شبکه های اجتماعی، از دیروز تا امروز

اکثر افرادی که در این قبیل شبکه عضو هستند از جمع گریزانند و تنهایی را به حضور در گروه ها و جمع ، ترجیح می دهند که این مسئله . . .

ع.امانی - بخش ارتباطات تبیان

اواسط دهه ی 60 میلادی بود که نخستین ایده ها درباره "شبکه های اجتماعی" ارائه شد و حدود 30 سال بعد اولین شبکه اجتماعی به نام "SixDegrees" ، رسما راه اندازی شد. بعد از آن بود که شبکه های اجتماعی دیگر به سرعت فضای مجازی را در بر گرفتند و هر روز نام یک شبکه ی اجتماعی جدید به گوش می رسید.

در سال 2004، سایت های شبکه اجتماعی "فرنداستر" با 7 میلیون کاربر و "مای اسپیس" با 2 میلیون کاربر صاحب بیشترین کاربران در این حوزه بودند. در همین سال سایت شبکه اجتماعی "فیس بوک" توسط "مارک زوکربرگ" در خوابگاه دانشگاه هارواد راه اندازی شد. سال 2006، سال گسترش روز افزون کاربران و بازدیدکنندگان وب سایت های شبکه های اجتماعی بود. در این سال دسترسی عمومی مردم به "فیس بوک" آزاد شد. زیرا در دو سال قبل، این سایت تنها به صورت پایلوت در دانشگاه هارواد استفاده می شد، همچنین "توییتر" نیز در این سال پا به عرصه وب سایت های اجتماعی گذاشت. بعد از راه اندازی فیس بوک، ابتدا اکثر دانشجویان هاروارد و بعد از آن بسیاری از دانشگاهیان ایالات متحده و اینک تمام دانشگاه های معتبر و بزرگترین شرکت های دنیا و بزرگ ترین چهره های جهانی و جمعیت بسیار زیادی از مردم سرتاسر جهان عضو این شبکه اجتماعی هستند.(1)

این شبکه ها مزایا و معایب فراوانی هم دارند که در کشورهای مختلف با فرهنگ های متفاوت ، این مزایا و معایب نیز متفاوتند.

البته صرف نظر از مزایا و معایب این موج ارتباطاتی ، باید در نظر داشت که راه اندازی شبکه های اجتماعی در فضای مجازی ، همچون انقلابی در روابط میان فردی بود و با استقبال خیل کثیری از مردم سراسر جهان روبرو شد و این جریان  به نوعی تحقق نهایی "دهکده ی جهانی" بود زیرا به ارتباطات افراد ، سرعت و سهولت بخشید.
شبکه اجتماعی (Social Network) ، مجموعه ای از ارتباط و گردهم آیی مجازی است که ارتباطات را رو به سهولت گذاشته و به روند تبادلات میان فردی ، سرعتی غیر قابل تصور بخشیده. (البته هنوز برای این مهم تعریف واحدی ارائه نشده است.) 

در میدان رقابت شبکه های اجتماعی ، هر یک از شرکت ها می کوشیدند تا با ارائه ی خدماتی بیشتر و بهتر گوی سبقت را از دیگر ربوده و صدر نشین "شبکه های اجتماعی" شوند و به واقع شبکه اجتماعی  "فیس بوک" (facebook) تا چندی پیش بالاترین جایگاه را در این میان به خود اختصاص داده بود تا اینکه شبکه های اجتماعی تلفن همراه روی کار آمده و به تدریج جای این قول عظیم را گرفتند.

یکی از اولین شبکه های اجتماعی که در سطح جهان راه اندازی شد ؛ شبکه اجتماعی "فیس بوک" در سال 2004 میلادی بود که با استقبال زیادی روبرو شد و پس از آن به تدریج ، شبکه های اجتماعی دیگری از جمله  "توییتر" (Twitter) ، یوتیوپ (YouTube) ،"اینستاگرام" (Instagram) و "تلگرام" (Telegram) و ... راه اندازی شدند و چنان فراگیر گشتند که امروزه ، سیاستمداران جهان نیز با استفاده از این شبکه های مجازی ، سطح روابط خود را با مردم و هم تایانشان در عرصه سیاست ، گسترش می دهند.

معایب و مزایای شبکه های اجتماعی

شبکه های اجتماعی مجازی ، مزایا و معایبی دارند که گاه به علت عدم آگاهی از فرهنگ استفاده  و همچنین عدم تطابق این شبکه ها با فرهنگ بومی برخی کشورها ، مشکلاتی را به همراه دارند. یکی از مشکلات اصلی این شبکه ها ، عدم اطمینان از هویت افراد است زیرا از آن جایی که افراد تنها رابطه ای مجازی در فضای اینترنتی دارند نمی توان مطمئن شد که فرد مورد نظر شما هویت واقعی خود را معرفی نموده و یا خیر که این مهم خود بار منفی بالایی را داشته  و گاهی با مشکلات جدی و خطرناکی همراه شده است که به تدریج باعث کاهش اعتماد افراد در ایجاد روابط این فضا ، شده است.

یکی دیگر از معایب این فضا ،  به خطر افتادن "حریم خصوصی" (Privacy) و سرقت اطلاعات افراد می باشد. هرچند اکثر شرکت های ارائه کننده شبکه های اجتماعی ، سعی کرده اند امنیت این فضا را افزایش دهند اما هنوز هم با مشکلاتی از قبیل هک و سرقت اطلاعات روبرو هستیم که خود باعث ناامنی این فضا گشته است.
"فردگرایی" (Individualism) ، دوری از جمع یکی از دستاوردهای شبکه های اجتماعی است. اکثر افرادی که در این قبیل شبکه عضو هستند از جمع گریزانند و تنهایی را به حضور در گروه ها و جمع ، ترجیح می دهند. این مسئله از لحاظ روانی مشکلات متعددی را دارد که مهم ترین آنها کاهش روابط اجتماعی و مخاطرات عمیق در بنیان های جامعه است به طوری که اگر جلوی این روند گرفته نشود به زودی باید منتظر نابودی بنیان های جامعه باشیم.

درست است که شبکه های اجتماعی مجازی ، معایب فراوانی دارند اما این مسئله نمی تواند باعث کم رنگ شده مزایای آن شود. باید اذعان داشت که این شبکه ارتباطات را سهولتی ژرف بخشیده اند و به گسترش دامنه ی ارتباطات (چه شغلی و چه میان فردی و دوستانه) ، کمک وافری کرده اند. از دیگر سو ؛ این شبکه ها زمینه ی ارتباطات تصویری را نیز ایجاد کرده اند که خود ، انقلابی در این جریان ایجاد نموده و با استقبال بی سابقه ی کاربران فضای مجازی روبرو شده است.
در واقع ، هر فردی می تواند در کشوری واقع در یک قاره به صورت آنلاین ، با فردی در کشوری که در قاره ای دیگر است ارتباط تصویری آنلاین داشته باشد. البته موضوع به همین جا ختم نمی شود زیرا طبق آخرین اخبار منتشره ؛ حتی عمل جراحی هم توسط پزشکان برخی کشورها بصورت آنلاین و از طریق شبکه های مجازی صورت می گیرد که شاید این موضوع تا چندی پیش ، حتی در مخیله ی انسان هم نمی گنجید.

مشکلاتی که گاه رنگ و بوی کنجکاوی بی دلیل می دهد و به هک کردن اطلاعات افراد و ورود به حریم خصوصی افراد ختم می شود و گاه پا را فراتر از این مسائل گذاشته و حتی در مواردی زیاد کار به اخاذی های مجازی و حتی قتل کشانده می شود.

شبکه های اجتماعی در ایران

یکی از اولین شبکه های اجتماعی که وارد ایران شد "فیس بوک" بود. که به چند دلیل از جمله ؛ متُد نوین آن در بحث ارتباطات و همچنین قابلیت های آن ، به سرعت محبوبیت بالایی را بین ایرانیان کسب نمود. با گسترش علم ارتبازات و پیشرفت های روز افزون آن ، طبیعی بود که ایران نیز بر موج این جریان و راه اندازی شبکه های اجتماعی سوار گردد اما آنچه که از اهمیت بالایی برخوردار بود نحوه استفاده کاربران از این ابزار ارتباطاتی جدید بود.

آمار استفاده کاربران ایرانی از شبکه های اجتماعی

آمار استفاده کاربران ایرانی از شبکه های اجتماعی

متاسفانه به علل متعددی از جمله ؛ عدم اطلاع رسانی و سطح پایین سواد رسانه ای در کشور ما ، همواره در بدو ورود زیرمجموعه های جدید ارتباطاتی با مشکلات فراوانی مواجه شده ایم. مشکلاتی که گاه رنگ و بوی کنجکاوی بی دلیل می دهد و به هک کردن اطلاعات افراد و ورود به حریم خصوصی آنها ختم می شود و گاه پا را فراتر از این مسائل گذاشته و به دلیل عدم آگاهی های لازم و عدم تطبیق این ابزار با فرهنگ اصیل ایرانی ، فرد با اختلالاتی مواجه شده و حتی در مواردی زیاد کار به اخاذی های مجازی و حتی قتل کشانده می شود. که این مهم خود باعث ایجاد ناظری تحت عنوان "پلیس فتا" برای کنترل روابط این فضا گردیده است.
طبق آمار با ورود هر یک از شبکه های اجتماعی مجازی به ایران ، آمار کاربران این فضا چندین برابر می شود و طبیعی است که مشکلات حاصل از آن نیز افزایش می یابد. پس برای کاهش جرایم فضای مجازی و همچنین ترویج نحوه استفاده ی صحیح از این شبکه ها ، آموزش استفاده و فرهنگ سازی آن از ضروریات محسوب می شود.

پی نوشت :

1. تاریخچه شبکه های اجتماعی ، دانشنامه علم و فناوری ، 1394