روزه بهترین راه تامین اندیشه سالكان صالح است

حضرت آیت الله جوادی آملی  در پیامی به مناسبت حلول ماه مبارك رمضان تصریح كردند: روزه یك عبادت تمرینی است تا مجاری ادراكی و تحریكی را از گزند نفس از درون و ابلیس از بیرون منزّه كند.

متن این پیام بدین شرح است:

أعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشِّیطانِ الرَّجیم. بِسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم . اَلحَمْدُ للهِ رَبِّ العالَمینْ . وَ صَلَّی اللهُ عَلی جَمیعِ الأنبیاءِ وَالمُرسَلِین . وَالأئِمَةِ الهُداةِ المَهدیّینْ . سِیَّمَا خاتَمِ الأنبیاء وَ خاتَمِ الاُوصیاء (عَلَیهِما آلافُ التَحیَّةِ وَالثَناء) . بِهِمْ نَتَوَلّی وَ مِنْ أعدائِهِمْ نَتَبَرَّءُ إلَی الله .

ماه مبارك رمضان فرا رسید . و این اوّلین ماه از دوازده ماه است ؛ هم رأسِ سَنه است و هم قُرّة شُهور . سالكان كوی حقّ سال شان از ماه مبارك رمضان شروع می شود و به شعبان ختم می شود . زیرا در این ماه مقدّرات علوم و معارف از یك سو و ارزاق و لوازم رزقی از سوی دیگر نازل می شود . هم در ادعیّه ،‌ هم در روایات ماه مبارك رمضان به عنوان رأسُ السّنه و قُرَّهُ الشُّهُور نام گرفت .

در ماه مبارك رمضان مطالب فراوانی مطرح است كه فقط به دو عنصر محوری آنها اشاره می شود ؛ یكی دربارة اصل ماه مبارك رمضان ، یكی دربارة روزه گرفتن .
ماه مبارك رمضان چه شب اش و چه روز اش خصوصیّت ای دارد كه در ماه های دیگر نیست ! این زمان به بركت آن مُتزمّن كه نزول قرآن كریم است نسبت به اَزمنة دیگر شرف ای دارد كه دیگر ماه ها آن شرف را ندارند . این كه در دعاها می خوانیم : فَضَّلْتَهُ وَ شَرَّفتَهُ وَ كَرَّمتَهُ و مانند آن عَلَی الشُّهُور(1)، ناظر به همین است . لذا شب و روز اش خصوصیّت ای دارد كه دیگر ماه ها فاقد این خصوصیّت اند و آن در اثر نزول قرآن كریم است و نزول قرآن كریم همانطوری كه در بحث های دیگر به عرضتان رسید از سنخ آویختن قرآن است ، نه انداختن. قرآن در ماه مبارك رمضان انداخته نشد، آنطوری كه باران را نازل می كنند و به زمین می اندازند كه به صورت تجافی است! بلكه قرآن را آویختند و این قرآن آویخته شده ، یك طرف اش به دست خدای سبحان است و طرف دیگر اش به دست مؤمنان و قاریان و مفسّران و عالمان قرآن اندیش !

در ماه مبارك رمضان بهترین فرصت برای گرفتن این حبل متین و بالا رفتن است . و اگر كسی از افق طبیعت بالا رفت و از منظر فرا طبیعی جهان را دید ، نه بیراهه می رود ، نه راه كسی را می بندد ! نه تنها شیطان های او بسته اند، بلكه او شیطان های دیگران را هم می بندد . نه تنها دَرِ جهنّم به روی او بسته است ، بلكه او توان آن را دارد كه درهای جهنّم دیگران را هم ببندد كه كسی به دوزخ نرود ! پس مهم ترین عنصر این ماه اعتصام به قرآن كریم است . خواندن این كتاب ، فراگیری این كتاب ، پذیرش و باور معارف این كتاب و عمل به این كتاب.

و هر اندازه انسان در خدمت قرآن كریم باشد ، باز راه دارد . چون یك سوی قرآن عربی مبین است كه در سورة زخرف فرمود : إنّا جَعَلْناهُ قُرآناً عَرَبیّاً لَعَلَّكُمْ تَعقِلُون (2). و سوی دیگراش منزّه از عِبری و عربی بودن ، تازی و فارسی بودن و مانند آن است . فرمود : وَ إنَّهُ فِی اُمِّ الكِتابِ لَدَینا لَعَلِیٌّ حَكِیمْ (3). این قرآن در آغازش علیّ حكیم است ، در انجام اش عربی مبین . اگر كسی این عربی مبین را اعتصام كرد و فهمید و باور كرد و عمل نمود ، كم كم بر اساس اِقرء وَارْقَ (4) همین طناب را می گیرد ، بالا می رود تا به نوبة خود به آن علیّ حكیم بار یابد . از علوم الهی طرفی ببندد و از حكمت الهی بهره ببرد و بشود یُؤتِی الحِكمَهَ مَنْ یَشآء وَ مَنْ یُؤتَ الحِكمَهَ فَقَدْ اُوتِیَ خِیراً كَثیراً (5).
امّا آنچه كه مربوط به روزه گرفتن است ؛ این روزه یك عبادت تمرینی است تا مجاری ادراكی و تحریكی را از گزند نفس از درون و ابلیس از بیرون منزّه بكند.

این مجاری ادراكی و تحریكی می تواند مظهر ظهور علم خدای سبحان در بخش معرفت ، و اراده و قدرت خدا در بخش عمل باشد . و كار خدا چه در بخش علم ، چه در بخش عمل حقّ محض است . او یَقُولُ الحَقّ (6). اَلحَقُّ مِنْ رَبِّكْ (7). از خدای سبحان كه خَیّر محض است جز نِكوئی ناید ! علم خدا بخواهد در مجاری ادراكی كسی ظهور كند ، آن مجرا باید طیّب و طاهر باشد . قدرت و ارادة ذات أقدس إله بخواهد در مجاری اقتدار و ارادة كسی تجلّی كند ، آن كانال باید طیّب و طاهر باشد . اگر كسی از نظر مجاری علمی و عملی طیّب و طاهر بود ، توان آن را دارد كه به قُرب فرائض و قُرب نوافل بار یابد . این حدیث قُدسی را كه فریقین نقل كردند ، هم علماء شیعه نقل كردند ، هم محدّثان سُنّی نقل كردند ناظر به همین بخش است كه ذات أقدس إله فرمود : بندگان من به من نزدیك می شوند به وسیلة نوافل ، تا محبوب من بشوند .

اینكه در زیارت امینُ الله می خوانیم : مُحِبَّهً لِصَفوَهِ اُولیائِكَ‌ وَ مَحبوبَهً‌ فِی أرضِكَ وَ سَمائِكَ (8)، این طلیعه است . بعد از اینكه محبوب أرض و سماء شدیم ، محبوب خالق أرض و سماء هم بشویم . اگر محبوب او شدیم ، معلوم می شود كه مجاری ادراكی ما ، یعنی بخش اندیشة ما طیّب و طاهر است . آنگاه معرفت خدا در بخش اندیشة ما تجلّی دارد . ما خوب می فهمیم ، به واقع می رسیم ، خطا نمی كنیم یا خطای ما بسیار محدود خواهد بود . و همچنین در بخش عزم و تصمیم و انگیزه طیّب و طاهر خواهیم بود . ارادة خدا در مجاری ادراكی ما جلوه می كند ، ما بَد كسی را نمی خواهیم ، بَداندیش نیستیم ، بیراهه نمی رویم ، راه كسی را هم نمی بندیم . اینكه در حدیث قُرب نوافل(9) آمده است : كُنْتُ سَمعَهُ الَّذِی یَسمَعُ بِه وَ بَصَرَهُ الَّتِی یُبصِرُ بِها ناظر به مجاری ادراكی اوست . این كه فرمود : وَ كُنْتُ یَدَهُ الَّذِی یَبطِشُ بِها وَ رِجلَهُ الَّتِی یَمشی بِها ناظر به مجاری تحریكی اوست . كاری را كه انسان انجام می دهد ، در حقیقت خدای سبحان انجام می دهد به وسیلة مجاری او . اگر در سورة مباركة انفال آمده است : وَ مَا رَمَیْتَ إذا رَمَیْت (10)، این مخصوص نبیّ نیست ! نبوّت یك امر اختصاصی است ، با درس و بحث حاصل نمی شود ، با تجربه و تمرین حاصل نمی شود ، آن ذلِكَ فَضلُ اللهِ یُؤتِیهِ مَنْ یَشاء(11) است . آن اَللهُ أعلَمُ حِیثُ یَجعَلُ رِسالَتَه(12) است و مانند آن .

امّا مسئله ولایت إلی یوم القیامه مطرح است . لذا خاتمیّت رسول گرامی (صلّ الله علیه و سلّم) با مهدویّت هیچ منافاتی ندارد . آن مسئله ولایت است كه همچنان مستقِر است ، این نبوّت تشریعی است كه برای همیشه منقطع شده است و هرگز كسی بعد از وجود مبارك رسول گرامی (صلّ الله علیه و آله و سلّم) به مقام نبوّت و رسالت تشریعی بار نمی یابد.

به هر تقدیر؛ این كه خدای سبحان فرمود : من اندیشه و انگیزة انسان سالكِ صالح را تأمین می كنم ، بهترین راه اش روزه گرفتن است كه در ماه مبارك رمضان تمرین این كار است. به ما گفتند : وقتی روزه می گیری ، چشم و گوش ات هم روزه بگیرد ، قلب و اندیشه و انگیزه ات هم روزه بگیرد ؛ از وجود مبارك امام صادق (علیه أفضلُ صَلواتِ المُصلّین) رسیده است ، از ائمه دیگر (علیهم الصَّلاه و علیهم السَّلام) رسیده است كه شما سعی كنید راههای علمی و عملی تان را تطهیر كنید . وقتی تطهیر كردید، خدای سبحان با علم و عمل آن راه را به عهده می گیرد و شما می شوید نظیر فرشته . همانطوری كه فرشتگان را خدا تأمین می كند ، شما كه مؤمن سالكِ صالح اید ، شما را خدا تأمین می كند .

این مطلب نه تنها در كتاب های اهل معرفت است ، در كتاب های فقیهان بزرگوار ما هم هست . اینكه بزرگواران دیگری مثل صاحب جواهر این را گفتند ، مرحوم سیّد طباطبائی (رضوان الله علیهما) هم در عروه این را بیان كرده كه در فضل روزه گرفتن همین بَس كه انسان شبیه فرشته می شود ، برای همین است .

اگر آن بزرگوار گفت : تو فرشته شوی اَر جَهد كنی ، از پَیعاك برگ توت است ، به تدریج كنندش اطلس ، ناظر به همین است . خوب اگر یك برگ توت به وسیلة یك معلّمی به نام كِرم ابریشم حریر و پرنیان می شود ، چرا انسان روزه دار در سایة تعلیم و تربیت انبیاء و اولیای الهی فرشته نشود ؟! این فرشته شدن ناظر به این است كه : وجود مبارك امام صادق و ائمه دیگر (علیهم الصَّلاه و علیهم السَّلام) فرمودند : سعی كنید غذایتان حلال باشد ، فكرتان حلال باشد ، و بدانید كه خدای سبحان مسیر زندگی تان را از راه صحیح بهتر تأمین می كند . چه دولتمردان ، چه آحاد امّت ، هر شهروندی اگر در ماه مبارك رمضان بین خود و خدای خود را اصلاح كند ، بین او و بین جامعه اصلاح خواهد شد . این وعدة تخلّف ناپذیر الهی است .

مبادا همانطوری كه در جریان حج وارد شده است كه مَا أقَلَّ الحَجیج وَ اَكثَرَ الضَجیج (13)، دربارة صوم ماه مبارك رمضان هم وارد شده باشد ، مَا أقَلَّ الصّائِمْ وَ اَكثَرَ الجائِعْ ! در بعضی از روایات ما « صُوّام » و « جُوّاع » آمده است . یعنی در بسیاری از موارد روزه گیرنده ها كم اند ، ولی گرسنه ها زیاد اند ! یعنی كسانی كه با مال حرام خدای ناكرده كنار سفرة افطار یا سحری می نشینند ، یا در حال روزه داشتن خدای ناكرده چشم و گوش شان پاك نیست ، دست شان پاك نیست ، خدمتی به جامعه نمی كنند ، مشكلی را از جامعه برطرف نمی كنند ، در صدد حلّ گِرِه‌ جامعه نیستند ، اینها گرسنه هائی هستند كه بهرة شان از روزه كم است . نظیر آن بیانی كه دربارة حج وارد شده است : مَا أقَلَّ الحَجیج وَ اَكثَرَ الضَّجیج ، دربارة روزه هم وارد شده است : مَا أقَلَّ الصُّوام وَ اَكثَرَ الجُوّاع(14) ! چه بسا كه گرسنه ها و تشنه ها زیاد اند ، امّا روزه دارها كم اند.

غرض آن است كه در ماه مبارك رمضان هم می شود در اثر اعتصام به قرآن كریم مجاری اندیشه و انگیزه را تطهیر كرد و به خدای سبحان سپرد ، و هم به وسیلة روزه این مجاری را تطهیر كرد. و اصولاً خدای سبحان خانة طیّب و طاهر می طلبد . به كعبه هم إلی با چشم طهارت نگاه كرد . به ابراهیم و اسماعیل (سلام الله علیهما) فرمود : طَهّرا بِیتِی لِلطّائِفینَ وَالعاكِفینْ (15). این كعبة دل و این حریم دل كه عَرشُ الرَّحمن(16) است ، اینجا را هم به ما دستور می دهد كه دل را تطهیر كنید و از آلودگی ها و غَضارت ها تطهیر كنید تا فرشتگان رحمت نازل بشوند ، كه اَلَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللهْ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ المَلائِكَه (17). تنزّل فرشته ها هم نظیر تنزّل قرآن از سنخ آویختن است ، نه انداختن ! فرشته آویخته می شود ؛ یعنی درجات ای دارد كه مرحلة نازله اش با بدن ما تماس دارد ، مراحل وُسطی یش با دل تماس دارد ، مراحل عالیّه اش هم كه در عرش رحمان اینها مستقر اند ! بنابراین انسان می تواند با این معراج نماز و روزه ، همواره با این طناب های آویخته شده ، نه انداخته شده در تماس باشد . هم مفسّر خوبی باشد و هم محدّث و فقیه خوبی باشد . هم روایات را خوب بفهمد ، هم آیات را خوب بفهمد و باور كند و عمل كند و تا إن شآءَ الله خود فرشته ای باشد صاحب نور كه وَ جَعَلْنَا لَهُ نُوراً‌ یَمشِی بِهِ فِی النّاس(18).

امیدواریم ذات أقدس إله آن توفیق را به همگان مرحمت كند كه هم از فیض و فُوز حبل متین یعنی قرآن مستحكم بهرة كافی ببریم ، هم از روزة ماه مبارك رمضان ؛ آن منافع فرعی روزه كه رسیدن به اوضاع دیگران است ، آن هم از یادمان نرود !