جذابیت  رمان های تاریخی

دیدگاه سه نویسنده درباره رمان های تاریخی و  کتاب « اشک جمعه»

رمان « اشک جمعه» به قلم مونا اسکندری از جمله کتاب هایی است که داستان آن با توجه به یک رویداد تاریخ معاصر نوشته شده است.

فرآوری: راحله خلیلی - بخش کتاب و کتابخوانی تبیان

تاریخ برای بسیاری از مردم خسته کننده و  بی فایده است. این نگاهی است که عامه به مقوله تاریخ دارند. حال برای مخاطبی که علاقه ای به تاریخ هم ندارد و لاید میلی هم به خواندن کتاب ندارد، رمان تاریخی پدیده ای ناشناخته و مبهم است.

اما این بی میلی و بی تفاوتی به تاریخ، خصوصا تاریخ ایران را می توان با تولید آثاری مناسب و محتوایی جذاب به مخاطب عرضه کرد تا مخاطب به ضرب و زور رمان تاریخی نیم نگاهی هم به تاریخ کهن و معاصر سرزمینش داشته باشد.

درباره رمان های تاریخی و رمان اشک جمعه که درباره  ١٧ شهریور ٥٧ است، نظرات نویسندگانی را جویا شدیم که خود تجربه نوشتن رمان های تاریخی را دارند.

محمدرضا شرفی خبوشان از جمله نویسندگانی است که تجربه نوشتن رمان بر مبنای واقعه ای تاریخی را دارد. «موهای تو خانه ماهی هاست» و «یحیی و یاکریم» درباره قیام پانزده خرداد و رمان «عاشقی به سبک ون گوگ» که چرخه  تاریخی مشروطه تا انقلاب اسلامی را روایت می کند. این نویسنده و منتقد ادبی درباره رمان های تاریخ معاصر می گوید:
هرچه تنوع آثار پیرامون رخدادهای تاریخی بیشتر باشد کمک بیشتری به شناخت گذشته و وقایع تاریخی مانند انقلاب اسلامی برای نسل جدید می کند.

در این باره هرچه نوشته شود باز هم نیاز است که نویسندگان با شیوه های مختلف و قلم های متفاوت خواندن تاریخ را برای نوجوانان جذاب کنند. این جذابیت و داستانی بودن قصه ها بسیار مهم است . البته باید توجه داشت که این قصه ها تبدیل به  یک بازنمایی تاریخی نشود.
شرفی با بیان اینکه لذت خواندن  داستان تاریخی در گرو  جذابیت قصه است، می افزاید: اگر تا به حال کتاب های کمی درباره رویدادهای تاریخی نوشته شده است، یکی از دلائل آن میزان علاقه نویسندگان به این حوزه ادبیات است. در واقع باید این میل و رغبت ایجاد شود که نویسنده به سمت خلق آثاری با مضمون وقایع تاریخی برود. ضمن اینکه کشش و علاقه مخاطب را هم باید به سمت این نوع داستان ها جلب کنیم.
نیاز به خواندن رمان تاریخی و دانستن تاریخ منجر به تولید اثر می شود. اگر بتوانیم مطالبه دانستن را در مخاطب افزایش دهیم به تبع آن تولید محتوی دراین زمینه نیز افزایش می یابد. اینجاست که رابطه دوسویه بین نویسنده و خواننده شکل می گیرد . از طرفی نویسنده برای نوشتن رمان تاریخی انگیزه پیدا می کند و مخاطب نیز به اهمیت تاریخ و تاثیر آن را در زندگی و اندیشه اش  آگاه  می شود . نتیجه این ارتباط دو سویه رشد کیفی و کمی آثار ادبی در حوزه انقلاب اسلامی  خواهد بود.

درباره اشک جمعه

17 شهریور 57 روزی مهم در تاریخ معاصر ایران است. روزی که به عنوان جمعه سیاه از آن یاد می شود. شهادت عده زیادی از مبارزان نهضت انقلاب اسلامی به دست ایادی شاه پهلوی را شاید بتوان مهم ترین حادثه دوران انقلاب دانست.

رمان اشک جمعه به قلم مونا اسکندری که توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده از جمله کتاب هایی است که داستان آن با توجه به یک رویداد تاریخ معاصر نوشته شده است.

رمان اشک جمعه رمانی است با موضوع عاشقانه که بر بستر وقایع انقلاب اسلامی روایت می شود. فردی نا آشنا به مسائل سیاسی با یک فعال انقلابی آشنا با آن شخصیت ازدواج کرده، در نهایت مسیر زندگی آنها عوض می شود. پیوند رمانتیک وقایع انقلاب اسلامی و عاشورا و پرداختن به اتفاقات، راهپیمایی ها و فعالیت های مذهبی در آن دوران خصوصا سال 57 از ویژگی های این کتاب است.
رمانی برای رده سنی بزرگسال که با نشان دادن تبلور نهضت حسینی در انقلاب 57 می کوشد تا مفاهیم انقلاب را به نسل جوان انتقال دهد و ارتباط این نسل را با این مفاهیم برقرار کند.نامگذاری اثر با عنوان اشک جمعه بر مبنای اتفاقات مهم در جمعه خونین در هفده شهریور 57 بوده که نویسنده برای نام کتابش انتخاب کرده است.

تلاش برای گنجاندن واقعه تاریخی در دل قصه

علی اصغر عزتی پاك نویسنده و منتقد ادبی درباره  داستان بلند «اشك جمعه» می گوید: داستان این اثر درباره خانواده رو به رشد در ایران است. ویژگی خوب كتاب تلاش نویسنده برای گنجاندن واقعه تاریخی در دل قصه است.
عزتی پاک با اشاره به اینکه هر واقعه تاریخی قابلیت تبدیل به رمان را ندارد می گوید:  واقعه 17 شهریور 1357 كه برای بازگو شدن در این داستان انتخاب شده، واقعه مناسبی است. نویسنده در داستان «اشك جمعه» واقعه قابل ذكر و قابل اعتنایی در تاریخ پیدا كرده و داستان خود را حول این واقعه شكل داده است.
اما عزتی پاك نقدهایی هم به کتاب دارد:  هر دوره تاریخی، خصوصیاتی دارد كه آدم ها از دل آن بیرون می آیند. معتقدم نویسنده راوی درستی را برای نشان دادن واقعه سهمگینی همچون 17 شهریور انتخاب نكرده است. باید شخصیتی انتخاب می شد كه به دل ماجرا بزند و 17 شهریور را از درون برایمان روایت می كرد.

17 شهریور 1357 یك گفتمان است و باید درباره آن صحبت می شد و اینكه چرا مردم اعتراض كردند و چرا به شهادت رسیدند و آیا در آن برهه تاریخی معترضان شكست خوردند و یا پیروز شدند و همه این ها باید تشریح می شد. خواننده برای مطالعه این داستان نیازمند اطلاعاتی فرا داستانی است؛ چرا كه اطلاعات كافی از زمانه و زمینه داستان در دست نیست.

شرفی دستیابی به اطلاعات کافی درباره تاریخ را با شخصیت های تاریخی مرتبط می داند.وی معتقد است:اگر به مسائلی که در اطراف ما هست، توجه کنیم . سوژه های مناسبی برای پرداختن وجود دارد.گاهی نویسنده اطلاعاتش را نظری بدست می آورد و یا اینکه اطلاعات و روابط داستانی را بر اساس وجوه عینی می نویسد.

مثلا در باره جنگ و دفاع مقدس، مسائلی وجود دارد که هنوز قابل لمس است. با اینکه سال ها از آن گذشته و به خیال ما تمام شده، اما اثرات آن راهنوز در جامعه می بینیم. یک جانباز یا آزاده هنوز در کشور ما تاثیر گذار است و این را در اطراف مان می بینیم.

بنابراین وظیفه ماست که درباره چیزی که لمس می کنیم بنویسیم. بهرحال نسل های بعد فاصله اش با ما هر روز بیشتر می شود . چه بسا نویسنده ای که در سال های آینده می خواهد بنویسد مجبور باشد فقط از منابع نظری استفاده کند. در نتیجه داستانی خلق می شود که جان دار نخواهد بود و احتمالا کار درخشانی هم از کار در نمی آید.
در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی هم هنوز با کسانی مواجه هستیم که در جریان انقلاب بوده اند و حی و حاضرند. ارتباط رودر رو با شخصیت های وقایع تاریخی یک غنیمت است.
نمونه های دیگر تاریخ  با  موقعیت های مکانی  و زمانی متفاوتی وجود داشته که نویسندگان به سمت آن رفته اند و موفق هم بوده اند. به نظر من هر چقدر در این حوزه بیشتر کار کنیم، آثار و تولیدات بیشتری خواهیم داشت.

اشک جمعه، آیینه فرهنگ ٤٠ ساله

محمدرضا اصلانی، نویسنده و منتقد ادبی هم نظرات جالبی درباره رمان اشک جمعه دارد. وی می گوید: جلد كتاب المانی می دهد كه خواننده قرار است داستانی درباره 17 شهریور بخواند.اما من این المان را درست نمی دانم؛ چرا كه نمی توان این رمان را درباره 17 شهریور 57 دانست.
این كتاب آیینه تمام نمایی از فرهنگ 40 سال قبل مردم كشورمان است و به همین دلیل اگر این كتاب را یك نوجوان بخواند، به هیچ عنوان این فرهنگ برایش قابل قبول نیست. اما كسی كه در آن دوران زندگی كرده است، وقایع برایش تداعی می شود و همذات پنداری می كند.
شخصیت های داستان تداعی كننده دوران انقلاب هستند. راوی داستان دختری است كه در كلاس دهم تحصیل می كند و خواستگار دارد. در آن زمان دختران در همان سن و سال اغلب ازدواج می كردند. روابط خانواده به خوبی تصویر شده است.

بهرحال نوشتن از تاریخ ایران در قالب داستان و رمان کار ساده ای نیست. مخاطبانی که در زمان تحصیل و دانشجویی حتی در خواندن کتاب های درسی تاریخ خود هم بی میل هستند، اگر به سراغ همین کتاب های موجود و تجربه هایی از این دست هم بروند، باز هم غنیمت است.
اگر تاریخ برای این مخاطب حساس در قالب و فرمی نو ارائه شود. اگر در بستر یک رمان و داستان جذاب و پرکشش نقل شود، قطعا آن بی میلی تبدیل به انگیزه برای جستجو در تاریخ پر حادثه این مرز و بوم خواهد شد.