تبیان، دستیار زندگی
احمد کسمائی از تاجران منطقه کسماء بود که همراه با میرزا کوچک خان جنگلی، نهضت جنگل را پایه گذاشت. کسمائی یادداشت هایی را از روزهای قیام جنگل و مراودات جنگلی ها نوشته است که می تواند سند خوبی برای بررسی این دوره تاریخی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

گروگانگیری برای تامین مالی جنبش جنگل

احمد کسمائی از تاجران منطقه کسماء بود که همراه با میرزا کوچک خان جنگلی، نهضت جنگل را پایه گذاشت. کسمائی یادداشت هایی را از روزهای قیام جنگل و مراودات جنگلی ها نوشته است که می تواند سند خوبی برای بررسی این دوره تاریخی باشد. این یادداشت ها توسط دخترش جمع آوری و منتشر شده است.

بخش تاریخ ایران و جهان تبیان
گروگانگیری برای تامین مالی جنبش جنگل

بخش هایی از یادداشت های احمد کسمائی از رهبران جنگلی ها

بخش هایی از یادداشت های کسمائی که به شکل گیری هیات اتحاد اسلام و آغاز قیام جنگل مربوط است را در ادامه می خوانید که شامل روایت دستگیری امین الدوله از مالکان بزرگ و پدر علی امینی (نخست وزیر ایران در سال های 41-1340) برای تهیه پول مورد نیاز جنبش جنگل است:

زمانی که جمعیت سری دوم در رشت تشکیل شد، میرزا کوچک خان در تهران بود و او هم در تب و تاب ناشی از سرگشتگی های مملکت می سوخت. تهران نیز از هیجان انقلابی خالی نبود. بلکه تلاش انقلابی در آنجا بیشتر از نقاط دیگر محسوس بود، همه می گفتند که می باید به این وضع خاتمه داد و به این جهت مردم دسته دسته به مبارزات انقلابی می پیوستند.

مملکت شده بود آمیخته ای از نیروهای انقلابی، دیگر مسئل طبقات، سرمایه، لباس و غیره مطرح نبود بلکه مقدمات یک وحدت عمومی به چشم می خورد.

جلسه ای نبود که در آن روحانی، دکاندار، تاجر و طواف دوره گرد در کنار هم ننشسته و یک دل و یک جهت دربار   چگونگی مبارز   انقلابی همفکر نباشند. میرزا کوچک خان چنان که خود می گفت هرگز از این مبارزات به دور نبود، لذا با سردار علی خان دیوسالار فاتح اقداماتی برای ایجاد یک تشکیلات انقلابی در مازندران به عمل می آورند و با برنامه ریزی قبلی به منطق   نور و کجور می روند و کار تشکیلاتی خود را آغاز می کنند. اما پس از مدتی کوتاهی اقامت، کار ها مطابق برنامه انجام نمی شود و گویا اختلافاتی هم میان آن ها پیش می آید. تردید نیست که میرزا یک انقلابی وطن پرست بود و برایش ریاست مآبی نمی توانست مطرح باشد.

هنگامی که میرزا از وجود یک جنبش انقلابی در رشت آگاه می شود به رشت می آید. وقتی که به رشت وارد می شود افچنیکوف قنسول روسیه که از افکار انقلابی میرزا آگاه بوده او را گرفته و محبوس می کند. این زمان بود که ما آگاه شدیم یک انقلابی در زندان قنسولخانه روسیه است. بلافاصله تلاش برای آزادی او شروع شد تا اینکه حاج میرزا رضا ابولمله با کمک چند تن دیگر میرزا را از حبس آزاد کردند. در کنسولگری با او شرط می کنند که حق مذاکره انقلابی و مراوده با کسی ندارد و با مردم رفت و آمد نکند و در اقدامی که علیه روس ها باشد شرکت ننماید. پس از آزادی میرزا، عزت الله خان و سید آقائی خسمخی به منزل من آمدند. نتیج   مذاکرات ما آن شد که نباید یک انقلابی مانند میرزا کوچک را باطل نگاهداشت و قرار شد به صورتی پنهانی با میرزا ملاقات کنیم. من پیشنهاد آن ها را پذیرفتم. برای آنکه از هر جهت خیالمان راحت باشد این ملاقات پنهانی در خان   من صورت گرفت. بعد از گفتگوهای بسیار من و میرزا کوچک با هم عهد و قرار گذاشتیم تا به اتفاق یکدیگر جنبشی مسلحانه برپا کنیم. من هم   سرمایه ای که داشتم و به صورت سکه های نقره و طلا در کیسه بود به او نشان داده و گفتم این مالم و این جانم، همه را در راه آزادی ایثار خواهم کرد.

پس از آن هفته ای یک شب جمعیت ما در رشت جلسات سری تشکیل می داد. مامورین قنسولگری روسیه آگاه شده بودند که جلساتی تشکیل می شود. به همین جهت بر فشار خود افزوده بودند تا کمیت   سری را به دام بکشند. در زمانی که کمیته به فعالیت خود ادامه می داد در رشت ملاقات و مذاکر   حتی دو نفر نیز ممنوع بود. این محدودیت شامل فعالیت های ما هم نشد ولی کمیته پیشنهاد کرد هر هفته در منزل یکی از ما مجلس روضه خوانی و غیره تشکیل داده شود. چون برپا نگاه داشتن این شعائر آزاد بود اعضای کمیته به عنوان شرکت در روضه خوانی به منزلی که جلسه در آن بود رفته و ضمن برپا کردن عزاداری به انجام کارهای خود می پرداختند. به همین جهت بود که در طی جلسات هفتگی تصمیم گرفته شد برای علنی کردن موجودیت کمیته سری و فعالیت های آن نام «هیات اتحاد اسلام» را بر روی جمعیت بگذاریم. این را باید توضیح بدهم هیات اتحاد اسلام ما که با شرکت میرزا کوچک خان تشکیل شد وابسته به هیچ سازمان یا جمعیت دیگری به همین اسم یا عناوین دیگر نبود و اگر شایعات و نوشته های دیگری در این زمینه وجود داشته باشد هرگز با واقعیت تطبیق نکرده و دروغ محض است و دیگر اینکه از آغاز شروع قیام تا خاتم   آن عطف به دستورالعمل کمیت   اجرایی جنگل، هیچ گونه تماسی میان ما با دولت ها برقرار نشد و هیچ گونه گفتگویی نیز به عمل نیاوردیم، زیرا به طور قطع و واقع می دانستیم دولت هایی که در تهران بر سر کار می آیند همه یا مزدور خارجی هستند و یا آنقدر ضعیف اند که به قول و فعلشان اعتبار نیست و گذشته از این دولت های مرکزی نه تنها مخالف و روبه روی ما قرار گرفته بودند بلکه عامل اجرا و به ثمر رسانیدن تحریکات و فشارهای خارجی بر نهضت جنگل بوده و خارجی ها هم نمی خواستند که دولت های مرکزی با ما مذاکره کنند، به همین دلایل در طول مدت قیام، نه ما نمایندگان دولت مرکزی را پذیرفتیم و نه از سوی ما کسی برای مذاکره با دولت مرکزی رفت. این تذکر را مخصوصا می دهم زیرا در بعضی از نوشته[ها] که مبتنی بر عدم اطلاع است آمده که گویا رابطه و مذاکره ای بین جنگلی ها و دولت مستوفی الممالک وجود داشته است. خواستم توضیح بدهم که ما هر کسی را که با حکومت مرکزی همکاری می کرد نمی پذیرفتیم و دولت مرکزی نیز در تمام این مدت مخالف و مقابل ما بود.

به این ترتیب کار پنهانی ما آغاز شد ولی میرزا کوچک هم از طرف روس ها و هم از طرف دولتی ها تحت نظر و مورد سوءظن بود، لذا قرار شد در منزل خویش بماند تا هر زمان که مقتضی شد او را مطلع کنیم. چون کارمان پنهانی بود پیدا کردن افراد و همفکر و هم قسم شدن با ایشان به زمانی طولانی نیاز داشت. چنان که چند ماه طول کشید تا ما توانستیم عزت الله خان هدایتی و سید آقایی خسمخی و حاج آقا جواد کل افسانی و محمد رسول گنجه ای و حاج علی خان اعتماد، محمدرضا گنجه ای، دکتر ارفع الحکما، میرزا اسمعیل دهقان، حسن خان معین الرعایا، مشهدی غلامعلی ماسوله ای، شیخ محمدعلی رییس شفتی، کربلائی حسین معروف به کسمائی، سیدابوالقاسم کسمائی، میرزا جواد کسمائی، میرزا هادی لاکانی، میرزا محمود گارینه، مشهدی علیشاه چمسخالی، فتح الله خان گسگری و عده ای دیگر را که به یاد ندارم، ولی از دوستان و همشهری های ما بودند با هدف جمعیت خود همراه کنیم. زمانی که این گروه به ما پیوستند سرمایه ای در میان گذاشتیم و خرید اسلحه را از بازار و ایلات آغاز کردیم. در طی همین مدت که ما مشغول جمع آوری افراد بودیم میرزا کوچک خان نیز بیکار نمانده بود و حتی قبل از آشنایی با من، با آقایان سیدحبیب الله مدنی و سیداحمد مدنی و ابوالقاسم فخرائی دوست و نزدیک شده و آن ها هم مذاکراتی برای انجام یک قیام مسلحانه کرده بودند.

وقتی که با میرزا به هم پیوستیم همه نیرویمان را یک جا متمرکز نمودیم چون مقدار تقریبا کافی برای آغاز کار اسلحه خریداری کرده بودیم، دیگر میرزا نمی توانست در خان   خودش تحت نظر باشد لذا به خان   من آمد و برای مدت شش ماه در آنجا اقامت گزید و در شهر چنین مطرح شد که میرزا از زیر نظر پلیس و مامورین سفارت روس گریخته و از رشت رفته است. زمانی که اسلحه و باروبند به جنگل فرستاده شد، میرزا و تعدادی از همفکران ما به جنگل رفتند. از تمام کسانی که برای برقراری انقلاب مسلحانه با ما هم قسم شده بودند تعداد کمی به جنگل آمدند. شاید لازم باشد نام ایشان را اگر چه تکراری هم باشد ذکر کنیم. زیرا در آن زمان بریدن از خانواده و زندگی و در دهان مرگ رفتن برای ملتی که صد و پنجاه سال جنگ ندیده بود و تلاش برای آزادی و استقلال به گذشت فراوان نیاز داشت. لذا خلاصه می کنم از هم قسم های ما هدایتی، خسمخی، کل افسانی، رسول گنجه ای، محمدرضا گنجه ای، معین الرعایا و ماسوله ای، حسین کسمائی، ابراهیم کسمائی، مهدی کسمائی، عطار کسمائی، جواد کسمائی، چمسخالی، محمدحسن کسمائی، فتح الله خان گسگری و محمدعلی شفتی برای آغاز به جنگل آمدند. از دیگر کسانی که بعدا به تشکیلات ما پیوسته ولی از آغاز به جنگل آمدند باید از محمد سیاه توکلی، محمد زرگر اهل انزلی، شیخ عرب و مهدی تفنگ ساز با شاگردش استاد علی، میرزا علی کرد، میرزا علی طالقانی، عبدالوهاب خراسانی و احمد کردستانی را نام ببرم. این کسانی که نام بردم همگی در جنگل صاحب منصب بودند و در تقسیم کاری که به عمل آمده بود این کسان روسای جنگل، فرماندهان یا افسران جنگی بودند. اکثرشان با تمام توانایی، به نهضت جنگل کمک کردند تا روزی که کمیته دستور انحلال داد اکثر این افراد مردانه جنگیده اند و تعدادی زیاد از ایشان کشته و مجروح شدند و بعد نیز زندگی هیچ یک از آن ها از چپاول و غارت روس ها و انگلیس ها و حکومت مرکزی در امان نماند. اکثر این افراد از مجاهد ترین و خوش نام ترین مردم منطق   گیلان بودند. به همین جهت زمانی که مردم دانستند هیات اتحاد اسلام برای مبارزه جهت آزادی و استقلال به جنگل رفته هم   افراد جنگجو و میهن پرست و دهقانان محل به نهضت جنگل پیوستند. ما هر روز شاهد ورود گروه های مختلفی از مردم گیلان و مازندران، آذربایجان و کردستان بودیم و بدین ترتیب بود که کار جنگل مایه گرفت و گسترده شد.

کار جنگل کم کم به رشد مطلوب رسیده بود. هم   ما کار انقلابی را آموخته بودیم. انبار اسلحه ذخیره را در کسماء ایجاد کردیم زیرا هم به شهر نزدیک بود و هم به روستاهای انقلابی دست داشت. چند ماه پس از تمرکز در جنگل روال کار منظم شد و لازم بود که یک مرکز دیگر نیز ایجاد شود، لذا کمیته تصمیم گرفت میرزا مهدی کسمائی را از اردوگاه کسماء فراخوانده و همراه میرزا کوچک به خراط محله در نزدیکی کسماء بفرستد. اما من می باید باز هم در رشت می ماندم زیرا تهی   اسلحه برای قیامی به وسعت آزادی هم   ایران کاری کوچک نبود و گذشته از آن کارهای دیگری در زمین   تهی   مهمات، آذوقه و غیره داشتیم که ماندن مرا در رشت لازم می کرد به خصوص که هنوز درگیری پیش نیامده بود.

خویشان و کسان میرزا کوچک خان

تا زمانی که کار جنگل روال منظم پیدا کرد میرزا کوچک خان به تنهایی با ما همراه شده بود. واحدی از کسان و نزدیکانش نه فقط در جنگل همراه او نبودند بلکه در رشت نیز هرگز به هیات اتحاد اسلام نپیوستند. اما چون قیام آغاز شد و دو جنگ آن هم با موفقیت جنگلی ها رخ داد و ما در ماسوله مشغول بررسی نقشه های بعدی بودیم دو نفر به نام های میرزا اسمعیل و میرزا هدایت آنجا آمدند که گفتند خواهرزاد میرزا هستند.

در سال 1917 میلادی هم دو برادر میرزا به نام های میرزا محمدعلی و میرزا رحیم به ما ملحق شدند. این دو برادر تا آخرین روز جنگل با   نهایت صداقت ما را یاری کردند. در صورتی که نظرات مخالفی نیز درباره شان انتشار یافته بود. اما دو خواهرزاده اش، میرزا اسمعیل قبل از ورود به نهضت جنگل در رشت پاسبان بود چون بوی پیروزی به مشامش رسید شغل خود را ترک کرد و به نزد ما آمد. در حدود بیست روز همراه ما بود (و در صداقت او نیز شک فراوان وجود داشت). وقتی متوجه این واقعیت شد که کارهای آسان و شوخی نیست و از هر جهت به هم   ما بسیار سخت می گذرد، بی خبر از پیش ما رفت. چنان که بعدا گفته شد به زنجان گریخت، بعد به کرمانشاه رفت و به کمیت   ملی پیوست و بالاخره پس از انقلاب روسیه دوباره نزد ما آمد و زمانی که رشت نیز در اختیار نهضت جنگل بود میرزا صلاح دانست که او را رییس شهربانی رشت نماید. اما میرزا هدایت از آن زمان تا جنگ دوم با روس ها در ماسوله با ما بود و بعد از این جنگ که ما همه به جنگل زدیم او هم با بیست نفر مجاهد ابواب جمعی خود به گدوک ماسوله در ارتفاعات کوه ها گریخت و از شدت برف و سرما متاسفانه هم   آن ها تلف شدند.

برگردیم به آنجا که میرزا و گروهی از یاران به جنگل رفته و من با چند نفر دیگر در رشت به کار ها ادامه می دادیم. کم کم دیدم پول هایی که از من برای خرید اسلحه می گیرند بعضی اوقات خورده می شود. شک نیست در این گونه موارد هم مردم اهل به نهضت می پیوندند و هم مردم نااهل. چون شرح هم   این وقایع بسیار است یک نمونه را برای آنکه سرنخی به دست مردم پژوهشگر بدهد ذکر می کنم:

تقریبا دو هفته از انتقال میرزا به جنگل گذشته بود. یک روز سید آقائی خسمخی که در گروه ما بود و همسایه منزل من، مرا دعوت کرد که فردا ناهار به منزلش بروم، قبول کردم. سر ناهار ناصر خلوت که آذربایجانی بود به آنجا آمد. این ملاقات غیرمتقرقبه مرا متعجب کرد. من پسران او را می شناختم و می دانستم همه از تفنگچی های حکومت هستند و این دعوت به ناهار با حضور ایشان آن هم به وسیل   یک هم قسم برایم غیرقابل قبول می نمود. به هر حال بعد از ناهار سر صحبت را باز کرد، از حکومت انتقاد نمود و بعد به گریه افتاد که من و خانواده ام همه تفنگچی هستیم و ایل بزرگی را در آذربایجان تشکیل می دهیم و برای آزادی حاضریم جان بدهیم و با این همه عشق و علاقه شما مسائل را از من پنهان می کنید. دیدم صاحبخانه هم به یاری او آمده و حرف هایش را تصدیق می کند. آن قدر عجز و لابه کرد که من هم فریب خوردم و تا آنجا که می شد جریانات را برایش شرح دادم. او گفت برای آنکه بدانید جان و مالم در اختیار شماست برای آزمایش حاضرم ده تفنگ و پنج عدد موزر خودم را که در لاهیجان به مبلغ 200 تومان در گرو است به شما بدهم. منتها چون حالا پول ندارم نمی توانم آن را در این چند روزه پس گرفته و به شما بدهم. پول تهیه می کنم و اسلحه ها را از گرو درآورده تقدیم می نمایم. گفتم نگران پول نباشید من این پول را به شما می دهم. به منزل رفته 250 تومان به او دادم که 50 تومان را خرج راه کند و با 200 تومان دیگر اسلحه ها را از گرو در آورده به همراه بیاورد. چون این مذاکرات تا پاسی از شب به طول انجامیده بود ناصر خلوت گفت در این شهر شلوغ با این کیس   پول بیرون رفتن دشوار است. باز هم به خانه رفتم برایش عبایی آوردم تا پول ها را زیر آن مخفی نماید.

چند روز بعد از این واقعه یک روز من جلوی مهمانخان پالاس به میرزا حبیب الله خان گوسپاتین صاحب مهمانخانه و میرزا احمدخان سینگر (احمداف) برخورد کردم. آن ها مرا به کناری کشیده گفتند شما از موضوع آلمانی ها چه خبر دارید؟ گفتم خبر ندارم، گفتند پول آن ها در رشت خوب کار می کند. وقتی که توضیح دادند معلوم شد که ناصر خلوت شایع کرده که از آلمان ها پول گرفته تا برایشان اسلحه بیاورد و بعد هم پول ها را دزدیده و به تهران رفته است. وقتی اسم ناصر خلوت را بردند فهمیدم یقینا صحبت   همان پولی است که من به او داده ام. لذا به روی خودم نیاورده گفتم تا به امروز هیچ اطلاعی از این موضوع نداشتم. از این پس کوشش می کنم تا چگونگی جمعیت سری آلمان ها و کار آن ها را کشف کنم. خوب آلمان ها اگر می خواهند کاری بکنند فرستادن اسلحه برایشان آسان تر و ارزان تر تمام می شود تا اینکه برای خرید اسلحه پول بدهند. پولی که به طور قطع به دست رقبای خودشان می رسد. بلافاصله به منزل سید آقائی آمدم و موضوع را با او در میان گذاشتم. او گفت به منزل ناصر خلوت رفته و موضوع را جویا می شوم. به او گفتم بهتر است از منزل او این طور سوال کنی که قرار بوده وقتی ناصر خلوت به تهران رسید به شما تلگراف کنند و شما خبر رسیدن او را به من بدهید. آیا تلگراف او رسیده است یا نه. سید آقایی رفت و هنگام بازگشت گفت خبر درست است و ناصر خلوت به تهران رفته و از آن به بعد ما دیگر ایشان را ندیدیم. مقصود من از ذکر این مطلب، شرح نمون   کوچکی از نامردمی های مردم کلاهبردار بود که هرگز نتوانستند در تاریخی ترین روزهایی که زندگی، آزادی و استقلال سرزمینشان مطرح بود حداقل برای مدتی انسان باشند.

انقلاب اکتبر

من بار ها از انقلاب اکتبر نام برده ام ولی همه اش در گذر سیر وقایع جنگل بوده و هرگز نخواسته ام درباره   نتایج انقلاب و وقایع بعد از آن و آن چه که به دنبال وقوع این انقلاب بر من و خانواده ام و مردم و سرزمینم گذشته است حرفی بزنم. باید این واقعیت را قبول کنم که انقلاب روسیه بزرگترین رویداد بعد از انقلاب فرانسه است. این انقلاب نه تنها در خود روسیه تغییرات عمده ای را باعث شد بلکه مای   آن نیز شد که ما از پشت سر و دولت ایران از شر همسای   شوم شمالی آزاد شویم. روسی   تزاری از زمانی که در مناطق جنوبی به قدرت رسیده بود از بی صاحبی و وطن فروشی حکومت مرکزی ایران و گردانندگان آن ها   نهایت استفاده کرده بود، تا حدی که حقیقتا یکی از دو عامل بزرگ و مهم و بسیار موثر در زوال یا ترقی مملکت ما محسوب می شد و متاسفانه همیشه آن ها منافع خود را در زوال ما جستجو می کردند. با وجود اینکه تصور نمی کردیم حکومت تزاری آنچنان از پای در آید یک روز خبر شدیم که خانواد   تزار قلع و قمع و حکومت ستمگر روسیه سرنگون شده است. این واقعیتی بود که یک روز صبح روسی   تزاری دیگر وجود نداشت. اگر چه فشار حکومت روسیه به صفر رسیده بود ولی باقی مانده ارتش تزاری و قوایی که با انقلاب ضدیت می کردند مدت ها اسباب زحمت ما بودند. و ما هم به راحتی در مقابلشان می ایستادیم و حرکاتشان در نظر ما به جرقه های کوچکی می مانست که پس از خاموشی آتشی بزرگ مدتی خودنمایی می کند. اما متاسفانه ضعف و زبونی حکومت مرکزی ایران به حدی بود که نتوانست در این دوران نیز واقعا استقلال مملکت را حفظ کند. فشار خارجی ها به آنجا رسید که سیاست داخلی به بهان   کمک به دینکین و کولچاک، مملکت را دچار سراشیب سقوطی تازه کرد و اگر چنین نبود ما موفق می شدیم قدم های بزرگتری در راه آزادی ایران برداریم.

به هر صورت ما از هر فرصتی استفاده می کردیم. نتیجه این شد که فورا به کسماء آمده و تشکیلات خود را توسعه دادیم. انقلاب روسیه اثری نهایی در جنگ جهانی بود. در همین زمان ها اسرای آلمانی و اتریشی که توانسته بودند از زندان های روسیه بگریزند به جنگل آمدند. زمانی که ما حاضر به کمک آن ها شدیم ترتیبی داده شد اسیران آلمانی، اتریشی و ترک که در قفقاز محبوس بودند وقتی آزاد می شوند از راه آستارا به نزد ما بیایند و از این طرف به وطن خود مراجعت کنند. رفتار ما با آن ها چنان بود که حاضر شدند مدتی نزد ما مانده و مجاهدین را تعلیم دهند. زندانیان ترک که نزد ما آمده بودند و از پیش ما به کشورشان به سلامت رفته بودند گویا گزارشی از تشکیلات ما به انور پاشا وزیر جنگ دولت عثمانی می دهند. وزیر جنگ عثمانی شخصی به نام یوسف ضیاء را به همراه بیست نفر از افسران ترک برای کمک و تعلیم مجاهدین ما به کسماء فرستاد. پس از آنکه نحو   استفاده از افسران ترک معلوم شد یوسف ضیاء بیک مراجعت کرد، اما افسران ترک باقی ماندند. این وضع ادامه داشت تا زمانی که ناچار شدیم قراردادی با انگلیس ها منعقد نماییم که شرح آن خواهد آمد. طبق این قرارداد مجبور شدیم افسران ترک، اتریشی و آلمانی را مرخص نماییم. موضوع دیگری که می بایست به آن اشاره کنم داستان امین الدوله است.

دستگیری حاج امین الدوله

یک روز نزدیک صبح حاج محمدعلی داوود زاده و مختارخان لشت نشانی از رشت به کسماء آمده و اظهار داشتند امین الدوله از تهران به املاک خود لشت نشاء آمده است و اگر شما تعدادی مجاهد به ما بدهید می توانیم او را گرفته به کسماء بیاوریم و حداقل 200 هزار تومان از او اعانه بگیریم. در آن زمان میرزا کوچک در گوراب زرمیخ بود. فرستادم به ایشان خبر دادند تا برای تشکیل جلسه فوری کمیته به کسماء بیاید. بالاخره بعد از مشورت و صحبت فراوان قرار شد جمعیتی همراه دو نفر یاد شده به لشت نشاء رفته امین الدوله را بیاورند. میرزا کوچک داوطلب شد که خودش هم برود. یکصد نفر مجاهد به فرماندهی میرزا عازم لشت نشاء شده او را دستگیر کرده و پیش ما آوردند. حاج امین الدوله متجاوز از یک ماه در کسماء توقیف بود تا پدر زنش فخرالدوله به کسماء آمده، 80 هزار تومان داده و دامادش را آزاد کرد.

آیا باید اعلام بلشویکی کرد؟

هر  گاه آرامشی پیش می آمد ما به گسترش سازمان خود می پرداختیم. مدتی از داستان امین الدوله می گذشت که یکی از یارانمان که مقیم چمسخال در کنار مرداب انزلی بود و مشهدی علیشاه نام داشت به جنگل آمد و گفت دو نفر از طرف روس ها به منزل من آمده و می گویند که می خواهیم راهی پیدا کرده با حاج کسمائی و میرزا کوچک صحبت کنیم. این تقاضا در کمیته مطرح شد و کمیته تصویب کرد که ما با همراهی جمعیتی به چمسخال رفته با آن ها گفت وگو کنیم. در طی مذاکرات آن ها گفتند   همان طور که می دانید در روسیه بلشویک ها سرکار آمده اند. اصولا مرام آن ها کمونیستی است و نیت آزادی خواهانه دارند و از هر جهت حاضرند تا به شما کمک کنند. گذشته از این برای موفقیت بیشتر قشونی را هم که در ایران دارند تحت اختیار شما می گذارند مشروط بر اینکه شما هم اعلام بلشویکی کنید. میرزا کوچک خان گفت هر چند در خارج مشهور است که این نهضت را من رهبری می کنم ولی اختیار از هر جهت با حاج احمد است و او باید جواب دهد و من هر چه اصرار کردم او (میرزا) پاسخی نداد. از نمایندگان روسیه پرسیدم با وجود اینکه این همه ایلات و دستجات سیاسی در ایران هست چرا این پیشنهاد را فقط با ما در میان گذاشته اید. پاسخ دادند چون شما نفوذ بیشتری در ایران دارید و به علاوه تشکیلات شما در مرحل   جنگ مسلحانه است، به نظر ما امتیاز بیشتری دارید.

پس از مشورت به ایشان گفتیم اولا موضوع به این آسانی ها حل نمی شود و کمونیست شدن چیزی نیست که فقط با اعلام کردن از طرف ما خاتمه یابد و مردم یا اقلا آن هایی که تحت رهبری ما هستند فورا آن را بپذیرند. ثانیا مملکت ما مملکتی اسلامی است و ما هم ناممان هیات اتحاد اسلام است و به طور قطع گسترش نفوذمان در میان مردم به جهت اسلامی بودن است و اعلام بلشویکی از سوی ما با تمام اصولی که به عنوان اعتقادات مذهبی عنوان کرده ایم منافات دارد و از سوی دیگر ما خودمان چگونه می توانیم از اعتقاداتمان دست برداشته و به مرام بلشویکی بگرویم. و بالاخره اگر چنین اشتباهی را مرتکب شویم چه سود عملی برای شما و ما خواهد داشت؟ از نظر ما چون کمیت   جنگل برای هر کاری احتیاج به توده و تمام طبقات مردم دارد، اگر کمونیزم را برگزینیم همان مردمی که به ما ایمان دارند از ما روی گردانده و حتی خواهند کوشید تا ما را از بین ببرند. اگر ما در جنگل موفق شده ایم دلیلش این است که تفاهم فکری و اسلامی مشترک میان ما با هم   مردم ایران وجود دارد و افکار آن ها برای پذیرفتن هر اقدام و نیت ما آماده است و اصولا در کشوری که افکار عامه گرایش مذهبی دارد پذیرفتن این گونه افکار و تحولات برای تود   مردم با صدور یک بیانیه یا ایراد سخنرانی و اعلام کتبی ممکن نیست. و از سوی دیگر شما رقیب بزرگی مانند انگلستان در منطقه دارید که از هر جهت در کمین شما و دوستان شماست. و اگر هم قبول پیشنهاد شما برای ما ممکن بود در نخستین روز ها رقبای شما ما را به دست خودمان نابود می کردند. و گذشته از این به جز جنب   انقلابی و آزادیخواهی هیچ گونه فصل مشترکی میان ما و شما وجود ندارد.

آن ها از شنیدن جواب های ما مایوس شده و به انزلی مراجعت کردند. ما هم به کسماء آمده و به کار خودمان ادامه دادیم. مدتی گذشت قراول های ما اطلاع دادند نماینده هایی از طرف سران ارتش روس مقیم کرمانشاه، همدان و قزوین به جنگل آمده و می خواهند با ما ملاقات کنند. کمیته بررسی کرده و اجازه داد تا میرزا کوچک خان و من در قصب   گیکاسر فومن با ایشان ملاقات کنیم. مذاکرات ما یک روز به طول انجامید. تقاضای آن ها این بود که قشون روسیه مقیم ایران بدون تعرض از راه قزوین  ? رشت  ? انزلی به روسیه برود و ما موافقت کردیم.

در آن زمان نام نهضت جنگل همه جا را گرفته بود اما این فقط جنگل نبود که خون در رگ هایش می جوشید بلکه در نقاط دیگر نیز مبارزات استقلال طلبانه آغاز شده بود و اگر خودخواهی ها می گذاشت این مبارزات به هم بپیوندد مشتی محکم می شد برای استعمار و ایادی داخلی و خارجی آن. اما متاسفانه به هم پیوستن افراد نامتجانس نمی توانست نتیجه ای بهتر از آنچه که دیدیم به بار آورد.


منبع: سایت تاریخ ایرانی