تشریح مباحث فقهی رویت هلال ماه در گفتگو با آیت‌الله حاج میرزا محمدحسن احمدی فقیه(یزدی)
اینكه رویت هلال تقلیدی است و یا منوط به حكم حاكم اسلامی، جوانب مختلف دارد كه بهتر است به اساس موضوع هلال و جوانب آن توجه كرد و مناسب است كه پایه این گونه مسایل از بعد علمی پیگیری شود.
به گزارش خبرگزاری تبیان به نقل از شبستان: هلال ماه در هر سال یك بار مورد توجه قرار می‌گیرد. رویت هلال ماه شوال هر سال حرف و حدیثهای فراوانی در محافل حوزوی و حتی رسانه‌ای برمی‌انگیزد حل این نارسایی در گرو شناخت منشا آن است.
در این زمینه طی گفتگویی با آیت الله احمدی فقیه(یزدی) كه سالهای در این حوزه كار پژوهشی انجام داده است، مباحث فقهی و دلایل اختلاف در مباحث رویت هلال را بررسی كردیم.
بحث رویت هلال ایا تقلیدی است و یا تنها به حكم حاكم شرع بستگی دارد؟ جایگاه حضور علم و فناوری در مسائل فقهی به ویژه بحث رویت هلال را چگونه ارزیابی می‌كنید؟
سوال اول دو ضعلی نیست كه تنها رویت هلال یا تقلیدی باشد و یا به حكم حاكم اسلامی، بلكه جوانب و نواحی مختلف دارد براین اساس باید به اساس موضوع هلال و جوانب آن توجه كرد و مناسب است كه پایه این گونه مسایل از بعد علمی پیگیری شود بهتر این است كه پاسخ به سوال دوم در مرحله اول داده شود تا در شعاع آن سایر مسایل نیز حل گردد.
مسائلی از قبیل رویت هلال ماه، افق، قبله‌شناسی از مواردی است كه نیاز به موضوع‌شناسی خاصی دارد و فهم دقیق و صحیح آیات و روایات كه منابع اصلی استنباط درست و اجتهاد دقیق و كامل است درباره این موارد نیاز به موضوع‌شناسی و كارشناسی دارد، بلكه برخی از مراحل حدود فتوا در این موارد، بر این شناخت استوار است. به عنوان مقدمه بحث، لازم است درباره موضوع‌شناسی و حكم‌شناسی توضیحی ارائه گردد تا اصل مساله بیشتر روشن شود.
گفته شده است كه وظیفه اصلی مجتهد، دادن فتوا است و تعیین موضوع شان فقیه نیست، یعنی پس از بررسی مسائل و رسیدگی به منابع احكام با استنباط صحیح حكم حرمت، حلیت یا سایر احكام را صادر می‌كند، اما در برخی موارد لازم است كه فقیه به دقت، موضوع مساله را بررسی كند، چرا كه بین موضوع و حكم، ارتباط مستقیمی وجود دارد و تا زمانی كه موضوع به شكل دقیق شناخته نشود، نمی‌توان حكم و فتوا صادر كرد، مانند مساله وطن كه به نظر برخی علماء موضوع مستنبط است، یعنی باید دقیقاً موضوع هم با ابزار استنباط تجزیه و تحلیل شده، شناسایی شود تا حكم آن از ادله استنباط شود و به همین دلیل است كه نظرات مختلفی در این باب وجود دارد.
حكم‌شناسی درباره موضوعی، مجموعه فعالیتهایی است كه براساس بررسی روایات و نظریات مختلف، صدور حكم محقق می‌شود و به اصطلاح حكم‌شناسی انجام شده و سپس نظری ارائه شده است.
مثلاً در باب حج نسبت به محدوده طواف ''مطاف'' یا محل رمی جمرات، از بررسی روایات و منابع، می‌توان حكم را به دست آورد.
از این بیان این دو مساله مشخص می‌شود كه اولاً باید موضوع‌شناسی و حكم‌شناسی را تفكیك كنیم و ثانیاً آن كه موضوع‌شناسی اهمیت فراوانی در صدور حكم دارد كه متاسفانه در برخی موارد از آن غفلت شده است و بسیاری از اختلافهای فتوایی مربوط به عدم شناخت موضوعات احكام است علاوه بر آن به اختلاف نظرهای استنباطی و برداشتهای گوناگون از منابع فقهی آیات شریفه حكم قرآنی و روایات وارده می‌باشد.
تاثیر موضوع‌شناسی رویت هلال ماه در فتوا
هر دو محور یاد شده در مساله رویت هلال مطرح است، از نظر منابع و استنباط از روایات و آثار اختلاف‌نظر وجود دارد برخی گفته اند سیره ائمه معصومین (ع) در رویت، تكیه بر ظواهر و ابزار متعارف و وسایل معمول بوده است و این مساله را مطرح كرده‌اند كه با وجود علم غیب برای امام معصوم، ایشان بر ظواهر استناد می‌كرده‌اند و آن را دلیلی بر لزوم رویت غیر ابزاری برشمرده‌اند. آنگونه كه در مساله قضاوت هم، پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم با وجود علم خود، بر بینه و شواهد تكیه می‌كردند و همچنین حضرت علی (ع) بر اساس آنها حكم می‌دادند.
از جهت موضوع‌شناسی برای رسیدن به شناخت صحیح مساله، بحث‌های فراوانی شده است بعضی معتقدند كه مساله رویت هلال امری آسمانی است نه زمینی، از این رو اگر در نقطه‌ای از كره زمین ماه رویت شد، این رویت برای همگان معتبر است، زیرا گفته‌اند كه اگر زمین نباشد، ماه پس از خروج از محاق برای همگان رویت می‌شود.
در پاسخ به این نظر باید گفت كه آنان تنها به نوعی دلیل عقلی كه پایه آن حسی است تمسك كرده‌اند و بخشی از واقعیات را لحاظ نكردند زیرا این نظر خلاف واقع مفروض است؛ چون فرض ما آن است كه زمینی وجود دارد و مسلماً جهت رویت نیمی از كره زمین خلاف نیمه دیگر است. در واقع رویت هلال تابع و منوط به وجود افق افرادی است كه روی زمین زندگی می‌كنند و با صرفنظر از افقهای زمین، موضوع رویت برای افرادی كه افقهای مختلف دارند كفایت نمی‌كند بنابراین نمی‌توان تنها خروج ماه از محاق را مستند برای رویت هلال نسبت به تمامی افراد روی زمین قرار داد.
نیز بر همین اساس نمی‌توان با ابزارهایی از قبیل ماهواره كه در فضایی خارج از افق زمین هستند، حكم به رویت هلال برای تمام مناطق زمین بدهیم هر چند نسبت به افرادی كه در همان حال در نیمكره مقابل قرار دارند.
بنابر پایه این بیان، درخصوص رویت هلال، مسائل دیگری غیر از خروج از محاق نیز دخیل هستند از آن جمله كه در مسائل فلكی و نجومی افق وجود دارد و ملاحظه افقها هم ضروری است.
راه دیگر برای كشف ضوابط ماه و رویت آن
باید توجه داشت كه ماه دوره تغییرات خاصی دارد و باید همه مراحل ماه را بررسی كرد و همه این بررسیها هم اماره برای صدور حكم مخصوص آن زمان ویژه هستند قابل توجه است كه آیه شریفه و روایاتی، اماره بودن اختلاف حالات ماه و ویژگیهای آن را در جهت كشف بعضی از احكام شرعی تایید می‌كند.
براساس آیه شریفه یسالونك عن الاهله قل هی مواقیت للناس (بقره /189) می‌توان گفت كه باید موقعیتهای مختلف ماه را به عنوان اماره بررسی كرد. مثلاً احكامی كه مربوط به هلال شب اول ماه دارد همچنین نسبت به شب دوم و سوم و چهارم و ... كه هر یك از این هلالها برنامه حكمی مخصوصی دارد حداقل آن است كه هر شبی نماز مخصوصی دارد كه هلال آن شب وقت ویژه آن نماز است.
بنابراین ''مواقیت'' اشاره به وقتهای مخصوص هلال نسبت به هر شب دارد كه حكم مخصوص بر آن وقت مترتب است گویی آیه شریفه می‌فرماید اگر دقیق بررسی كنید می‌توانید با بررسی دقیق هلالها خصوصیات شبها را هم به دست آورید. فرض كنید خصوصیتی در هلال در شب هفتم است و آثار حكمی بر آن مترتب كنید و همینطور احكام مربوط به ایام البیض و لیالی آنها و هكذا تا روزهای آخر ماه، فرضاً سحر روز بیست‌وهفتم ماه قابل رویت و حتی در برخی از موارد شب بیست‌وهشتم ماه یك حالتی دارد كه در بعضی از مكانها تا بعد از اذان صبح امكان رویت دارد و اگر در مواردی شب بیست و نهم نیز در هنگام نزدیك طلوع آفتاب هلال آن برای افراد تیزبین قابل رویت باشد دلیلی بر آن است كه ماه سی روز است وگرنه زمینه بیست‌ونه روز دارد.
همه این رویتها به عنوان دلیل و اماره قابل بررسی است بنابراین هم از نظر موضوعی و هم ازنظر حكمی با دقت فقهی در مساله رویت هلال باید مطالعه جدی و بررسی عمیق كرد.
شایان دقت است كه روایات مساله كه از نظر سند قابل اعتماد می‌باشد و از نظر دلالت نیز روشن است تا حدودی اماره بودن بعضی از حالات و كیفیات ماه را نشان می‌دهد.
البته باید با نظری فقیهانه هماهنگ با موضوع‌شناسی و نظر كارشناسی دقیق و عمیق به مرحله افتاء صحیح در پاسخ به استفتائات متناسب، براساس استنباط صحیح و اجتهاد كامل، فتوای متناسب با حكم و موضوع صادر گردد.
بحث رویت هلال آیا تقلیدی است و یا به حكم حاكم اسلام وابسته است؟
راه ثابت شدن اول ماه در رمضان و ...
یسالونك عن الاهله قل هی مواقیت للناس ... (سوره بقره آیه 189) از نوای پیغمبر درباره هلالها (از هلال اول ماه و اختلاف شكلهای ماه) سوال می‌كنند بگو این اهله (اختلاف تشكلها) وقتهایی است برای مردم (نسبت به اعمال) و حج ...
حكم شرعی 1036 = وجوب روزه بر مكلف، در جایی است كه ماه ثابت باشد.
به طور كلی راه ثبوت هلال (دخول ماه رمضان و ثبوت شوال)، چند قسم است:
1- رویت شخصی، آن كه خود شخص، ماه را ببیند.
2- شیاع، یا غیر آن از قرائتی كه موجب یقین باشد.
3- گذشتن سی روز از اول ماه، (گذشتن سی روز از ماه شعبان برای ثبوت ماه مبارك رمضان و گذشتن سی روز از رمضان برای ثبوت عید فطر).
شهادت دادن شهود عدول، از آن جمله دو نفر مرد عادل، (معنای عدالت در باب اجتهاد و تقلید گذشت) شهادت زن با شرایط آن كه مستلزم یقین و یا اطمینان باشد، مورد اعتبار است (به ویژه آن كه اهل فن و رصدگر باشد.)
در شهادت اشخاص عادل، معتبر است كه به یك چیز شهادت بدهند بنابراین اگر بعضی مدعی دیدن در طرف شرق، و برخی مدعی دیدن در طرف غرب شد به شهادت این دو نفر ماه ثابت نمی‌شود.
نظر منجم، در صورتی كه سبب حصول علم شود، حجت خواهد بود.
حكم حاكم شرعی، البته براساس شواهد و قرائتی است كه برای وی حجت است.
حكم شرعی 1037=مساله 18 – اگر دیدن ماه از راههای گذشته ثابت نشد، بلكه نسبت به آن حاكم شرعی حكم كرد، در این فرض، برای مكلف حجتی است در جهت عمل به وظیفه.
حكم شرعی 1038=مساله 19-اگر به وسیله یكی از امور گذشته، ماه رمضان ثابت نشود و مكلف در آن روز افطار كند و پس از آن ثابت شود باییستی روزه آن روز را قضا كند.
در خصوص وحدت جامعه اسلامی و جلوگیری از تفرقه وظیفه مراجع عظام تقلید در امر رویت هلال ماه چیست؟ دلیل كار كارشناسی فوق‌العاده برای ثبوت رویت هلال از سوی رهبر معظم انقلاب چیست و آیا كار ایشان برای حجت قرار گرفتن سایر مراجع كافی نیست؟
درباره سوال دوم و سوم باید توجه داشت كه هنگامی كه رصدخانه شرعی، تمام خصوصیات ماه را رصد كرد، نتیجه آن در موردنظر همه مراجع و وحدت اسلامی مفید است، مشروط به آنكه دقیقاً تمام خصوصیات ماه از اول تا اواخر ماه مشخص و معین باشد، به ویژه آن كه با وسایل روز می‌توان چنین رصدخانه‌ای را تاسیس و آثار مطلوب آن را دریافت كرد.
پایان پیام/
