مار ها و سم آن ها

یازدهمین دوره از پروژه های دانش آموزی تبیان نیز با یاری خداوند و حضور پر شور شما دوستان و علاقمندان به پایان رسید اما کار ما هنوز تمام نشده است! این دوره نیز همچون سال های گذشته دوستان بسیاری با ثبت طرح ها و ایده های خلاقانه خود در منوی "پیشنهاد موضوع" ما را در ارتقای تنوع پروژه ها یاری نموده اند. هم چون گذشته بر آن شدیم تا با گردآوری این ایده های جالب، علاوه بر قدردانی از این دوستان نوآور، زمینه ای را برای ایده پروری سایر پژوهشگران علاقمند فراهم آوریم. فراموش نکنید که ما همیشه منتظر طرح های جدید شما عزیزان هستیم.

نام ایده: مار ها و سم آن ها
نام ارائه دهنده/دهندگان: امیر ارشیا صفی وند
زمینه و نوع پروژه: علوم زیستی-جانور شناسی
درجه سختی: متوسط
نام مدرسه: دبستان پسرانه رشد 1(دوره دوم)

چکیده

هدف دانش آموزان از پژوهش حاضر بررسی انواع مارها و سم آن ها بود.

روش

پژوهش حاضر از نوع پژوهش های میدانی و کتابخانه ای بود، دانش آموزان سعی در شناخت انواع مارها و سم آن ها داشتند، بنابراین با جستجوی در کتب و منابع موجود اطلاعات مورد نیاز را بازیابی کردند و به معرفی مارها و سمومی که دارند پرداختند.

مقدمه

سم مار عمدتاً برای بی حركت كردن و كشتن شكار می باشد و از نظر دفاعی احتمالاً اهمیت حیاتی دارد. نیش دندان یا فنگ را به دندان تغییر شكل یافته مار گویند كه شیار دار یا مجوف است (همانند سوزن تزریقات). فنگها در گروه افعی ها بزرگ هستند و روی استخوان فك بالا قرار دارند و توسط ماهیچهها حركت می كنند.

سم مار كه به آن ونوم می گویند، مخلوطی از مواد بیولوژیكی متشكل از پلی پپتیدهای آنزیمی و غیر آنزیمی كه عملشان در انسان موجب بروز مسمومیت های مار گزیدگی می شود. در اغلب مارها سم تولید شده در یك جفت غده سمی ذخیره می گردد. غده سمی مار از نظر تشریحی شبیه به غده تغییر شكل یافته پاروتید پستانداران است.
این غده در اغلب مارها در فضایی واقع در پشت چشم و روی استخوان فك بالایی كه به سمت پائین و عقب چشم امتداد دارد به عبارت دیگر بین چشم و گوشه دهان قرار می گیرد. با حركت سریع استخوانهای سر و فشار وارده توسط ماهیچه ها به غده سمی، مقداری سم از راه كانالی كه به دندان سمی متصل است به شكار منتقل می شود.

اثر سم روی عناصر سلولی و مایعات بدن

سموم منعقد كننده به دو گروه تقسیم می شوند: گروه اول كه با استفاده از روش آزمایشگاهی یا این ویترو فیبرینوژن خالص را بدون حضور كلسیم یا عصاره سلولی و پروترمبین منعقد و آنزیم های پروتئولتیك این سم ها مانند پاپائین فیبرینوژن را به ژل فیبرینی تبدیل می كند.
گروه دوم قادر به انعقاد فیبرینوژن نیستند و آن ها پروترومبین را ترومبین تبدیل می كنند و می توان گفت كه خاصیت آن ها مانند تریپسین ولی به مراتب قویتر و موثرتر است.

فسفاتازها رل بسیار مهمی در مسمومیت ها دارند و باعث همولیزخون و ناراحتی های قلبی می شوند. همولیزی كه در اثر سم ظاهر می شود به علت تبدیل شدن لیستین به لیزوستین است كه روی ماهیچه های قلب و عمل فیبرین سازی اثر دارد و با ایجاد نقصان در پتاسیم و آب بدن و همچنین مورد حمله قرار دادن سلول های اندوتلیوم باعث خونریزی شش ها می گردد.

تهیه سم مار

برای تهیه سم مار در گروه الاپیده مانند كبرا از یك شیشه مخصوص استفاده می شود. درب شیشه را با یك ورقه لاستیك نازك می بندند (مثلاً از جنس تیوپ موتور سیكلت)، با یك چوب یا عصایی كه در پس گردن مار قرار می گیرد آن را مهار می كنند. بدین ترتیب مار كبرا را با دست می گیرند و دهانش را به شیشه نزدیك می كنند و در این موقع مار پوشش لاستیكی را گاز می گیرد و چند قطره سم داخل شیشه می ریزد.
بر حسب گونه های مار، علائم مار گزیدگی متفاوت است. حجم مار، سن، مقدار تزریق سم، قدرت كشندگی سم، محل تزریق سم در بدن و فاكتورهای متفاوت دیگر همگی قابل بررسی هستند. گزش های خطرناك مار گزیدگی در ایران اكثرا مربوط به گروه افعی ها و مخصوصاً گزش گرزه مار یا افعی است كه غالباً در چراگاه ها و مناطق كشاورزی اتفاق می افتد.

مهارت های کسب شده
مهارت در روش تحقیق با استفاده از منابع مختلف اطلاعاتی
ثبت و طبقه بندی داده ها به صورت منظم
چگونگی رفتار با جانوران
مشاهده عینی جانوران خطرناک و نوع رفتار با آن ها

بخش پروژه های دانش آموزی سایت تبیان
تهیه:مهدی رحمانی،تنظیم:نیلوفر یاقوتی