تبیان، دستیار زندگی
بافنده های پیر و جوان با لباس های یک دست و مرتب نشسته اند و می بافند. صدای شانه زدن دار قالی فضای کارگاه را پر کرده است. برخی از آن ها سال هاست که هر روز هشت ساعت فرش می بافند. اما اوضاع مالی و بیمه ای این کارگران هنرمند و زحمت کش چگونه است؟
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پشت گره هایی که میلیون ها تومان می ارزند

بافنده های پیر و جوان با لباس های یک دست و مرتب نشسته اند و می بافند. صدای شانه زدن دار قالی فضای کارگاه را پر کرده است. برخی از آن ها سال هاست که هر روز هشت ساعت فرش می بافند. اما اوضاع مالی و بیمه ای این کارگران هنرمند و زحمت کش چگونه است؟

فراوری: یاسمن پیشوایی- بخش هنری تبیان

کارگاه قالی بافی

هنرایران در مغرب زمین به مدت چند قرن بیش از هرچیز به قالی ایرانی نامبردار و شناسا بوده است. قالی های ایران در تجملات زندگی درباری سهم بسزا داشت و به همین ملاحظه در چشم فرستادگان و جهانگردان خارجی از جاذبه فراوان برخورداربود، و از سده پانزدهم مسیحی به بعد همواره از آن سخن میگفتند، و اغلب نیز با ستایش بسیار. گذشته از این، قالی ایرانی چشم گیرترین تحفه ای بود كه مسافران میتوانستند به آسانی بهمراه آورند. زیبایی و شكوه این ارمغان ها به همان نگاه نخست بی مقداری و حقارت فرش های مغرب زمینی را نمایان می ساخت.

از یکی از بافنده هایی که 60 ساله است، می پرسم فرزندان تان هم می توانند فرش ببافند؟ او جواب می دهد: نه اجازه نمی دهم.

بلندی جایگاه قالی ایران در جهان و تجلیل آن، به سان عالی ترین بافته های گستردنی، هم چنان بر قرار مانده است. در این عرصه، ایران را رقیبی نبوده است. درست است كه سفالهای لعابدار ایرانی از حیث ویژگیهایش دستكم از فرش ایرانی ندارد، اما ناگزیر از رقابت با فراورده های چینی است. هم چنین است شاهكارهای درخشان معماری ایران، كه در بیان زیبایی شناختی عواطف ژرفتر و پهناورتر آدمی، تواناتر از فرش است. با این همه، معماری را میتوان عرصه ی تجلی عواطف عام بشری برشمرده، نه اینكه دستاوردی باشد از نبوغ خاص مردمانی بخصوص؛ وانگهی، برخی آثار معماری اقوام دیگر بسا كه همتراز یا حتی برتر از آثار ایرانیان باشد.

کارگاه قالی بافی


چنین است كه قالی باعظمتی كه نیمی از آن در كلیسای جامع كراكو در لهستان است و نیم دیگر در موزه هنرهای تزیینی پاریس، یا قالی " آنهالت" و قالی های مشهور به"اردبیل"، شاهكارهایی بی بدیل و به كل غیر قابل قیاسند با هرآنچه بتوان با آ نها برابر نهاد.
 
برتری و فراستی جهانی تنها از آن هنری تواند بود كه بازتاب اصیل و طبیعی تمدن و فرهنگی باشد كه آن پدید آورده است؛ و این درست همان چیزی است كه قالی های ایرانی در حد استثنایی از آن برخوردارند، چرا كه بینش زیبایی شناختی خاصی را به كمال رسانده اند كه عمیقاً و به طرز بارز ایرانی است. شهر تبریز از قدیم الیام یکی از مراکز مهم فرش بافی ایرانی بوده است که امروزه نقش های آن برای هر ایرانی و دوستدار فرشی شناخته شده است.


در تبریز چهار کارگاه  فرش بافی بزرگ وجود دارد که فرش هایی با متراژ بالا می بافند. به گفته برخی از بافندگان یکی از این کارگاه ها که دوست ندارند اسم شان آورده شود، عرب ها بیشترین مشتری فرش های دستبافت تبریز هستند. برخی از فوتبالیست ها و سیاستمداران از جمله یک وزیر دولت دهم نیز مشتری هایی بوده اند که یکی از این فرش ها را برای خودشان سفارش داده اند.
یکی از بافنده ها که 33 سال سابقه بافتن فرش دارد، می گوید: عوارض بافتن فرش را در پیری متوجه می شویم، همان طور که در حال حاضر بسیاری از بافنده ها با آرتروز کمر و گردن دست و پنجه نرم می کنند و با این که پزشک شان توصیه کرده به استراحت نیاز دارند و نباید بافتن را ادامه دهند، اما باز هم این کار را انجام می دهند، چون کار دیگری ندارند.

کارگاه قالی بافی


بسیاری از بافندگان فرش تبریز این کار را از پدران شان به ارث برده اند و برخی از جوانان هم که به این کار رو آورده اند، به گفته خودشان، به دلیل فقر و نداشتن شغل به فرش بافی می پردازند.
از یکی از بافنده هایی که 60 ساله است، می پرسم فرزندان تان هم می توانند فرش ببافند؟ او جواب می دهد: نه اجازه نمی دهم.
همین که با او گرم صحبت هستم بافنده کناری هم وارد بحث می شود و می گوید، خیلی از بافنده ها دیگر اجازه نمی دهند فرزندان شان این کار را انجام دهند، زیرا شغل پردردسری است و عاقبتی هم ندارد.
جوان ترین بافنده در یک کارگاه، 25 ساله و مسن ترین آن ها 72 ساله است. برخی از جوانان با آن که لیسانس یا فوق لیسانس دارند، در کارگاه های فرش بافی مشغول به کار می شوند، برخی از آن ها نیز عواملی مانند بی کاری و فقر را دلیل گرایش به این کار می دانند و تعداد کمی هم با توجه به علاقه شان ترجیح داده اند، فرش ببافند.
یکی از آن ها که از هفت سالگی فرش می بافد، اظهار می کند: با این که درآمد کمی دارم، اما از کارم راضی هستم. روزی هفت تا هشت ساعت پشت دار می نشینم  و روزانه پول می گیرم، بابت هر روز 60 هزار تومان دریافت می کنم، اگر هم بیشتر ببافم، اضافه کار شامل حالم می شود.
بافنده دیگری چند مدرک قالی بافی دارد و به دلیل علاقه اش به فرش بافی رو آورده است. با آن که تراشکاری هم بلد است، اما ترجیح می دهد با همین حقوق کم در کارگاه فرش بافی کار کند.
او می گوید: مرسوم است کسی که در تبریز کار نداشته باشد، فرش بافی کند و قطعا اگر کار دیگری هم وجود داشت، بسیاری از جوانان به فرش بافی نمی پرداختند.
یکی دیگر از بافنده ها درباره فرشی که می بافد، بیان می کند: فرشی که می بافیم دوهزار مترمربع است و یک فرد عرب آن را برای یک مسجد هفت هزار متری در کشور امارات سفارش داده است. عرب ها از فرش های ایران استقبال خوبی می کنند، اما از زمانی که رابطه ایران و برخی از کشورهای عربی تیره شده، مشتری فرش های ایران هم کم شده است.

کارگاه قالی بافی


او ادامه می دهد: ما در قالی بافی هم امنیت شغلی نداریم و هر لحظه ممکن است به دلیل نبود مشتری، همین کار را هم از دست بدهیم. اگر هر فرشی را متری 20 میلیون تومان بفروشند، سهم ما که کار اصلی را انجام می دهیم، روزانه 50 هزار تومان است. ما باید هر روز 18 هزار گره بزنیم تا بتوانیم این مبلغ را دریافت کنیم. این مبلغ دستمزد کسی است که تند می بافد و کسی هم که کند بافت است، روزانه 45 هزار تومان می گیرد.
این هنرمند اضافه می کند: ما کسی را در این کارگاه داریم که 70 سال سن دارد و چون کند می بافد، روزانه 35 هزار تومان دستمزد می گیرد.  شما ظاهر قضیه و لباس های یک دست ما را می بینید. روزی که یک مهمان ویژه بخواهد از کارگاه دیدن کند، به ما سرشیر و عسل می دهند. بسیاری از ما با سابقه 30 سال کار هنوز هم بیمه نیستیم. همه ی کارگاه های فرش بافی در تبریز به نحوی برده داری می کنند.
او می افزاید: متأسفانه این حوزه در کشور ما متصدی ندارد، حتی آرایشگاه های زنانه و مردانه هم صنف دارند، اما ما جایی را نداریم که بتوانیم به آنجا مراجعه کنیم و مشکلات کاری مان را مطرح کنیم. اگر من بخواهم به هر دلیلی کارگاهی را که در آن کار می کنم، عوض کنم، بیمه ام را قطع می کنند و اگر حتی کارگاه بعدی هم بخواهد من را بیمه کند، اداره بیمه می گوید باید 230 هزار تومان را خودت بدهی و اجازه نمی دهد کارگاه مربوطه سهم بیمه من را بپردازد. این طور می شود که بسیاری از افراد با 30 سال سابقه کار فقط 13 سال سابقه بیمه دارند.


رییس اداره فرش تبریز بیان می کند: ما در استان آذربایجان شرقی 300 هزار بافنده داریم که بیشتر آن ها را مردان تشکیل می دهند و برخی از زنان هم در خانه مشغول به بافتن هستند. دستمزد آن ها نیز به روش خاصی که بین کارفرمایان و بافندگان وجود دارد، محاسبه می شود. برخی از آن ها به صورت قراردادی کار می کنند و همه ی بافنده ها بیمه هستند.
جعفر موذن ادامه می دهد: کارگران برای بافتن یک فرش دوهزار مترمربعی حدود پنج سال و در سه شیفت کار می کنند و اگر برای یکی از آن ها مشکلی پیش بیاید، یکی دیگر را جایگزین خودشان می کنند تا کار عقب نماند.

فرشی که می بافیم دوهزار مترمربع است و یک فرد عرب آن را برای یک مسجد هفت هزار متری در کشور امارات سفارش داده است. عرب ها از فرش های ایران استقبال خوبی می کنند، اما از زمانی که رابطه ایران و برخی از کشورهای عربی تیره شده، مشتری فرش های ایران هم کم شده است.

او اضافه می کند: چهار کارگاه بزرگ فرش بافی در تبریز وجود دارد که با متراژ بالا فرش می بافند و کارگاه های زیادی هم داریم که در متراژهای پایین 150 تا 48 مترمربعی فرش می بافند. در کارگاه های تبریز بیشتر از نقشه های سنتی و نخ ابریشم  استفاده می شود. برخی از فرش بافانی که با بازار کار می کنند، سلیقه ی بازار را هم در نظر می گیرند تا بتوانند طرح هایی را که بافته می شود به روز و نظر مشتری ها را جلب کنند.
شهر تبریز در تیرماه سال گذشته از سوی شورای جهانی صنایع دستی ((wcc به عنوان شهر جهانی فرش ثبت شد. معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور یکی از دلایل ثبت تبریز به عنوان شهر جهانی فرش را وجود کارگاه های زنده تبریز دانست و  گفت: زمانی که کارشناسان ثبت از کشورهای گوناگون به ایران آمدند و کارگاه های فرش تبریز را دیدند، حیرت کردند.


منابع:
ایسنا
سایت اطلاع رسانی فرش ایران