پویایی و پایانی نظام رهن نهادینه شدن اركان فن شریف فقه، در دستگاههای تقنین و اجرا و قضاست
: اگر مسئولان قوا، در ساحت فقه اكبر، اوسط و اصغر، خاضع بوده و معتقدانه و متخلقانه به قوانین مصوب بنگرند و عمل كنند، جامعه از استشمام بوی گزنده فقر و فساد و تبعیض، مصون شده و از رایحه دل‌انگیز رفاه، عدل، مواسات و مساوات بهره‌ور میشود.
به گزارش خبرگزاری تبیان به نقل از شبستان: حضرت آیت الله جوادی آملی در پیامی به همایش فقه شیعه و فرهنگ جعفری كه ویژه طلاب و روحانیون بسیج در تبریز برگزار شد اصول مهمی در جهت بهره برداری عمیق از فقه ناب جعفری برای نیل به جامعه ممتاز بشری را تببین كردند كه متن این پیام بدین شرح است:
...هر چند تبیین منزلت والای مظاهر اسمای حسنای الهی كه حضرت امام صادق (ع)، از بارزترین مصادیق آن است میسور احدی در گستره زمان و پهنه زمین و به هیچ زبانی نبوده و نیست، زیرا قرانی كه اگر بر سلسله جبال فرود آید، مایه فروپاشی آنها میشود: ''لو انزلنا هذالقرآن علی جبل لسرآیته خاشعا، متصدعاً'' 1، همتای اینان است و این معصومان همسان آنند و هرگز از هم جدا نبوده و در هیچ درجه‌ای از مراتب هستی، دور از یكدیگر نیستند و همانطوری كه جز مطهران، به حرم امن وحی خدا بار نمی‌یابند: ''لا یمسه الا المطهرون 2'' غیر از طاهر دلان ناب، به حریم رصین خلیفه الهی راه نخواهند داشت؛ لیكن حبابی از عباب و نمی از یم معارف اینان كه پیوند مستحكمی با عناصر محوری این همایش وزین، از لحاظ موضوع، هدف و ره‌آورد آن دارد، در طی چند اصل در این پیام كوتاه كه شتابان تدوین میشود، ارائه خواهد شد:
یكم، تمدن جامعه بشری رهین تدین او ست كه درگرو تعلیم كتاب و حكمت و تزكیه نفوس توسط انبیا و ائمه (ع) است. علمی كه مدنیت انسان را تامین می‌نماید، در بیان رسول اكرم (ص) به عنوان متن وحیانی چنین آمد: انما العلم ثلاثه آیه محكمه، او فریضه عادله، او سنه قائمه 3، دانش واقعی همانا فراگیری اصول اعتقادی، اخلاق فاضله (و) احكام و قوانین فقهی و حقوقی است و در گفتار گهربار امام صادق (ع)، به عنوان تحریر متن مزبور چنین آمد: وجدت علم الناس كلهم فی اربع: اولها ان تعرف ربك و الثانیه آن تعرف ما صنع بلك و الثالثه ان تعرف ما اراد منك و الرابعه آن تعرف ما یخرجك من دینك (4).
علم نافع فرد و جامعه، به لحاظ دنیا و آخرت، به چهار رشته اساسی كه هر كدام شعبه‌های فرعی فراوان دارند، منقسم است:
اول، خداشناسی كه فن فقه اكبر، یعنی حكمت و كلام الهی، عهده‌دار آن است.
دوم، انسان‌شناسی كه شناخت بدن آن به عهده فن طبیعی، و معرفت روح وحی كه نفخه خداست، به عهده فن معرفت نفس سپرده است.
سوم، حكمت عملی كه فن شریف فقه اوسط و اصغر، كفیل آن است.
چهارم، آسیب‌شناسی در فنون سه‌گانه قبلی، یعنی آنچه مایه الحاد فكری در مسائل اعتقادی است كه حكمت مرصوص و كلام حصین، دافع هر ویروس و رافع هر فرث و روث بیگانه است.
عصاره بیان امام صادق (ع) كه شرح سخن نغز و پرمغز حضرت رسول گرامی (ص) است، لزوم تحصیل معرفت جامع اصول و فروع است كه در جوامع الكلم عترت همتای قرآن حكیم آمده است.
دوم، تفقه در دین كه مورد عنایت قرآن مجید است: ... لیتفقهوا فی الدین 5، خیر كثیری است كه در قرآن از آن به حكمت یاد شده است: ... و من یوت الحكمه فقد اولی خیراً كثیراً 6، زیرا حضرت امام صادق (ع) فرمود: ان الحكمه، المعرفه والتفقه فی الدین فمن فقه منكم فهو حكمی و ما احد یموت من المومنین احبت الی ابلیس من فقیه 7،
كوثر بهره فقینی است كه از تكاثر برهد؛ چه اینكه حفظ وحدت، نصیب سالك صالحی است كه از دام كثرت نجات یافته باشد:
تا تو با خویشی عدد بینی همه
چون شوی فانی احد بینی همه
و صیانت وفاق ملی، حظ موحد نابی است كه از گزند نفاق مصون بادش. تفقه در دین كه همان كارشناسی فن اصول و فروع دین است، بركات بیشماری دارد كه مهمترین آن، در قرآن كریم، به عنوان انذار و هراسناك نمودن مردم از جریان دشوار برزخ و دوزخ است: ... لیذروا قومهم اذا بجعوا الیهم 8، ترس از عرصه معاد، موثرترین عامل برای امتثال دستورهای خداست؛ چه اینكه فراموشی آن بدترین سبب برای ابتلا به گناه است:
... ان الذین یضلون عن سبیل‌الله لهم عذاب شدید بما نسوا یوم الحساب 9.
هراساندن مردم از مواقف معاد، مقدور فقیه ترسناك از عذاب قیامت است؛ نه كس دیگر. بنابراین روحانی متعهد، وقتی توفیق ایفای این پیمان خدا دارد كه خود مصداق آیه انما یخشی الله من عباده العلما 10، باشد. وگرنه سخن عالم محروم از فیض خشیت، مخاطب را به فوز خوف از معاد نائل نمی‌كند و بدون هراس از محكمه عدل، از لذائذی كه دوزخ پیچیده به آن است: النار حفت بالشهوات 11، صرفنظر نمی‌شود، چه اینكه دشواریهای سامان یافته اطراف بهشت: الجنه حفت بالمكاره 12، بدون خوف از معاد و شوق به بهشت، تحمل نخواهد شد.
آنچه تاكنون از فقها، به ویژه روحانیان بسیجی ظاهر شد، همانا به بركت روح لطیف رزمندگان پیرو امامت بود كه در ظل فقاهت، جامعه را به سمت طهارت روح هدایت نمود.
سوم، نظام اسلامی كه بر پایه فقه، جامه اجتهاد و جهاد، و فراگیر عقیده و عمل، و در بردارنده اصول و فروع تاسیس شد، پویایی و پایانی خویش را رهن نهادینه شدن اركان فن شریف فقه، در دستگاههای تقنین و اجرا و قضا می‌داند كه اگر مسئولان محترم قوای یاد شده، در ساحت فقه اكبر (اصول اعتقادی) فقه اوسط (اخلاق فاضله) فقه اصغر (دستورهای عملی) خاضع بوده و معتقدانه و متخلقانه به قوانین مصوب بنگرند و عمل كنند، شامه جامعه از استشمام بوی گزنده فقر و فساد و تبعیض، مصون شده و از رایحه دل‌انگیز رفاه، عدل، مواسات و مساوات بهره‌ور میشود.
امام صادق (ع) حیات معقول و مقبول جامعه انسانی را مرهون اصول ششگانه می‌داند كه سه اصل آن، به بخش فرهنگ، بهداشت و امنیت برمی‌گردد كه ضامن استقلال مرز و بوم و آزادی شهروندان است و سه اصل دیگر آن، به بخش محیط زیست و اقتصاد سالم، یا كشاورزی و دامپروری و مانند آن است؛ اما اصول سه گانه اول: لایستغنی اهل كل بلد عن ثلاثه، یفزع الیهم فی امر دنیاهم، فان عدموا كانوا همجاً: فیه عالم ورع و امیر خیر مطاع و طبیب بصیر ثقه ... 13، داشتن فقیه آگاه به زمان و وارسته، طبیب حاذق مورد اطمینان، ارتش و سپاه خیرخواه، مردمی كه مورد پذیرش و اطاعت جامعه باشد، برای تامین تمدن انسانی ضروری و گرنه زندگی معقول حاصل نخواهد شد.
اما اصول سه گانه دوم: لا یطیب السكنی الا بثلاث، الهواء الطیب، والماء الغزیر العذب و الارض الخواره 14، داشتن هوای پاكیزه و آب فراوان و سرزمین نرم و حاصلخیز، مایه پاكی حیات و لطافت انتخاب محل سكونت است. پیام این امام همام (ع) كه ریاست مذهب جعفری به نام آن حضرت است، ایرانی آباد، آزاد و مستقل را رهنمود شد.
نموداری از آن ترغیب را می‌توان از حدیث معروفی كه امام صادق (ع) از امام باقر (ع) از پیامبر اكرم (ص) نقل فرمود، استنباط كرد: لو كان العلم منوطا بالثریا لتناوله رجال من فارس 15، اگر دانش به پروین سپهر بسته و آویخته شده باشد، مردان ایران، كه در پرتو قرآن و عترت، ''به زیر آورند چرخ نیلوفری را'' به آن خواهند رسید. انقلاب اسلامی، پیروزی ایرانیان متدین در سطح بین‌الملل، پرچمداری روحانیون بسیجی و بسیجی‌های روحانی مرام، شاهد صدق دعواست.
چهارم، رسالت پیروان راستین مكتب امام صادق (ع) در این عصر، ضمن حمایت همه جانبه از نظام اسلامی و مساعدتهای فرهنگی، اقتصادی، نظامی و مانند آن در این است كه شبهه‌شناسی كنند و بعد از عثور كامل بر عثره‌های آن، متخصصانه به پاسخ بپردازند تا لوح طاهر نسل نو را در سرزمینی كه به وسیله طاغوتیان به بالوعه آلوده مبدل شد و به بركت اهل بیت عصمت (ع) معطر و دلپذیر شد: طبتم و طابت الارض التی فیها دافنتم 16، از آسیب التقاط، كژاندیشی و انحراف محفوظ بماند.
البته عنصر محوری در منبع معرفت دینی، همانا عقل برهانی و نقل معتبر است كه پایگاه قرآنی و جایگاه روایی متقن داشته باشد. امام صادق (ع) گذشته از ارشاد عمومی تدریس خصوصی داشت تا جهابذه علم را كه اوحدی دوران خود بوده‌اند، به كمال علمی برساند آنگاه مامور نقد شبهات گونه‌گون شوند. چنین طرح و برنامه‌ای حتما مورد عنایت مسئولان نهضت نرم‌افزاری و آزاداندیشی خواهد بود.
چون همگان نسبت به ساحت نبی مكرم (ص) وام داریم و تنها اجر رسالت آن حضرت مودت خاندان وحی و طهارت است: ... قل لا اسئلكم علیه اجراً الا الموده فی القربی 17، و دوستی آن ذوات قدسی در اعتقاد قلبی و عمل بدنی ظهور دارد، لازم است عموم مشتاقان نظام الهی، مخصوصاً حضار گرانقدر، بالاخص مسئولان محترم این همایش وزین و بسیج طلاب و روحانیون در نشر ماثر و گسترش آثار اسوه عصمت كوشا بوده و باشیم.
پی نوشتها:
1- سوره حشر، آیه 21.
2- سوره واقعه، آیه 79.
3- الكافی، ج1، ص 32.
4- بحارالانوار، ج 1، ص 212.
5- سوره توبه، آیه 122.
6- سوره بقره، آیه 269.
7- بحارالانوار، ج1، ص 215.
8- سوره توبه، آیه 122.
9- سوره ص، آیه 26.
10- سوره فاطر، آیه 28.
11و12- نهج‌البلاغه، خطبه 176.
13و14- تحف العقول، ص 319.
15- بحارالانوار، ج1، ص 195.
16- اقبال العمال، ص 235.
17- سوره شوری، آیه 23.
