معرفی مورخان صدر اسلام!

نگارش سیره رسول الله صلّی اللّه علیه و آله در زمان تابعین و پیروان آنها اتفاق افتاد. افراد زیادی تلاش کردند تا تاریخ صدر اسلام را در قالب کتاب برای آیندگان به رشته تحریر درآورند.

نگارش سیره رسول الله صلّی اللّه علیه و آله در زمان تابعین و پیروان آنها اتفاق افتاد. افراد زیادی تلاش کردند تا تاریخ صدر اسلام را در قالب کتاب برای آیندگان به رشته تحریر درآورند. علاوه بر سیره نویسان افرادی ظاهر شدند که به نقل سیره پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله اکتفا نکردند؛ بلکه اخبار جاهلیت قبل از اسلام را هم جمع آوری نموده و سپس اخبار خلفای بعد از اسلام یا بعضی از خلفا یا تنها اخبار مربوط به ائمه اهل بیت را بدان افزودند و از جمله مورخان به معنای عام شدند که بعضی از آنها عبارتند از:
1. محمد بن سائب کلبی کوفی، نسب شناس معروف (م 146 ه. ق).
2. ابو مخنف، لوط بن یحیای ازدی کوفی (م 157 ه. ق) صاحب «وقعه الطف لأبی مخنف»
3. هشام بن محمّد کلبی کوفی (م 206 ه. ق).
4. نصر بن مزاحم منقری کوفی (م 212 ه. ق) صاحب کتاب «وقعه الصفین»
5. عبد الله بن مسلم ابن قتیبه دینوری (م 274 ه. ق) صاحب کتاب های «الامامه و السیاسه» و «الأخبار الطول»
6. احمد بن یحیی بن جابر بلاذری (م 279 ه. ق) صاحب کتاب «انساب الاشراف»
7. ابراهیم بن محمد ثقفی کوفی اصفهانی (م 283 ه. ق) صاحب کتاب «الغارات»
8. ابو الفرج علی بن حسین اموی اصفهانی (م 284 ه. ق) صاحب کتاب «مقاتل الطالبیین» که زیدی مذهب بوده است.
9. احمد بن واضح بن یعقوب بغدادی (م 292 ه. ق) صاحب کتاب «تاریخ یعقوبی»
10. محمد بن جریر رستم طبری بغدادی (م 310 ه. ق) صاحب «تاریخ الامم و الملوک» معروف به تاریخ طبری
11. علی بن حسین مسعودی بغدادی (م 346 ه. ق)
12. محمد بن محمد بن نعمان التلعکبری المفید معروف به شیخ مفید (م 413 ه. ق) صاحب کتاب «ارشاد»

آثار باقی مانده درباره سیره پیامبر صلّی اللّه علیه و آله

نوشتن سیره رسول الله صلّی اللّه علیه و آله در زمان تابعین و پیروان آنها اتفاق افتاده است، چنان که اسامی و تاریخ وفات آنها را دیدیم؛ اما مقدار کتابت آنها زیاد نبوده و حتی نمی توانند کتاب هایی را تشکیل دهند که در آنها بعضی از اخبار مربوط به سیره پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله جمع آوری شده باشد. اما کتابی که تا حدی به موفقیت و پیروزی و شهرت و اعتماد و وثوق دست یافته، سیره محمد بن اسحاق می باشد که در اوایل حکومت عباسیان نگاشته شده است. روایت می کنند که روزی محمد بن اسحاق بر خلیفه عباسی، منصور وارد شد، در حالی که فرزند منصور؛ مهدی در کنارش بود. منصور به او گفت: آیا این شخص را می شناسی؟ ابن اسحاق گفت: آری، این فرزند امیر المؤمنین است. منصور گفت: برو و کتابی برای او تصنیف کن که شامل تمام وقایع از هنگامی که خدا آدم علیه السّلام را خلق کرد تا امروز باشد. پس از آن ابن اسحاق، کتاب را تصنیف و به خلیفه عباسی تقدیم کرد. منصور گفت: ای ابن اسحاق خیلی آن را طولانی کرده ای، برو و آن را مختصرتر کن. پس ابن اسحاق آن را مختصر کرد و کتاب بزرگ در خزانه خلیفه انداخته شد.(1) در این مورد ابن عدّی، رجالی معروف درباره ابن اسحاق گفته است: «اگر ابن اسحاق هیچ فضیلتی نداشته باشد مگر این که پادشاهان را از اشتغال به کتاب های بیهوده منصرف کرد و آنها را به جنگ های رسول الله صلّی اللّه علیه و آله و مبعث و ابتدای خلقت مشغول کرد؛ همین فضیلت برای او کافی است و من تمام احادیث روایت شده از وی را بررسی کردم و چیزی نیافتم که سبب ایجاد یقین به ضعف او باشد.

البته چه بسا که خطاهایی کرده و متّهم شده باشد که دیگران هم خطا می کنند. و افراد موثق و بزرگان اهل تحقیق، از وی روایت نقل کرده و از روایات او اعراض نمی کنند؛ برای مثال مسلم در کتاب «بیع» از او روایت نقل کرده است و بخاری در مواضعی به سخنان او استشهاد کرده است و ابو داود و تزمذی و نسائی و ابن ماجه هم از وی روایت کرده اند».(2)
بنابراین ابن اسحاق، در واقع یکی از مهم ترین مؤلفان سیره به شمار می رفته و هیچ کتاب سیره ای نیست، مگر این که از او کمک گرفته و از او روایت نقل کرده است. مگر کتاب مغازی واقدی و روایت های کاتبش، ابن سعد و آنچه که از اهل بیت علیه السّلام نقل شده است. هم چنین کتاب ابن اسحاق به یکی از مهمترین کتاب هایی تبدیل شده است که علاقه مندان به سیره از زمان تألیف این کتاب تاکنون و به خصوص پس از آن که ابن هشام آن را تهذیب کرد، به مطالعه آن می پردازند و هیچ کس به خواندن سیره رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله اقدام نمی کند، مگر این که کتاب ابن اسحاق به عنوان اولین و مهم ترین منبع به شمار می رود.(3)