مصورسازی در دنیای معاصر

نگاهی به "شاهنامه مهدی"

اکرم احمدی توانا: شاهنامه مهدی حسینی در فرهنگ تصویری ایران ریشه دارد که آراستن کتاب در آن به مثابه  رسانه ای یگانه و البته ایمن در هنرهای تصویری به کار بسته شده است.

در روزگاری که نه از کتابخانه هنرپروران تاریخ یادگاری به جا مانده و نه نهادی درایتمند و صاحب مکنت یافت می شود تا برای خلق نسخه ای یگانه از آثار ادبی آستین بالا بزند- که اگر هم می بود نخست باید از چند و چون سلیقه اش می پرسیدیم - "شاهنامه مهدی" به همت و قلم مهدی حسینی مصور شده است.

مهدی حسینی از رهگذر کتاب آرایی ایرانی به "آرتیست بوک" رسیده است. ارجاع او به کتاب، علاوه بر ایده مدرنیستی آرتیست بوک، در فرهنگ تصویری ایران ریشه دارد که آراستن کتاب در آن به مثابه  رسانه ای یگانه و البته ایمن در هنرهای تصویری به کار بسته شده و در کنار دیگر رسانه ها به شکل شگرفی ارتقاء یافته است.

حسینی از روی دلدادگی اش به نقاشی قدیم ایرانی و به پشتوانه دانش نظری خود و به یاد شاهنامه بایسنقری، شاهنامه ای از جنس پارچه و با 22 تصویر آفریده است. موضوع برخی از تصاویر "شاهنامه مهدی" منطبق بر داستان های مصور شاهنامة بایسنقری است. در این مجلّدِ حدود 50 صفحه ای، بر یک ورق ابیات مربوط به داستان، و یا به عبارت دقیق تر همان ابیات مصوَّر، با استفاده از ماشین های صنعتی گلدوزی در بازار تهران    که خاص دوخت بیرق های آیین عزاداری محرم است    روی متقال ها دوخته شده و بر روی ورق دیگر صحنة داستان با آب مرکب و قلم مو طراحی شده است. نسخه های دیگری از مجالس این شاهنامه نیز به شیوة چاپ سنتی قلمکار به صورت تابلو وجود دارد که با مُهر چوبی در یک قاب و در کنار طراحی اولیه ارائه شده اند. در واقع، دیگرانی که استادکار گلدوزی و چاپ قلمکار بوده اند، از قالب های همیشگی بیرون آمده و به یاری استاد نقاش، بخشی از پروژه گسترده تری شده اند که به گفت وگو با گذشته نشسته است.

"شاهنامه مهدی"، در کنار یگانگی و ارزش های زیباشناختیِ منحصربه فرد، دائم در حال ارجاع از خود به دیگری است: ارجاع به ادبیات، تاریخ نقاشی، تکنیک های سنتی، گذشته و خاطرات مبهم دور و نزدیک. مهدی حسینی که در سال های متمادی نقاشی در پی احیای ارزش های تصویری نقاشی قدیم ایران بوده، همواره گوشه چشمی نیز به آثار ادبیات کلاسیک، هم چون "کلیله و دمنه" و "شاهنامه"، داشته است. او به واسطه نسخه های خطی قدیمیِ همین آثار، این راه خلاقانه را در بستر کتاب یافته است، که میراثی از گذشته های بسیار دور را به ذهن متبادر می کند.

فراتر از همه این  موارد، تکنیک ساخت این نسخه داستان دیگری دارد. کنترل قلم موی باریک و مرکب سیاه دست سازِ خاص چاپ قلمکار بر بافت ناهموار سطح متقال ضخیم کار ساده ای نیست. جنس این نسخه، خود، از تاریخ محدودتر و ملموس خانوادگی و پدربزرگ از دست رفته تا شاهزادة تیموری را بازخوانی می کند. کرباسِ بستر این شاهنامه، که به جای کاغذ نشسته  و بریدن و دوختن آن ها جای آهار و مهره را گرفته، برای مهدی حسینی، فراتر از هنرمندان گمنام شاهنامة بایسنقری و بی نهایت نسخه دیگر، یادآور یک تاریخ کوتاه خانوادگی است؛ شجرنامه ای که بازی پدران را یادآوری می کند. گویی او میراث پدری اش، کرباس، را راهی برای احیای میراث اجدادش، کتاب آرایی، یافته است.

تکه های کوچک متقالِ تاخورده، که همیشه زیر دست او روی میز کارش به چشم می خوردند و بستر چاپ های قلمکار هم بوده اند، در شاهنامه مهدی صحافی شده اند و صورت و ترکیبی یگانه یافته اند، و نسخه ای عظیم و قطور و در عین حال نرم و منعطف، مثل حکومت بایسنقر میرزا، ساخته اند. شاهنامه مهدی متأثر از تمامی داشته ها و نگاه به نداشته ها، شکل خود او را به خود گرفته است.

"شاهنامه مهدی" در نمایشگاه "کتاب خانه است" در یک نمایشگاه گروهی به کوشش فواد فراهانی در پروژه های آران، از پنجم تا بیست ودوم شهریورماه 1395 به نمایش در آمده است.

منبع: هنرآنلاین