاد و هدایت مردم تاثیر بیشتری دارد.
وی افزود: پاسخ به پرسشها و شبهات یكی دیگر از شیوه هایی است كه امام در راه حفظ دین اعمال كرد. حوزه‌های علمیه باید با یاری دولت این مهم را با جدیت دنبال كنند و در تمام نقاط ایران پایگاههایی تاسیس كنند كه به سوالات و شبهات مردم و جوانان پاسخ دهند
حجت الاسلام حسنلو ادامه داد: امروزه پاسخ به شبهات جوانان در دستور كار مراكز علمی پژوهشی نیست، دولت نیز از جهت پشتیبانی تاكنون ضعیف عمل كرده و این بخش هم اكنون به صورت جدی مورد حمایت نیست. این مراكز باید تقویت شوند همانگونه كه امام رضا (ع) با اینكه تحت نظر دشمن بزرگی چون مامون زندگی می‌كرد از عهده این وظیفه برآمد و به تمام شبهات پاسخ داد حال چگونه با وجود امنیت و آزادی كنونی و دولت اسلامی علما به این مساله توجه ندارند و نیروی خود را در برخی كارهای غیرضروری صرف می‌كنند؟
شایان ذكر است 23 ذی القعده بنا بر روایتی سالروز شهادت حضرت امام رضا علیه السلام است.
