تبیان، دستیار زندگی
جریان سقیفه، از مهمترین نقاط مهم سیاسی تاریخ صدر اسلام است که به نتایجی که بعد از آن بوجود آمده، کمتر پرداخته شده است. نوشتار پیش رو به مهم ترین نتایج سقیفه اشاره خواهد کرد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نتایجی که جریان سقیفه در پی داشت!

جریان سقیفه، از مهمترین نقاط مهم سیاسی تاریخ صدر اسلام است که به نتایجی که بعد از آن بوجود آمده، کمتر پرداخته شده است. نوشتار پیش رو به مهم ترین نتایج سقیفه اشاره خواهد کرد.

فرآوری: محمد باعزم- بخش تاریخ و سیره معصومین
سقیفه

خلیفه اول در برابر انصار و امویان به پیروزى دست یافتند و موقعیت را به عنوان خلیفه مسلمانان به دست گرفتند ولى این پیروزى وى را به تناقض سیاسى روشنى کشاند زیرا تنها پشتوانه و دلیل او در سقیفه تکیه بر اساس خویشاوندى با رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) بود و به همین دلیل براى رسیدن به زمام دارى دینى، مسلک وراثت را پایه نهاد.
ولى بنى هاشم به عنوان جناح مخالف سقیفه، اوضاع سیاسى را دگرگون ساخت و با همان دلایلى که خلیفه اول بر سایر جناح ها چیره شده بودند با خلیفه اول به احتجاج پرداخته و اظهار داشتند : اگر قرار است قریش براى دستیابى به خلافت، خود را از سایر عرب نسبت به رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) سزاوارتر ببیند، بنى هاشم از سایر قریش سزاوارتر به خلافت اند.
امام على(علیه السلام) با اعلان این مطلب فرمود:
اگر مهاجران به واسطه خویشاوندى با رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) اقامه دلیل مى کنند ما قادریم بر ضد مهاجران اقامه دلیل کنیم و اگر دلیل و برهان آن ها در برابر دلایل ما شکست خورد، تنها ما هستیم که قادر بر چنین ادّعایى هستیم، در غیر این صورت انصار بر ادعاى خود باقى خواهند بود.
این موضوع را عباس در گفت و گوى خود با خلیفه اول به وضوح بیان کرد و اظهار داشت: ای خلیفه اول! تو ادعا مى کنى و مى گویى: ما شجره رسول خدا هستیم. باید بدانى که شما به منزله همسایگان آن درخت هستید و ما شاخه هاى آن را تشکیل مى دهیم.(1)
امام على(علیه السلام) در دل کسانى که در بازى سقیفه به پیروزى دست یافته بودند، منبع ترس و بیم تلقّى مى شد و در برابر تمایلات و خواسته ها و جاه طلبى هاى آنان سدّى استوار به شمار مى آمد حضرت به خوبى مى توانست از وجود سودجویانى که تعداد آن ها اندک نیز نبود و با وزش هر بادى به سویى متمایل مى شدند و با هر صدایى همنوا مى گشتند و آراء و موقعیت هاى خود را در بازارهاى سیاسى، ارزان عرضه مى کردند، بهره بگیرد و از خمس و غلّات مزارع مدینه و در آمد کلان فدک، شکم آن ها را سیر کند، ولى آن حضرت با کمالات انسانى و شخصیتى خود و جایگاه برجسته اى که از آن بر خورداربود، دست به چنین کارى نزد، از سویى، وى قادر بود در برابر سران سقیفه با استناد به خویشاوندى نزدیک با رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) که برگ برنده اى در دست او بود دست به فعالیت بزند و بر ضد آن ها اقامه دلیل و حجت نماید چنان که آن بزرگوار در سخن خود به این مطلب اشاره دارد: «احتجوا بالشجره و اضاعوا الثمره»؛ پایه استدلال آن ها درختى بود که میوه هایش را تباه ساختند.

تردید امیرالمومنین در بین دو راه

بنى هاشم به عنوان جناح مخالف سقیفه، اوضاع سیاسى را دگرگون ساخت و با همان دلایلى که خلیفه اول بر سایر جناح ها چیره شده بودند با خلیفه اول به احتجاج پرداخته و اظهار داشتند : اگر قرار است قریش براى دست یابى به خلافت، خود را از سایر عرب نسبت به رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم)سزاوارتر ببیند، بنى هاشم از سایر قریش سزاوارتر به خلافت اند.

به همین جهت بود که اکثریت مردم نسبت به اهل بیت پیامبر قداست و احترام قائل بودند و این عمل، هیئت حاکمه را در بحران سیاسى دشوارى قرار مى داد که راه گریزى از آن نداشت، ولى امیر مؤمنان(علیه السلام) برتر از آن بود که دست به چنین امورى بزند، چرا که او مصلحت بزرگ اسلام را بر مصالح شخصى مقدم مى داشت. حکومت وقت براى جلوگیرى از احتمال حرکت امام(علیه السلام) در این مسیر، بین انتخاب دو راه مردد شد:
نخست: مسأله خویشاوندى را در امر خلافت به هیچ وجه پذیرا نشود و معناى این کار آن بود لباس مشروعیتى که خلیفه اول آن را در سقیفه به تن کرده بود، از وى برکنند.
دوم: خود هیئت حاکمه به تناقض گویى مى افتاد زیرا آن ها بر اجراى اصل خویشاوندى که در برابر سایر جناح ها عنوان کرده بودند پافشارى داشتند در صورتى که براى بنى هاشم نزدیک ترین خویشاوندان رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم)، هیچ گونه حقى در حکومت درنظر نگرفتند و یا اگر حقى منظور مى کردند در شرایطى نبود که مخالفت بنى هاشم در رویارویى با حکومت، تلقى شود. بدین ترتیب قدرت حاکم،راه دوم را برگزید. (2)


پی نوشت ها:
(1). شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ۶/ ۵٫
(2). برای آگاهی بر شرح ماجرا به کتاب «فدک فی التاریخ» شهید صدر ۸۴- ۸۶ و تاریخ طبری ۲/ ۴۴۹ و ۴۵۰ (حوادث السقیفه) مراجعه شود.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.