پشت پرده عملیات نظامی ترکیه

عملیات ترکیه چند روز بعد از کشته شدن ۵۴ نفر در حمله انتحاری که غازی عنتاب را هدف گرفت، آغاز شد.

ترکیه ۲۴ اوت، بزرگترین عملیات نظامی از زمان آغاز بحران سوریه در مارس سال 2011 را داخل خاک سوریه آغاز کرد. «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهوری ترکیه در سخنانی تصریح کرد، این عملیات داعش و کُردها را هدف قرار می‌دهد.
به این ترتیب، هدف عملیات نظامی ارتش ترکیه که آن را «سپر فرات» نامیده، بیرون راندن داعش از شهر مرزی «جرابلس» عنوان شده که نقطه مقابل شهر «کرکمیش» ترکیه قرار دارد.
این عملیات چند روز پس از آن آغاز شد که آنکارا موضعی نرم‌تر از گذشته مقابل نظام سوریه اتخاذ کرده بود و تردد مقامات ارشد این کشور به مسکو و تهران، مهمترین متحدان دمشق نشان از تلاش آنکارا برای نزدیک شدن به متحدان دمشق و جبران سیاست های اشتباهش در قبال سوریه داشت. به همین دلیل عملیات نظامی این کشور داخل خاک سوریه غافلگیری بسیاری به همراه داشت.

چرا ترکیه اکنون اقدام کرد

عملیات ترکیه چند روز بعد از کشته شدن ۵۴ نفر در حمله انتحاری که غازی عنتاب را هدف گرفت، آغاز شد. جدای از مناطق مرزی که از چندی پیش، در معرض حملات خمپاره ای و موشکی داعش قرار دارند که از مناطق تحت تصرف این گروه در شمال سوریه صورت می ‌گیرد، از یک سال گذشته بسیاری از شهرها و مناطق ترکیه از جمله استانبول و آنکارا آماج حملات تروریستی و انتحاری واقع شده اند.
به همین دلیل کارشناسان ترکیه از جمله «گولنور اییبیت»، مدیر مرکز مطالعات امنیتی دانشگاه بهجه استانبول براین باورند، این عملیات بیش از هر چیز، پاسخ به حملات داعش است و عدم اقدام نظامی ترکیه می توانست، حملات این گروه را افزایش دهد، از این رو آنکارا مداخله نظامی را ضروری دید.
به اعتقاد این کارشناسان عملیات انتحاری غازی عنتاب بنغازی و بمباران اخیر کرکمیش کاسه صبر آنکارا را لبریز کرد و ارتش ترکیه را به واکنش واداشت.

آنکارا چه هدفی را دنبال می کند

به گفته رئیس جمهور و شماری از مسئولان بلندپایه ترکیه، هدف عملیات سپر فرات از بین بردن خلاء ایجاد شده در مناطق شمال سوریه است که داعش از آنها عقب نشینی کرده و مبارزان کُرد سوریه از جمله گروه های شبه نظامی موسوم به «کمیته های دفاع مردمی» درصدد تصرف آنها هستند و آنکارا آن را خطری در حد و اندازه داعش برای ترکیه می داند.
به همین دلیل ترکیه ضمن ابراز نگرانی از تحرکات اخیر گروه های شبه نظامی کُرد در شمال سوریه که با پشتیبانی آمریکا موفق شده بودند، «منبج» را پس از بیرون راندن داعش تصرف کنند، خواستار عقب‌نشینی آنها به سمت ساحل شرقی رود فرات شده بود. 
اکنون کمیته های دفاع مردمی کُردهای سوریه که مورد حمایت آمریکا هستند، به دلیل نزدیکی به حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) که سه دهه در جنگ با حکومت ترکیه است، به مهمترین موضوع مورد اختلاف آنکارا و واشنگتن در پرونده سوریه تبدیل شده اند.
به همین دلیل ترکیه جلوگیری از مرتبط شدن مناطق تحت تصرف کُردها در شرق و غرب جرابلس را یکی از اولویت‌های آنکارا در شمال سوریه عنوان و تاکید می کند، اگرچه مبارزه با داعش و از میان بردن آن مهمترین اولویت آنکارا در شمال سوریه است، اما این تمام خواسته آنکارا نیست. بلکه به موازات از میان بردن داعش نباید اجازه داد، کُردها جایگزین داعش در این مناطق شوند.
ترکیه همواره مناطق غرب رود فرات را خط قرمز کُردهای سوریه دانسته و اجازه تمرکز در این مناطق را به آنها نداده است. بنابراین تصرف منبج، در کرانه غربی رود فرات توسط نیروهای سوریه دموکراتیک که اکثریت نیروهایش را کُردها تشکیل می‌دهند، خشم ترکیه را برانگیخته و انگیزه مداخله در بحران سوریه را دو چندان کرده است.

پیام این تحولات برای کُردها

مهمترین پیام عملیات نظامی ترکیه به کُردها این است که آنکارا اجازه استقرار و تمرکز کُردها پشت مرزهایش را نمی‌دهد. نه تنها آنکارا که دمشق نیز مخالف قدرت گیری کُردها با حمایت آمریکایی ها در شمال سوریه است و تحقق این امر را سرآغاز تجزیه سوریه می داند، لذا با آن مقابله خواهد کرد.
اقدام آمریکا در اعلام خبر توقف پیشروی نیروهای سوریه دمکراتیک به سمت جرابلس نشان داد، واشنگتن به پیچیدگی های جبهه شمالی سوریه آگاه است و می داند، دمشق و آنکارا شمال سوریه دنبال چه هستند.

ترکیه و نرمش در برابر نظام سوریه 

ماه گذشته «بن‌علی یلدریم»، نخست ‌وزیر ترکیه برای نخستین بار گفت که بشار اسد، یکی از طرف‌های بحران سوریه است و ممکن است، بتوان او را بخشی از روند انتقالی در این کشور دانست، سخنی که به دلیل تعارض با مواضع آنکارا در طول بحران سوریه تعجب و شگفتی بسیاری را برانگیخت.
اظهارات یلدریم و تحرکات جدید آنکارا در منطقه که نشان از تمایل ترکیه جهت گفتگو بر سر بحران سوریه با ایران و روسیه، مهمترین متحدان دمشق و همچنین نظام سوریه، این ذهنیت را ایجاد کرد که دولت یلدریم درصدد تغییراتی رویکردی در سیاست منطقه ای ترکیه است، لذا اولین اولویت سیاست منطقه ای آنکارا یعنی سرنگونی نظام در سوریه و برکناری بشار اسد از قدرت جای خود را به مقابله با پیشروی کُردها در شمال سوریه داد.
همچنین به نظر می‌رسد، دولت یلدریم و به خصوص «مولود چاووش اوغلو»، وزیر خارجه اش توانسته‌اند، اردوغان را قانع کنند، اگر خواهان امتیازات بیشتر در پرونده سوریه است، به جای دل بستن به گروه‌های معارض، باید ارتش ترکیه را مستقیما وارد عرصه کند.

دلایل لشکرکشی ترکیه به سوریه

به صورت مشخص سه دلیل برای لشکرکشی اخیر ترکیه به داخل خاک سوریه می‌توان ذکر کرد :
- تلاش ترکیه برای ارتقای جایگاه خود در مذاکرات آینده سوریه
پیروزی‌های میدانی ارتش سوریه و نیروهای مقاومت از یک سو و آشکار شدن ماهیت گروه‌های تروریستی و لزوم مقابله با آنها، باعث شد، در ماه‌های اخیر روند حل بحران سوریه در مسیری درست قرار گیرد.
ترکیه به عنوان همسایه سوریه برخلاف نقش پربارش در بحران این کشور، نتوانسته امتیازی از این بحران بگیرد، درحالی که روند تحولات در ماه های اخیر از هویدا شدن افق های برای پایان دادن به این بحران حکایت دارد.
مسکو اخیرا طرحی ارائه داده که در آن به امکان ایجاد ائتلاف منطقه‌ای جهت مبارزه با تروریسم اشاره شده و با استقبال قدرت‌های منطقه از جمله ایران مواجه شده است.
لذا یکی از گمانه‌ها درباره چرایی تجاوز ارتش ترکیه به خاک سوریه می‌تواند، تلاش آنکارا برای امتیازگیری در آینده باشد.
- بی‌اعتمادی به ناتو و آمریکا

دلیل دوم بی‌اعتمادی ترک‌ها به ناتو و آمریکا برای دفاع از منافع ملی شان می‌باشد. ترکیه مدتی است که احساس می کند، با نوعی بی‌اعتنایی غرب مواجه است. آمریکا با کُردهای سوریه، دشمن شماره یک آنکارا ائتلاف کرده و به آنها سلاح می‌دهد. امری که باعث بی‌اعتمادی ترک‌ها نسبت به واشنگتن شده است. 
از سوی دیگر کودتای اخیر در ترکیه، مسترد نکردن فتح ا... گولن و انتقاد رسانه‌های غربی از برخورد با کودتاچیان در کنار این گمانه که احتمالا آمریکا در این کودتا نقش داشته، باعث تیرگی روابط دو کشور شده است. 
تا پیش از این آنکارا اعتقاد داشت، می‌تواند به عنوان عضو ناتو بر توانایی نظامی این سازمان در دفاع از منافعش تکیه کند، اما تحولات چند سال گذشته نشان داد، حضور ترکیه در ناتو تنها برای بهره برداری از ظرفیت این کشور در راستای منافع غرب بوده است. لذا ترکیه فارغ از اینکه آمریکا چه برنامه‌ای در سوریه دارد، راسا وارد سوریه شد تا منافعش را که ظاهرا با منافع آمریکایی‌ها در تعارض است، دنبال کند.
- مقابله با ایجاد یک کردستان مستقل در سوریه
دلیل سوم را می‌توان مقابله با ایجاد یک کردستان مستقل عنوان کرد و در سطور بالا به صورت مشروح به این موضوع اشاره شد.

شروع یک جنگ آسان است اما پایان دادن به آن نه

در بحران قبرس وقتی شماری از افسران جوان و ملی گرایان ترکیه از «مصطفی عصمت اینونو»، نخست وزیر و دومین رئیس‌جمهور این کشور خواستند، دستور ورود ارتش به قبرس را بدهد، وی در پاسخ گفت: «وارد شدن به قبرس آسان است، اما بگویید چگونه می‌توان از آن خارج شد». امروز با گذشت چهار دهه از اشغال قبرس، همچنان بخش مهمی از ظرفیت سیاست خارجی ترکیه گرفتار این بحران است.
این همان اصلی بود که «کالین پاول» در دهه نود وقتی رئیس ستاد مشترک آمریکا بود، آن را تحت عنوان «استراتژی خروج» مطرح و تاکید کرد: پیش از هر اقدام نظامی بایستی یک استراتژی خروج قابل قبول برای اجتناب از گرفتاری‌های بی‌پایان برای آن در نظر گرفت. 
به واقع عدم محاسبه ابعاد ورود به بحران و چگونگی خروج از آن بعضا می‌تواند، هزینه‌های سنگینی بر یک کشور تحمیل نماید. این همان اشتباهی بود که اردوغان در جریان اعتراضات عربی سال 2011 به صورت کلی و بحران سوریه به صورت خاص مرتکب شد. 
او در محاسبه ورود و چگونگی خروج از بحران سوریه دچار خطای راهبردی گردید. خطایی که جنگ داخلی با کردها، فعال شدن گسل‌های سیاسی - اجتماعی در ترکیه و باز شدن پای تروریسم به این کشور بخشی از تبعات آن است. حضور مستقیم نظامی در سوریه نیز چنانچه بدون یک استراتژی خروج مشخص انجام شده باشد، می‌تواند سرنوشتی بدتر برای ترکیه رقم بزند.