علت انتخاب کوفه به عنوان پایتخت

حضرت علی(علیه السلام) از نظر اقتصادی مدینه و محیط حجاز تحمل رویارویی با عراق یا شام را نداشت. به خاطر اینکه مدینه در منطقه صحرا و بدون هیچ کشت، زرع، دامپروری و تجارت فعالی روزگار سپری می کرد. ولی عراق مهمترین منبع درآمد منطقه بود.

از نظر اقتصادی مدینه و محیط حجاز تحمل رویارویی با عراق یا شام را نداشت. به خاطر اینکه مدینه در منطقه صحرا و بدون هیچ کشت، زرع، دامپروری و تجارت فعالی روزگار سپری می کرد. ولی عراق مهمترین منبع درآمد منطقه بود. مدینه از نظر نیروی انسانی کشش یک جنگ تمام عیار را با شام نداشت. ولی کوفه از نظر کثرت جمعیت و نزدیکی به مناطق پرجمعیت، توانایی مقابله با هر تجاوزی را داشت. مردم مدینه به ویژه برخی از اصحاب، کوچکترین علاقه ای به امام نداشتند و خود را مجتهدتر از آن میدانستند که سخن امام را بشنوند. ولی بین امیرالمومنین(علیه السلام) و مردم کوفه علاقه ای متقابل وجود داشت. رفاه طلبی فزون از حد مردم مدینه که در دوره خلفای پیشین به آن مبتلا شده بودند، روحیه جنگی برای آنان باقی نگذاشته بود و در طول بیست و پنج سالی که از رحلت پیامبر(صلی الله علیه و آله) می گذشت به تدریج مردم از آن تحول معنوی و الهی که در اثر تعلیمات آن حضرت، پیدا کرده بودند، دور شدند. کثرت حضور اصحاب با سابقه پیغمبر(صلی الله علیه و آله) در کوفه بیش از هر نقطه دیگر عالم اسلام بود. کوفه از نظر جغرافیایی تقریبا در قلب عالم اسلام آن روزگار واقع و بر ایران، حجاز، شام، و مصر مشرف بود.

از زمان ورود امام به کوفه دو گروه در کوفه در دو موضع بودند: رهبرانی مانند مالک اشتر که به امام توصیه جنگ با معاویه را می کردند و خود را غیر مشروط در اختیار امام قرار می دادند رهبران قبیله ای که هیچ تمایلی به جنگ نداشتند اما برای حفظ موقعیت خویش به ظاهر با امام همراه جنگ می شدند و علاوه بر اینان توده های وسیعی از کوفیان بودند که در ظاهر متمایل به امام ولی از مواجهه با هر خطری گریزان بودند. نهج البلاغه، مملو از نفرین های متعدد امام علی به مردم کوفه در مورد کوتاهی های آنها در امر جنگ با معاویه است.

حضرت علی مردم کوفه را برای جنگ صفین در مسجد جمع کرد و فرمود معاویه با اهل شام به سرعت به سوی عراق می آید نظر شما چیست؟ مردم مضطرب شدند و سخنانی گفتند که حضرت چیزی از سخنان آنها را نفهمید سپس در حالی که آیه استرجاع را می خواند فرمود: "خلافت را پسر هند جگرخوار برد" و از منبر به زیر آمد. بعد از تحمیل حکمیت، حضرت علی تصمیم به بسیج نیرو برای یکسره کردن کار معاویه گرفت اما مردم کوفه رغبتی نشان ندادند و با اقداماتی که خوارج کردند از جمله کشتن عبدالله بن خباب و همسرو فرزندش حضرت به جنگ با خوارج رفت بعد از جنگ با خوارج حضرت علی به اهل کوفه فرمود اکنون آماده رفتن به سوی دشمن خود از اهل شام شوید ولی پس از بحثهای زیاد با اصرار کوفیان به کوفه بازگشتند و عده ای از سرشناسان کوفه از علی(علیه السلام) گریختند و به معاویه پیوستند. قسمتهای بزرگی از قلمرو علی(علیه السلام) یا به کلی به دست معاویه افتاد و یا غارتها و هجومهای خونین سپاه او وحشت و رعب سختی در دل ساکنان آن مناطق ایجاد کرد.

منابع:
(1).کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی
(2). رفتارشناسی مردم کوفه در نهضت حسینی، شماره ٢٦