دیدار از بازمانده های « فرح آباد »

مجموعه تاریخی فرح آباد در نزدیکی شهر ساری مرکز استان مازندران قرار دارد. این اثر یکی از جاذبه های تاریخی استان مازندران و شهر ساری به شمار می رود که توسط شاه عباس اول صفوی بنا شده است.

مجموعه تاریخی فرح آباد که بعدها اسم آن به خزر آباد تغییر پیدا کرد، در نزدیکی شهر ساری مرکز استان مازندران قرار دارد. این اثر یکی از جاذبه های تاریخی استان مازندران و شهر ساری به شمار می رود که به دلیل نزدیکی به دریا گردشگران می توانند ضمن بازدید از آن از ساحل منطقه نیز استفاده کنند.
این منطقه تاریخی در ۲۸ کیلومتری شمال شهر ساری و ۳ کیلومتری دریای خزر واقع شده است. طول بیشتر این مسیر به صورت بزرگراه می باشد و دسترسی به فرح آباد و دریا بسیار آسان است. این مجموعه در زمان شاه عباس اول، در سال ۱۰۲۰ هجری قمری، با استفاده از شیوه های شهرسازی اصفهان در دوره صفوی ساخته شده است. در منابع تاریخی به کاخ زیبایی به نام جهان نما هم در شمال این مجموعه اشاره شده که فعلاً تنها خرابه های مسجد، پل و دیواره های باغ سلطنتی آن باقی مانده است.
این محل در زمان شاه عباس اول بندرى آباد و پر رونق بود تا جایى که لقب دارالسرور و حتى دارالسلطنه را به آن اختصاص دادند. شاهان صفوی، به ویژه شاه عباس، علاقه خاصی به این محل داشته و همه ساله، تابستان، مدتی در این شهر اقامت می کردند. این شهر در اواخر سلطنت شاه عباس دوم توسط روس‌ ها به آتش کشیده شد و روس‌ ها پس از کشتار همگانى و به آتش کشیدن کاخ جهان‌ نما (قصر معروف شاه عباس بزرگ) از راه دریا گریختند.
بناهای مجموعه فرح آباد شامل کاخ، پل، مسجد، آب انبار، حمام، کاروانسرا، مدرسه، بازار و خیابان های متعددی بوده است که در اطراف رود تجن ساخته بودند. متأسفانه این مجموعه زیبا در قرون اخیر در اثر عوامل طبیعی، جنگل کاری و توسعه کشاورزی تخریب شده است، ولی آنچه از بقایای آن مشاهده می شود دلالت بر شکوه و زیبایی آن در عهد صفوی دارد.
پى بردن به نقشه اصلى شهر نیازمند بررسى و حفارى علمى است. با توجه به وضعیت موجود مى‌ توان گفت که شهرسازى این منطقه مانند دیگر طرح‌ هاى شهرسازى دوره صفویه در شهرهاى اصفهان و قزوین بود و هسته اصلى مجموعه را میدان مستطیل شکلى تشکیل مى‌ داد که از شمال به کاخ جهان‌ نما منتهى مى‌ شد.

مسجد و مدرسه فرح‌ آباد

در میان همه آثارى که در مجموعه فرح‌ آباد ذکر شد، تنها مسجد به دلیل پایگاه مردمى خود، بر جا مانده است. این مسجد در زمینى مستطیل شکل به ابعاد ۷۵ در۶۵ متر قرار دارد و فرم آن چهار ایوانى است. ایوان اصلى مسجد با گنبد بزرگ آجرى در قسمت جنوبى که محراب نیز در آنجا واقع است، قرار دارد. در دو طرف ایوان دو شبستان عظیم قرار دارد و پیرامون حیاط را حجره‌ هایى براى درس طلاب، در بر گرفته است. بناهاى ضلع شمال به رباط و کاروانسرا بیشتر شباهت دارد و احتمال مى‌ رود که براى استراحت مسافران بوده است.
ورودى مسجد در ضلع شمالى آن قرار دارد و سردر ورودى آن روزگارى مزین به کاشى‌ هاى هفت رنگ بود. از مناره‌ هاى این مسجد تنها پایه‌ هاى آن پابرجاست. آب مورد استفاده این مجموعه به وسیله جوى‌ هاى روباز آجرى با شیب‌ بندى ملایم از رودخانه تجن وارد حوض حیاط مرکزى و آب مازاد از ضلع غربى آن خارج مى‌شد. از تزیینات مسجد نشانه‌ هایى باقى است که مى‌ توان به کاربندی، کاشى‌ کارى و مقرنس‌ کارى اشاره نمود.

کاخ جهان‌ نما

کاخ جهان‌ نما با توجه به عظمت معمارى و تلفیق هنر شرق و غرب که به صورت نقاشى روى دیوارهاى آن به کار رفته، به این نام مشهور شده بود. بقایاى این کاخ در قسمت شمالى مجموعه تاریخى فرح‌ آباد و در غرب رودخانه تجن قرار دارد. با توجه به برج و بارها، ساختمان دو اشکوبه، زمین بازى چوگان و همچنین با توجه به روایت مورخان و جهانگردان درباره ویژگى‌ هاى آن، مى‌ توان گفت که مجموعه فرح‌ آباد یکى از مهم‌ ترین شهرهاى آباد زمان صفویه بوده است.

پل شاه عباسى

پل آجرى نیمه ویران فرح‌ آباد، به صورت شرقی – غربی، با ملات ساروج و آجر بر روى رودخانه تجن احداث شده بود. این پل داراى هفت چشمه بود که امروزه به جز چند چشمه طاق، قسمت اعظم آن آسیب فراوان دیده است.
سواحل زیبای فرح آباد (خزر آباد) ساری با بیش از ۱۵ کیلومتر مسافت ساحلی ماسه ای، مرداب بسیار وسیع چندین هکتاری و چشم نواز در کنار سواحل دریا و حضور پرندگان بسیار زیبای مهاجر، رودخانه بسیار عریض و طویل تجن از ابتدا تا انتهای فرح آباد، دشت های فراخ و جلگه های وسیع و سرسبز و حاصلخیز، آب بندان بسیار بزرگ و شکارگاه های پرندگان، صیدگاه های ماهیگیری در سواحل دریا و رودخانه و آب بندان و مرداب و استخرهای پرورش ماهی، آب و هوای استثنایی و بسیار فرح بخش، اراضی کشاورزی و جلوه های هر کشت، اراضی باغی و تجلیات درختان و میوه های متنوع و رنگی و … از جاذبه های جغرافیایی فرح آباد ساری است.
این اثر در تاریخ ۱۶ اسفند ۱۳۵۵ با شماره ثبت ۱۳۷۶ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.