عصاره گیری

وقتی مواد موجود در سلول های گیاهی با حلال ها از جمله آب یا حلال های آلی از گیاهان استخراج شود به آن عصاره می گویند.

در مطالب قبل با دستگاه استخراج سوکسله (Soxhlet extractor)  که یکی از ابزارهای آزمایشگاهی می باشد که توسط شیمیدان آلمانی فرانس فون سوکسله (Franz von Soxhlet)  در سال 1879 میلادی اختراع شد آشنا شدید و دانستید که این وسیله آزمایشگاهی معمولا  از شیشه ساخته می شود، برای جدا سازی چربی ها (لیپیدها) از مواد جامد مورد استفاده قرار می گیرد.
حال استفاده دیگر این دستگاه برای عصاره گیری را بررسی می کنیم.

در صورتی که عصاره با اتانول یا متانول استخراج شود با توجه به پلاریته های آنها حاوی کلیه مواد موجود در گیاه بوده و به عصاره بدست آمده عصاره تام می گویند در صورتی که عصاره گیری با حلال های دیگر انجام شود ممکن است قسمتی از مواد موجود در گیاه خارج گردد. اکثر داروهای گیاهی امروز با آب و اتانول از گیاهان استخراج می شوند.

روش عصاره گیری

عصاره گیری با استفاده از حرارت و بدون دخالت حرارت انجام  پذیر می باشد. در صورتی که اجسام موجود در گیاهان به حرارت حساس باشند بهتر است از روش دوم استفاده کنیم. عصاره گیری با دخالت حرارت با وسیله ای به نام سوکسله و عصاره گیری بدون دخالت حرارت با وسیله ای به نام پرکوله صورت می گیرد.

وقتی برای عصاره گیری از حرارت  استفاده شود در نتیجه عمل عصاره گیری سریع تر و ارزان تر صورت می گیرد و برعکس وقتی برای عصاره گیری از روش دوم  که با حرارت است  استفاده شود عمل عصاره گیری به زمان  بیشتری نیاز دارد و میزان حلال مصرفی  نیز بیشتر و گران تر می باشد.

مزیت

عصاره گیری بدون دخالت حرارت سالم ماندن اجسام در عصاره است در این صورت اثر عصاره شبیه گیاه مربوطه می باشد.

عصاره گیری با حرارت توسط دستگاه سوکسله:

دستگاه سوکسله از چهار قسمت: منبع گرمایی بالن دستگاه سوکسله و مبرد تشکیل می شود با این دستگاه می توان در سطح آزمایشگاهی از چند گرم تا چند کیلو گرم پودر استخراج کرد.

برای این کار ابتدا گیاه را خشک نموده سپس با آسیاب پودر می کنیم آنگاه پودر را در یک بشر مناسب ر یخته و روی آن حلال مورد نظر را می ریزیم و به هم می زنیم تا به صورت خمیر درآید سپس خمیر برآمده را در ظرف مخصوص که از جنس کاغذ است میریزیم و اکنون از بالای محفظه سوکسله حلال مورد نظر را کم کم اضافه می کنیم  تا حلال به نصف بالن برسد پس از افزودن حلال سوکسله را بر روی مبرد قرار داده و آب لوله را باز می کنیم سپس اجاق الکتریکی را روشن می کنیم و حرارت آن را طوری تنظیم می کنیم تا حلال درون بالن به طور متعادل بجوشد.

عمل عصاره گیری بر حسب نوع گیاه و حلال و میزان گیاه ممکن است از 5 تا 50 ساعت طول بکشد.

عصاره گیری بدون دخالت حرارت با دستگاه پرکوله:

پرکو لاتور آزمایشگاهی از جنس شیشه و به شکل مخروط ناقص میباشد که قسمت قاعده آن به طرف بالا بوده و در قسمت پایین آن شیری جهت کنترل خروج حلال آن تعبیه شده است که حجم های متفاوتی دارند

ابتدا فیلتر های بالای شیر را در ته دستگاه قرار می دهیم و  در پرکولاتور تا دو سوم حجمش پودر می ریزیم و بعد حلال مورد نظر را در حالی که شیر دستگاه بسته می باشد به آن می افزاییم  و اضافه کردن حلال را تا پر شدن پرکولاتور ادامه می دهیم و در آن را می بندیم.

همیشه باید حلال را به طوری فراهم و اضافه کنیم تا از خشک شدن سطح پودر داخل پرکولاتور جلوگیری کنیم، مدت زمان عصاره گیری پرکولاتور چندین برابر سوکسوله است و ممکن است ساعت ها و گاهی روز ها ادمه یابد پس از اتمام کار پرکولاتور پودر ها را که تفاله می باشند دور ریخته و عصاره بدست آمده را مانند روش سوکسله مورد استفاده قرار می دهیم.

 آلکالوئیدها

آلکالوئید ( alkaloid) به هریک از ترکیبات آلی شیمیایی گفته می شود که دست کم دارای یک اتم نیتروژن در حلقه هتروسیکلیک باشند.

با توجه به آلکالوئید مورد نیاز یکی از روش های عمومی زیرمعمولا مورد استفاده قرارمی گیرد:
1.ماده گیاهی پودر شده را با آب مرطوب و سپس با آهک مخلوط می نمایند. آهک با اسید ها و تاننها و ترکیبات فنلی دیگر ترکیب شده و آلکالوئید را به صورت باز آزاد در می آورد (در صورتی که در گیاه به شکل ملح باشد). سپس عصاره گیری با حلال های آلی مانند اتر یا پترولئوم سبک انجام می پذیرد. مایع آلی تغلیظ شده را با محلول اسید در آب مخلوط کرده و اجازه داده می شود که دو فاز جدا شوند. املاح آلکالوئیدی در فاز آبکی وارد شده، ولی بسیاری از ناخالصی ها در فاز آلی باقی می مانند.

2.ماده گیاهی پودر شده را با آب یا مخلوط آب و الکل که حاوی اسید رقیق است عصاره گیری می نمایند. مواد رنگی و دیگر مواد ناخواسته را به وسیله تکان دادن عصاره با کلروفرم یا حلال های آلی دیگر جدا می سازند. پس از افزودن بی کربنات سدیم و یا آمونیاک به محلول آبکی عصاره، آلکالوئیدها به صورت باز آزاد رسوب کرده که می توان آنها را به وسیله صاف کردن یا عصاره گیری با حلالهای آلی جدا نمود.

گاهی اوقات عصاره گیری در سطح وسیع و بر پایه روش های فوق در کنار مزرعه انجام می پذیرد و سپس مخلوط خام آلکالوئیدها برای جداسازی و تخلیص به کارخانه فرستاده می شود. استخراج آلکالوئیدهای گنه گنه و کوکا در آمریکای جنوبی و اندونزی به شیوه اخیر انجام می پذیرد. 
منبع: http://catira.ir