کاهش سرعت تاثیر انسان بر محیط زیست

در واقع یافته‌ی اخیر پژوهشگران به این معنی است که انسان‌ها هنوز هم در سراسر این سیاره به بهای تاثیر گذاشتن روی بسیاری از گونه‌ها و جهان طبیعت در حال گسترش سیطره‌ی خود هستند. اما در این میان یک نکته‌ی امیدوارکننده وجود دارد که مرتبط با کاهش این روند است. به عبارتی این کاهش نشان می‌دهد که ما هم اکنون می‌توانیم مدیریت بهتری را در رابطه با پدیده‌هایی که از محیط زیستمان گرفته‌ایم داشته باشیم. محقق ارشد یک گروه پژوهشی، اسکار ونتر (Oscar Venter) از دانشگاه بریتیش کلمبیای شمالی در کانادا می‌گوید: دیدن اینکه تاثیرات ما روی محیط با نرخی کمتر از نرخ رشد اقتصادی و رشد جمعیت گسترش یافته، واقعا دلگرم‌کننده است. این بدان معناست که ما در زمینه‌ی نحوه‌ی استفاده از منابع طبیعی که در اختیارمان قرار دارند، کارآمدتر شده‌ایم.

این تیم پژوهشی متشکل از محققان انجمن حفاظت از حیات وحش (WCS) و هشت دانشگاه از سراسر جهان است. آنها داده‌های ماهواره‌ای و نظرسنجی‌های موجود را برای ردیابی اینکه فعالیت‌های انسانی به چه شکلی زیستگاه‌های طبیعی در سراسر جهان را بین سال‌های ۱۹۹۳ و ۲۰۰۹ تغییر داده است، مورد استفاده قرار دادند.

محققان دریافته‌اند که در این بازه‌ی زمانی نسبتا کوتاه، جمعیت جهان رشد ۲۳ درصد، و اقتصاد جهانی ۱۵۳ درصد رشد داشته است. در مقابل، رد پای انسان در جهان در این بازه‌ی زمانی تنها ۹ درصد رشد داشته است. این آمار هنوز هم نگران‌کننده است، اما حداقل به طور قابل توجهی کمتر از رشد جمعیت و رشد اقتصادی است.

محققان فکر می‌کنند که افزایش بهره‌وری می‌تواند با فرضیه‌ی منحنی کوزنتس (EKC) مرتبط باشد که نشان می‌دهد فشارهای محیطی در جوامع صنعتی در مراحل اولیه توسعه، در بدترین حالت خود هستند. اما پس از آن با گسترش بازارهای مدرن شروع به کاهش نسبت به سرعت رشد اقتصادی جوامع می‌کنند.

به عبارت دیگر، وقتی که کشورهای سراسر جهان به کشورهایی صنعتی‌تر و توسعه یافته‌تر تبدیل شوند، رد پای انسان در طبیعت نیز رفته رفته به آسانی شروع به کم شدن می‌کند. در حالی که شاید رشد کندتر اثر انسان در طبیعت به مانند یک پوشش نقره‌ای و بی‌نقص برای این وضعیت تلقی شود، اما واقعیت این است که تصویر کلی از آن مقداری که بشر در سراسر این سیاره زیر پا گذاشته بسیار جدی‌تر است. یکی از اعضای این تیم، جیمز واتسون از دانشگاه کوئینزلند در استرالیا می‌گوید: نقشه‌ی ما نشان می‌دهد که سه چهارم از این سیاره در حال حاضر به طور قابل توجهی تغییر کرده است و ۹۷ درصد از مهم‌ترین و ارزشمند‌ترین مکان‌های روی زمین از نظر زیست گونه‌های متنوع روی زمین به طور جدی دچار تغییر شده است. با کمی نگرانی باید بگوییم که یک بحران تنوع زیستی در حال حاضر وجود دارد.

محققان اطلاعات خود را به صورت آنلاین از طریق یک وب‌سایت تعاملی در دسترس عموم قرار داده‌اند که اجازه می‌دهد شما بتوانید اثر انسان به شکلی که در ۱۹۹۳ بود را با چگونگی آن در سال ۲۰۰۹ مشاهده کرده و مقایسه کنید و همچنین به شما اجازه می‌دهد تا مناطقی که فعالیت‌های انسانی در آن باعث افزایش یا کاهش فشار بر محیط زیست شده را نیز شناسایی کنید.

نقشه‌های ارایه شده، تغییرات را در میزان محیط‌های ساخت‌وساز شده، گندم‌زارها و مزارع، و چراگاه‌ها مورد پیگیری قرار می‌دهند. علاوه بر آن تراکم جمعیت و زیرساخت‌های انسانی مانند نور چراغ‌های شب، راه آهن و جاده‌ها مورد نظارت قرار می‌گیرند.

افزایش رد پای انسان یعنی اینکه زیستگاه‌هایی که زمانی هیچ نشانه‌ای از فعالیت‌های انسانی در آن مشاهده نمی‌شد، اکنون در حال تبدیل شدن به منطقه‌های کوچک‌تری هستند، هرچند که سرعت تبدیل آنها هم کاهش یافته باشد اما باز هم این تبدیل در حال رخ دادن است.

در سال ۱۹۹۳، حدود ۲۷ درصد از مساحت جهان غیر از قطب جنوب، دارای هیچ اثر قابل اندازه‌گیری و چشمگیری از انسان نبودند. اما ۱۶ سال بعد می‌بینیم که فعالیت‌های ما بر بیش از ۲۳ میلیون کیلومتر مربع از زیستگاه‌های طبیعی که قبلا دست نخورده بودند، سایه افکنده است.

با وجود اینکه چنین روندی شاید ترسناک به نظر برسد، خبر خوب این است که با توجه به یافته‌های اخیر، این نوع حمله‌ی انسان به طبیعت کند‌تر شده و بیانگر این است که شیوه‌های زیست‌محیطی مرتبط با بحران یاد شده در دنیا به نوعی در مسیر درستی قرار گرفته‌اند.

ونتر در این باره می‌گوید: توسعه‌ی پایدار هدفی به طور گسترده مورد حمایت است. داده‌های ما نشان می‌دهد که ما پیام روشنی از اینکه در آن هنگام چگونه می‌تواند باشد، پیش روی خود داریم. مردم باید در شهرها و روستاهای بزرگ متمرکز شوند نیازی نباشد که مسکن و زیرساخت‌های مورد نیازشان در سراسر چشم‌اندازهای طبیعی گسترده‌تر شود. از سویی باید دولت‌مردانی صادق و باتوجه به کار گمارده شوند که قادر به مدیریت اثرات زیست محیطی انسان روی طبیعت باشند.

محققان همچنین دریافتند که بیشترین بهبود در کشورهای ثروتمند و در محل‌هایی که سطوح فساد از هر نوعی پایین‌تر بوده، رخ داده است. اما از سوی دیگر، به دلیل اینکه کشورهای ثروتمند بیش از کشورهای فقیر از منابع طبیعی استفاده می‌کنند، آنها عملا خودشان زمین‌های بیشتری را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بیل لورنس (Bill Laurance) از دانشگاه جیمز کوک استرالیا در این باره می‌گوید: در معنای عام، به نظر می‌رسد کشورهای صنعتی و آنهایی که فساد کمتری دارند، فعالیت‌های بهتری را برای کاهش گسترش رد پای انسانی خود نسبت به کشورهای فقیرتر با سیستم‌های دولتی ضعیف‌تر انجام داده باشند. اما از سویی، کشورهای ثروتمند سرانه‌ی بسیار بالاتری را نسبت به بقیه دارند، بنابراین هر فرد ساکن در این کشورها مصرف بسیار بیشتری در قیاس با افراد کشورهای فقیرتر دارد.

محققان امیدوارند که سیاست‌گذاران از این نقشه‌ها و داده‌ها برای تمرکز تلاش‌های خود روی حفاظت زیستگاه‌های دست نخورده‌‌ی از دست رفته استفاده کرده و در همین حال برای کاهش فشار انسانی موجود فعلی روی محیط زیست تلاش کنند. این یک ماموریت بزرگ و دشوار است، اما حداقل ما اکنون یک نقشه‌ی ارزشمند جدید برای مسیر پیش رویمان داریم. لورنس می‌گوید: انسان‌ها حریص‌ترین مصرف‌کنندگانی هستند که سیاره‌ی زمین تا به حال به خود دیده است. ما با استفاده از زمین، شکار و سایر فعالیت‌های استثماری خود در حال حاضر به طور مستقیم سه چهارم از سطح زمین را تحت تأثیر قرار می‌دهیم. گام اول این است که ما باید رشد جمعیت گسترده را به ویژه در آفریقا و بخش‌هایی از آسیا کاهش دهیم و همچنین از مردم کشورهای ثروتمند بخواهیم که سرانه مصرف خود را کمتر کنند.