تاریخچه تلویزیون در ایران

هم اکنون بیش از 50 شبکه تلویزیونی (با احتساب شبکه های استانی) در ایران بر روی آنتن می رود و ایرانیان توانایی دریافت و تماشای این شبکه های متعدد تلویزیونی را در تمامی نقاط کشور- از روستاهای دور افتاده تا شهرهای بزرگ- را دارند. اما همیشه اینگونه نبوده است و زمانی تنها یک قشر مخصوص  ابتدا اشراف و سپس سرمایه داران- توانایی خرید و تماشای تلویزیون در ایران را داشتند و این جعبه جادویی کالایی لوکس و تشریفاتی قلمداد می شد. اما هم اکنون تلویزیون یک کالای عمومی است و در تمامی خانه های ایرانیان وجود دارد. در این مقاله کوتاه، نیم نگاهی به تاریخچه ورود تلویزیون به ایران خواهیم داشت.

اختراع تلویزیون در جهان

تلویزیون یک ابزار مخابراتی برای ارسال و دریافت عکسهای متحرک و صدا از یک فاصله دور می باشد. این لغت به تمام بخشهای تلویزیون، برنامه های تلویزیون و پخش آنها اشاره دارد. کلمه تلویزیون یک کلمه دو قسمتی است که از زبان یونانی و لاتین می آید. "تل" در یونانی به معنای "دور" است. در حالی که "ویزیون" که از زبان لاتین و از کلمه"ویزیو" می آید به معنای "دیدن یا بینایی" است.(1) اگرچه اختراع تلویزیون تنها توسط یک نفر انجام نگرفت ولی کسی که این اختراع را کامل و قابل استفاده کرد، شخصی به نام "جان لاجی برد" بود. وی در روز سیزدهم اوت 1888 در "هلنسبرگ" واقع در نزدیکی "کلاسگو" اسکاتلند به دنیا آمد. پدر او یک کشیش تحصیل کرده بود، ولی در فقر به سر می برد. "جان" هنگام تحصیل در مدرسه به حدی از خود هوش نشان داد که حتی در 12 سالگی به کمک همکلاسیهایش یک خط تلفن به وجود آورد. وی در سال 1923 درحالیکه از عمرش 34 سال می گذشت به لندن مراجعت کرد و تصمیم گرفت به هر قیمتی که شده اختراع تلویزیون خود را تکمیل کند. سرانجام تلاش های مستمر او در بهار 1924 ثمر داد و او توانست سایه صلیب مالتیس را تا فاصله سه یارد منعکس کند. متاسفانه در این زمان او پول کافی برای ادامه دادن به آزمایش های خود در اختیار نداشت.

برای حل این مشکل اعلامیه هایی جهت دریافت کمک در روزنامه چاپ کرد. در نتیجه ی این اعلانات او توانست مقداری پول فراهم آورد. در دوم اکتبر 1925 برد برای انتقال تصاویر روی پرده دستگاه دیگری ساخت. وقتی که آپارات را به کار انداخت از نتیجه ای که حاصل شد تعجب کرد زیرا حالا دیگر تمامی تصاویر به طور کامل و بدون نقص به روی پرده ظاهر گشتند. در ژانویه 1925 برد توانست با موفقیت نمایش تلویزیونی خود را نشان دهد.(2) و بدین ترتیب وسیله دیگری به جهانیان معرفی شد، که توانست در عرض چند دهه در کل دنیا محبوب گردد و هم اکنون بعنوان گسترده ترین و محبوبترین رسانه جهانی محسوب شود.

جان لوجی برد(زاده 14 اوت 1888 - مرگ 14 ژوئن 1946)

ورود تلویزیون به ایران

فکر راه َاندازی تلویزیون در ایران به سال 1335 بر می گردد. جوانی به نام "آقای کازرونی"، اهل اصفهان که از یک خانواده ثروتمند بود و در خارج از کشور کارگردانی سینما خوانده بود به این فکر افتاد که در ایران تلویزیون تاسیس کند و از این طریق یک منبع درآمد مطمئنی را برای خود ایجاد کند. حتی با شرکت های خارجی ای که فرستنده های تلویزیونی تولید می کردند وارد مذاکره شد اما این صحبت ها به نتیجه نرسید و توافقی انجام نشد.(3) اما تلاش برای واردکردن تلویزیون به ایران متوقف نشد و توسط افراد دیگری پی گرفته شد. در دهه 1330 ایجاد سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران مطرح شد، ولی عملی شدن این طرح تا سال ها به تعویق افتاد. تولید تصویر، آن هم به صورت چند ساعت در روز، کار چندان ساده ای نبود و نیازمند سرمایه خصوصی و هفتگی بود. به همین دلیل "حبیب الله ثابت پاسال"، سرمایه دار بخش خصوصی، تأسیس یک فرستنده تلویزیونی را به دولت وقت پیشنهاد داد و دولت نیز پیشنهاد او را پذیرفت و برای آن که کار جنبه قانونی داشته باشد، مجلس شورای ملی در تیر ماه سال 1337، ماده ای با چهار تبصره به تصویب رساند که به موجب آن، اجازه داده شد فرستنده تلویزیونی در تهران زیر پوشش وزارت پست و تلگراف و تلفن ایجاد شود. این فرستنده تا پنج سال از پرداخت مالیات معاف بود و تمام برنامه های آن از مقررات اداره کل انتشارات پیروی می کرد. نخستین فرستنده تلویزیون ایران در ساعت 5 بعد از ظهر جمعه 11 مهر ماه سال 1337، اولین برنامه خود را پخش کرد. این فرستنده که تلویزیون ایران نامیده می شد در ابتدا هر روز، ازساعت 18 تا ساعت 22 برنامه داشت.
 
حبیب الله ثابت در هنگام افتتاح تلویزیون در جعبه جادو ظاهر شد و گفت:
" ... و اما شما بینندگان و شنوندگان عزیز اگر وقتی قسمتی از برنامه را مطابق سلیقه خود نیافتید با در نظر گرفتن اشکالات و این نکته مهم که ذوق و سلیقه ها مختلف است بر ما ببخشید. به علاوه از شما تمنا داریم که ما را در اجرای این خدمت یاری کنید و نه تنها معایب و نقایص را گوشزد فرمایید بلکه ما را از آنچه برای بهبود و تکمیل برنامه ها به نظرتان می رسد کتبا یا شفا ها برخوردار و قرین امتنان نمایید. ما برای این گونه پیشنهاد ها جوائزی ترتیب خواهیم داد که در آینده به اطلاع  شما خواهد رسید..."(4)
روزنامه اطلاعات در یادداشتی دو روز بعد از افتتاح فرستنده تلویزیون، این اتفاق را یک جهش اجتماعی در ایران خواند و نوشت:

«... صرفنظر از اختراعات وحشت انگیز جنگی، هنوز تلویزیون آخرین و جدید ترین اختراعی است که علم و تمدن انسانی به آن دست یافته... تلویزیون تنها وسیله تفریح و تفنن نیست بلکه در درجه اول از حساس ترین وسایل ارتباطی بوده و در تمام کشورهایی که از آن بهره مندند مورد استفاده آموزشی و هنری قرار می گیرد. با کثرت گرفتاری هایی که در زندگی جدید برای انسان ها به وجود آمده است زمان آنقدر کوتاه به نظر می رسد که می توان گفت دیگر ظرفیت در بر گرفتن تمام کار ها را ندارد و باید بسیاری از کار ها را در ضمن کار دیگر انجام داد. کارگری که ضمن کار در کارخانه فیلم تماشا می کند و یا سخنان یک شخصیت علمی و اجتماعی را که در اطاق خود سخن می گوید می شنود و خود او را هم می بیند، چندین کار را در آن واحد انجام می دهد، زن خانه داری که ضمن پرستاری کودک و انجام کارهای خانه خود از حضور در یک جلسه سخنرانی و یا مصاحبه مطبوعاتی محروم نمی شود از وقت خود چندین استفاده به عمل می آورد که اکنون با داشتن تلویزیون این قبیل استفاده ها برای مردم کشور ما نیز میسر و ممکن می شود..."(5)

بدین ترتیب ملاحظه می گردد که این وسیله جدید با استقبال خوبی در ایران مواجه شد و مطبوعات آنرا وسیله ای برای جهش اجتماعی و فرهنگی و تقویت فرهنگ عمومی و دانش و معلومات مردم در زمینه های مختلف می دانستند. تلویزیون ایران در ابتدا به صورت کاملاً خصوصی اداره و هزینه های آن از آگهی های تبلیغاتی تأمین می شد. ایستگاه فرستنده تلویزیونی پس از یک سال فعالیت، برنامه های روزانه خود را در تهران به پنج ساعت افزایش داد و درسال 1340، فرستنده دیگری در آبادان و یک فرستنده تقویتی در اهواز تأسیس کرد. در تاریخ ششم تیر ماه سال 1346 مجلس شورای ملی لایحه دولت درباره تشکیل سازمان تلویزیون ملی ایران را - که قبلاً به تصویب مجلس شورای ملی رسیده و مجلس سنا در آن اصلاحاتی کرده بود - مجدداً مورد شور قرار داد و به تصویب رساند.(6) سرانجام پس از تصویب طرح ایجاد "تلویزیون ملی ایران"، یک ایستگاه کوچک به وجود آمد و با امکاناتی ساده پخش برنامه های آزمایشی را از سال 1345 آغاز کرد. امکانات فنی تلویزیون در آن زمان به یک استودیو، سه دوربین و دو دستگاه ضبط مغناطیسی محدود می شد و از آنجا که فرستنده تلویزیون ایران با سیستم 525 خطی آمریکایی کار می کرد و سیستم تلویزیون ملی 625 خطی اروپایی بود، تلویزیون ملی با نصب یک فرستنده دو کیلو واتی با سیستم 525 خطی بر بالای ساختمان هتل هیلتون، امکان استفاده از این شبکه را برای همه دارندگان تلویزیون با سیستم های مختلف، امکان پذیر  کرد. مدتی کمتر از دو سال از تاسیس تلویزیون ملی نمی گذشت که در 17 مرداد 1347 نخستین مرکز شهرستانی تلویزیون ملی در ارومیه گشایش یافت و چندی بعد مرکز تلویزیونی بندرعباس به کار افتاد. مراکز تلویزیونی به تدریج یکی بعد از دیگری در شهرهای مختلف شروع به فعالیت کردند و پیام های سیاسی، فرهنگی و تفریحی را طبق ماموریت هایی که برنامه ریزان حکومت تعیین کرده بودند، به قشرهای وسیع تری از مردم رساندند.(7)
 
هم اکنون و پس از گذشت شش دهه از ورود تلویزیون به ایران ، بیش از 50 شبکه داخلی و برون مرزی تلویزیونی در ایران تولید برنامه کرده و در تمامی نقاط ایران قابل دریافتند. این  مسئله به معنای رشد کمی شگفت انگیز در تعداد شبکه های تلویزیونی در ایران و گسترش خیره کننده تلویزیون و برنامه های تلویزیونی در این کشور است، اما باید دید به موازات گسترش کمی در برنامه های تلویزیونی در ایران، آیا کیفیت این برنامه ها نیز به سمت بهترشدن حرکت کرده است؟
 
پی نوشتها
1. http://danesh.roshd.ir
2. http://www.citna.ir/company/463
3. دکتر نورالدین نیک روش در گفت و گو با روزنامه شرق، 17 اسفند 1382
4. میثم غلامپور، سالگرد تاسیس تلویزیون در ایران/ ندای مجلس، صدای شاه، سیمای حبیب الله ثابت، سایت تاریخ ایرانی، اتاریخ رجوع: 20/6/1395، قابل دسترس در:
http://tarikhirani.ir/fa/news/30/bodyView/1357/0/
5. روزنامه اطلاعات، 13 مهر 1337
6. http://mardomsalari.com/Template1/News.aspx?NID=177332
7. http://www.hamshahrionline.ir/details/33076