تبیان، دستیار زندگی
اُصولِ اَرْبَعَمَائهْ به چهارصد مجموعه مکتوب حدیثی می گویند که روایان نخستین شیعه، گرد آورده اند. محتوای این مجموعه ها سخنان امامان معصوم (ع) در زمینه های گوناگون احکام، سنن، مواعظ، ادعیه و تفسیر است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اصول اربعمائه چیست؟

اُصولِ اَرْبَعَمَائهْ به چهارصد مجموعه مکتوب حدیثی می گویند که راویان نخستین شیعه، گرد آورده اند. محتوای این مجموعه ها سخنان امامان معصوم(علیهم السلام) در زمینه های گوناگون احکام، سنن، دعاها و تفسیر است.

فرآوری: محمد باعزم- بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
اصول

گردآوری اصول، از زمان حضرت علی(علیه السلام) تا زمان امام حسن عسکری (علیه السلام) به قلم اصحاب آنان که بنا بر تصریح برخی منابع، چهارصد تن بوده اند انجام شده است؛ اما بیشتر آنان از اصحاب امام صادق (علیه السلام) بوده اند. اصول، منبع و مصدر و معیار اعتبار کتاب های حدیثی بعدی گردید؛ به نحوی كه یکی از ملاک های صحّت حدیث نزد محدّثان نسل های بعد، وجود آن حدیث در یکی از این اصول بود.

فرق اصل و کتاب

شیخ آقابزرگ تهرانی می نویسد: اصل در حدیث بر بخش خاصی از کتب حدیث اطلاق می شود ولی کتاب شامل همه نوع نوشته ی حدیثی می باشد. اصل در واقع به همان معنای لغوی آمده است؛ زیرا کتاب حدیث، اگر عین سخن ائمه (علیهم السلام) باشد، وجود چنین احادیثی برای کسانی که می خواهند مطلبی در مورد آن حدیث بنویسند، وجودی ابتدایی و اصلی است به همین دلیل به این گونه مجموعه ها اصل می گویند ولی کتاب می تواند شامل کلام و استنباط مولف هم باشد.[1]

علت اهمیت اصل ها

ظاهراً علت اعتماد به این اصول این است که معمولاً اصحاب ائمه (علیهم السلام) هنگام شنیدن حدیث از امام بدون فوت وقت آن را می نوشته اند که احتمال فراموشی یا کم و زیاد شدن متن آن کمتر است. موید این مطلب روایتی است که سید بن طاووس در مهج الدعوات نقل کرده است که « گروهی از اصحاب امام کاظم (ع) با قلم و کاغذ در محضر ایشان حاضر می شدند و چون امام سخنی می فرمود یا درباره واقعه ای فتوا می داد، آن را می نگاشتند [2] در زمان ائمه (ع) بیش از چهارصد اصل بوده است، لیکن از میان آن ها اصولی که امامیه بر اعتبار و صحّت آن ها و نیز عمل بدان ها اتّفاق داشته اند چهارصد اصل بوده است[3] مولفان این چهارصد اصل همگی افراد قابل اعتماد و راستگو (ثقه) بوده اند، اما همگی شیعه ١٢ امامی نبودند. شیخ طوسی در کتاب الفهرست می فرماید: « تعدادی از مولفان شیعه و صاحبان اصول اگر چه در نحله های مذاهب فاسد بوده اند، اما کتبشان (از جهت راستگویی و اداء امانت) مورد تأیید و اعتماد است.[4]

اُصولِ اَرْبَعَمَائهْ به چهارصد مجموعه مکتوب حدیثی می گویند که روایان نخستین شیعه، گرد آورده اند. محتوای این مجموعه ها سخنان امامان معصوم (ع) در زمینه های گوناگون احکام، سنن، مواع1 ادعیه و تفسیر است.

شیخ بهایی در مشرق الشمسین یکی از قرینه های صحت حدیث نزد علمای شیعه را وجود آن در چند اصل یا تکرار آن در یک اصل و یا وجود حدیث در یک اصل که صاحب اصل از افراد قابل اطمینان قطعی (اصحاب اجماع) نزد شیعه می داند و همین امر حاکی از اعتماد قدما به محتویات اصول مزبور می باشد.[5]

سرنوشت اصول

قبل از تالیف کتب اربعه (کافی، من لا یحضره الفقیه، التهذیب، الاستبصار) اهتمام به حفظ این اصول زیاد بوده است. اما پس از نوشته شدن این کتب کم کم اهتمام به نگهداری اصول کم شده است. علت این امر هم عدم ترتیب موضوعی این ٤٠٠ کتاب بوده است که کار با آن ها را برای مراجعه کننده مشکل می نموده است. از سوی دیگر، کتب چهارگانه حدیثی تمام محتویات این اصول را به صورت منظم درآورده بودند.[6] بیشتر اصول تا زمان ابن ادریس حلی (متوفی حدود ٥٩٨ق.) به صورت اولیه خود باقی بوده اند. وی در پایان سرائر، احادیثی از آن ها را با عنوان مستطرفات سرائر نقل کرده است[7] آنچه از این اصول در زمان ما باقی مانده، تنها ١٦ اصل می باشد که تمام آن به صورت کامل در بخش خاتمه کتاب مستدرک الوسایل آمده است. برخی از این اصول به صورت جداگانه نیز چاپ شده است.[8]


پی نوشت ها:
(1). آقابزرگ، الذریعه، ج٢، ص١٢٦.
(2). آقابزرگ، الذریعة، ج ٢، ص١٢٧.
(3). بحرانی، الحدائق الناضرة، ج١، ص١٧-٢١
(4). طوسی، الفهرست، ص٢.
(5). شیخ بهایی، مشرق الشمسین، ص٢٦-٢٧.
(6). مدیرشانه چی، تاریخ حدیث، ص٩٤.
(7). آقابزرگ، الذریعة، ج٢، ص١٣٤.
(8). نوری، خاتمه مستدرک الوسائل، مقدمة التحقیق و صفحه ٩ به بعد.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.