آیین جنگ و صلح به زبان چوب ها

علاقه مندان آئین ها و فرهنگ های ایرانی می دانند که برای تماشای یک مراسم آئینی خاص با قدمت و اصالت و زیبایی خاص باید به جایی سفر کنند که با داشتن پیشینه تاریخی غنی ، از انواع و اقسام نمادهای فرهنگی برای نشان دادن پیشینه فرهنگی گسترده خود استفاده کنند. تصمیم داریم این بار شما را مهمان تماشای رقص با چوب در زابل ، سرزمین رستم دستان کنیم.

در فرهنگ سیستانی نوعی رقص وجود دارد که از آن به عنوان چوب بازی یاد می شود. چوب بازی ریشه هایی کهن در فرهنگ سیستانی ها دارد و با وجود دگرگونی زندگی اجتماعی و قرارگیری در دوران گذار از زندگی سنتی به جدید همچنان طرفداران خود را دارد و در فرهنگ شادمانی مردم سیستان ، جایگاه والای خود را حفظ کرده است و حس نوستالژیک موجود در این نوع رقص همواره کنشگران را به مولفه های شادی و شادمانی پیوند می زند.
«چوب بازی» از رقص¬ های رایج در فرهنگ سیستانی می¬باشد که مضامین جنگ و صلح را برای بینندگان تداعی می¬کند. در واقع چوب بازی سیستانی همانند دیگر گونه های رقص فولکلوریک در برابر معضلات و گره های زندگی پیام صلح و شادی، همبستگی، پیوند و انسانی تر زیستن را می دهد.
رقص چوب سیستان (زابل) یکی از رقص های معروف و پرطرفدار مردم منطقه سیستان است.رقص آئینی سیستان رقص دیرپایی است که پیشینه آن به بیش ازسه هزار سال می رسد.آئین چوب بازی سنتی سیستان را ورزش محلی مردم سیستان و بلوچستان میدانند و رقص آئینی شمشیر سیستان جنبه کاملا دفاعی دارد.این رقص به دودسته رقص چاپی (رقص زنانه) و رقص شمشیر یا چوب(رقص مردانه)تقسیم می شود.رقص مردانه این نوع رقص به دو نوع تک چوب و دو چوب مجزا می شود.در رقص دو چوب توسط دونفر و با دو چوب انجام می شود ولی در تک چوب جمعیتی دایره وار از رقصنده ها که تنها یکچوب در دست دارند همه با هم به رقص گروهی می پردازند و جمعیت کناری با هورا و شاباش رقصنده ها را تشویق می کنند .سازهایی که سیستانی ها در این مراسم از آن استفاده می کنند سنتور،قیچک،چوگیر،دهل و ساز است.

در چوب بازی عده ای از افراد با تشکیل دایره و همراهی نوای دهل و ساز به حرکت درآمده و با کوبیدن چوب های کوتاهی که در دست دارند در یک حرکت دوار به چرخش درمی آیند. چوب به عنوان یکی از عناصر موجود در این رقص به شدت معنایی نمادین دارد. در این جا چوب وسیله ای برای به ظهور رساندن احساس شادی ست. از سوی دیگر چوب به عنوان یکی از اولین سلاح های مورد استفاده بشر شناخته می شود و از دیرباز یکی از اولین وسایل دفاعی انسانه بوده است. چوب به عنوان یک سلاح در زندگی گذشته مورد استفاده قرار می گرفته و از همین روست که می گوییم چوب بازی نمادی از جنگ و صلح، نمادی از شادی و دفاع است. چوب بازی به عنوان میراث به جا مانده از زندگی گذشته، در دورانی نه چندان دور دارای کارکردی دوگانه بود. از یک سو فرصتی برای ابراز شادی در صلح و از سوی دیگر تمرینی برای آمادگی دفاعی بود. هنوز که هنوز است در میان مردم سیستان هنر استفاده از چوب به عنوان یک وسیله دفاعی مهارتی ستودنی به حساب می آید.
در زندگی اجتماعی بشر رقص همراه با شدیدترین بروز و ظهور احساسات و شورها است. چوب بازی به عنوان نوعی رقص ادراکات مشترک رقصندگان را از معنای زندگی و چیستی فرهنگی شان با شدیدترین احساسات و شورها به نمایش در می آورد در چوب بازی ، نوازندگان ( نوازنده دهل و ساز سرنا ) در مرکز دایره قرار گرفته و افراد در گرداگرد آنها هستند. صدای ساز و ریتم و سرعت آن، کنترل کننده رفتار عاملان رقص است و تو گویی همه آنها بر مدار نوازندگان و نوای سحرآمیز ساز آنها می چرخند و با نیروی جاذبه آنها این حرکت دوار ادامه دارد. نوع انجام رقص چوب بازی که رقصی جمعی است و هماهنگی رفتاری کنشگران را می طلبد، دلالت بر پیوستگی زندگی اجتماعی کنشگران آن دارد. زندگی اجتماعی که در آن به هم پیوستگی اجتماعی امری حیاتی است. نحوه اجرای رقص چوب بازی مستلزم ادراکات مشترک عاملان رقص، نوازندگان، نواها و ابزار مورد استفاده است. چگونگی کنش و واکنش رقصندگان نسبت به هم، عکس العمل آنها نسبت به نوازندگان، چگونگی واکنش در مقابل نواها و سرعت و ریتم آنها همگی در سطحی وسیع از درک مشترک همه عاملان نشأت می گیرد. آنچنانکه گفتیم زبان رقص زبان نشانه و نماد است زبانی که اغلب به وسیله اشکال و علائم بصری و صدا و آوای موسیقی و آواز سخن می گوید. همه این نمادها در چوب بازی وجود دارد. به عنوان مثال در زمانی که ریتم و نوای ساز به بالاترین سطح سرعت می رسد و نوازنده رقصندگان را به بالاترین سطح شورانگیزی می رساند، نوازنده سرنا با حذف صدای سرنا از زمینه اجازه می دهد صدای دهل به تنهایی به گوش برسد و در این هنگام نوازنده دهل با ضرباتی نرم و آرام رقصندگان را به خلسه ای فرو می برد و در این جا تنها صدای ضربات چوب بر یکدیگر به گوش می رسد و فریاد بلند رقصندگان که نشانه ای از اوج شور و شادی است. اگر چه چوب بازی به عنوان یک رقص سنت سیستانی ها است اما هر ناظری می تواند در آن موقعیت و زمینه این نمادها و نشانه ها را درک کند و به معنایی مشترک با سایرین برسد.

چوب بازی به عنوان بخشی از فرهنگ مردم سیستان به دنبال بازآفرینی و بازنمایی شیوه زیست فرهنگی سیستانیان است و فرهنگ مردم سیستان را در زبانی نمادین، هنرمندانه و زیبایی شناسانه با بالاترین سطح از انرژی و احساسات به ظهور می رساند. چوب بازی همانند دیگر گونه های رقص فولکلوریک در برابر معضلات و گره های زندگی پیام صلح و شادی، همبستگی، پیوند و انسانی تر زیستن را می دهد.