جایگاه و کارکرد جشنواره ها در عرصه ادبیات
بررسی کارکرد و جایگاه جشنواره های ادبی و تاثیر آن ها در کیفیت و کمیت آثار نویسندگان ایرانی
برگزاری جشنواره های مختلف فرهنگی و هنری برای معرفی آثار فرهیختگان هر جامعه در همه جای دنیا معمول و مرسوم است و بسیاری از آن ها از جشنواره های ادبی و علمی گرفته تا جشنواره های سینمایی و هنری با کارکرد و اهداف خاصی پایه ریزی شده و نتایج آن ها ارزیابی می شود و به این نتایج و ارزیابی ها نگاه کارکردی و علمی وجود دارد. در ایران هم این جشنواره ها و سمینارهای ادبی و هنری به مناسبت های مختلف توسط نهادهای مسئول برگزار می شود که گاها آثار بی بدیلی از دل آن ها معرفی می شود.
ایران اسلامی خود پیش قراول عرصه شعر و ادبیات است که آثاری ناب از گذشته تا کنون عرضه و توجه جهانیان را به خود جلب کرده است. از این رو برگزاری جشنواره های ادبی و هنری در کشور اجتناب ناپذیر است اما موضوعی که بسیار مهم و حائز اهمیت است بررسی کارکرد و جایگاه این جشنواره ها و تاثیر آن ها در کیفیت و کمیت آثار نویسندگان ایرانی است که تا کنون مغفول مانده است و حتی نهادهایی که این جشنواره ها را برگزار می کنند ارزیابی علمی و دقیقی از کارکردو تاثیر این جشنواره ها ندارند.
در ارزیابی جشنواره ها توفیقی نداشته ایم
محمد ناصری با تاکید بر تاثیر مطلوب برگزاری جشنواره های فرهنگی و ادبی گفت: برگزاری این جشنواره ها بسیار خوب است و به نویسنده های خوب بریا معرفی و دیده شدن آثارشان کمک می کند. این جشنواره ها قابل اعتنا هستند و بسته به اینکه چه کیفیتی دارند، اهمیت پیدا می کنند. این جشنواره ها موضوع سازی برای ادبیات هستند که در نهایت منجر به شناخت و استقبال مرددم از آثار برگزیده با توجه با سلایق و صلاحیت ها و مقبولیت جشنواره می شود.
این نویسنده ادامه داد: هر جشنواره ادبی چند وجه دارد که یکی از آن ها تشویق به نویسندگی و خواندن و وجه دیگر آن ترغیب و معرفی نویسندگان جوان است و وجه دیگر آن دمیدن بر تنور ادبیات است. در جشنواره هایی که در ایران برگزار می شود سلایق نویسندگان و برگزارکنندگان جشنواره اهمیت زیادی دارد. برخی اعتقادی به جشنواره ندارند و برخی در بیشتر جشنواره های ادبی شرکت می کنند.
وی با اشاره به پیشرفت و تعدد جشنواره ها در فضای کنونی گفت: کسانی که علاقه به حضور در جشنواره ها دارند اگر آثار آن ها در جشنواره ها دیده شود و جزو آثار برگزیده باشد تاثیر زیادی بر روحیه و آثار بعدی، فعالیت های ادبی و فروش اثر آن ها دارد. از طرفی برای ناشر نیز بسیار مهم است که کتابی در تریبون هایی مثل جشنواره ها مطرح شود و خبر آن در خبرگزاری ها و روزنامه ها منژس شود. تمام این ها با توجه به اینکه خود جشنواره چه اهمیتی دارد موضوضعیت پیدا می کنند.
دبیر جشنواره ادبی شهید غنی پور با تاکید بر تاثیر این جشنواره ها به ویژه جشنواره های معتبر بر فروش بالا می افزاید: آثار برگزیده این جشنواره ها علاوه بر کمک به فروش بالا گاهی توسط سازمان ها و نهادهای متولی مثل وزارت ارشاد و نهاد عمومی کتابخانه ها خریداری می شود که گاهی به خرید کامل یک شماره هم می رسد. علاوه بر این کتاب هایی که دیده می شوند توسط افراد کتابخوان به هم معرفی می شوند. گاهی حتی اعتبار جشنواره بر اعتیار نویسنده پیشی می گیرد و به سبب انتخاب در جشنواره مورد توجه مخاطبان قرار می گیرد حال آنکه خود نویسنده شناخته شده نباشد.
ناصری در ادامه با اشاره ناتوانی بسیاری از جشنواره ها در ارزیابی کارکرد جشنواره گفت: در ایران درباره ارزیابی جشنواره ها بعد از معرفی آثار برتر همه چیز خاتمه می یابد و توفیقی در این زمینه نداشته ایم. جشنواره ها به دو حالت دولتی و مردمی برگزار می شوند و در جشنواره های مردمی یا خصوصی به دلیل اکانات پایین نمی توا انتظار زیادی برای ارزیابی عملکرد داشت اما به نظر من جشنواره های دولتی باید در این زمینه اهتمام بیشتری داشته باشند و آثار و نتایج و کارکرد جشنواره ها را بسنجند.
وی در مورد تاثیر جشنواره ها بر شناخت ناشر و نویسنده از همدیگر اظهار داشت: متاسفانه در این زمینه همه چیز نسبی است و نمی توان نظر قطعی داد چون کار تحقیقی هم انجام نشده است. در ایران امکانی وجود ندارد که این دو گروه به صورت نظام مند باهم در ارتباط باشند و بسیاری از شناخت ها و همکاری ها بسته به سلایق افراد و مدیران انتشارات دارد. این امر در مورد جشنواره ها هم صدق می کند و ممکن است اثری که در یک جشنواره برگزیده شده در جشواره دیگری مورد توجه قرار نگیرد ولی نمی توان تاثیر جشنواره را در دیده شدن آثار منکر شد. برای مثال کتاب مرحوم احمد بیگدلی در جشنواره شهید غنی پور دیده شد یا جشنواره داستان انقلاب، نویسنده های جوان و گمنام را معرفی کرد.
جشنواره های مردمی با استقبال بیشتری مواجه می شوند
با تمام مشکلاتی که پیرامون برگزاری جشنواره های ادبی وجود دارد مزایا و بازدهی خوبی هم دارند که از جمله می توان به غربال شدن آثار خوب و برجسته و تلاش برای نوآوری در ژانرهای مختلف اشاره کرد. از سوی دیگر این جشنواره ها منجر به شناخت فعالان بازار نشر از آثار برجسته می شود و خود روند تولید کتاب را تسهیل می کند و نویسنده و کتاب را سریع تر به مقصد می رساند.
یک نویسنده با اشاره به ظرفیت های موجود درکشور در زمینه های فرهنگ و ادب می گوید: نویسندگان توانسته اند آثار به یاد ماندنی از خود به جای بگذارند و با توجه به استعدادهای خوبی که دارند توانسته اند پیشرفت کنند. برگزاری جشنواره های ادبی نباید تنها به راه اندازی و برگزاری این جشنواره ها و غرفه ها و حضور در نمایشگاه اکتفا شود بلکه باید زمینه های بیشتری برای فعالیت در جهت رشد و شکوفایی فرهنگ کتاب و کتابخوانی و معرفی آثار برگزیده فراهم شود.
مهدی مرادی، معتقد است این طرح توسعه و ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی را در جامعه به دنبال دارد. دعوت از نویسندگان و رونمایی از آثار تازه آنان از نقاط قوت این برنامه هاست. این این برنامه ها به ویژه در ترویج خواندن و آشنایی طیف میلیونی کودک و نوجوان با مقوله کتاب که در حال حاضر مهجور است موثر خواهد بود. ادبیات کودک عمر چندانی ندارد اما شاعران و نویسندگان نام آوری در این بخش داریم که باید با برنامه ریزی و طرح های ویژه نسبت پرورش نسل جدید در این راه اقدام کنیم.
یکی از ضعف های اساسی در برگزاری این جشنواره ها دولتی بودن بسیاری از آن هاست و وقتی نهادهای دولتی در مقوله فرهنگ فعالیت و اقدامی می کنند توقعات و بروکراسی خاص خود را در این راستا دارند در حالی که این نهادها باید تنها به توسعه فرهنگ فکر کنند و توقعی نداشته باشند. از طرفی مردم وقتی بدانند جشنواره ای به شکل مردمی اجرا می شود بیشتر با آن همراهی و همفکری می کنند. در زمینه توسعه فرهنگ کتابخوانی نباید تنها به کتاب بسنده کرد و با اینکه هدف کلی کتاب و کتابخوانی است اما اجرای برنامه های متعدد از جمله میزگردها، بحث ها و همچنین حضور فعالان کتاب ضروری است.
منبع: سوره مهر
